حماس و ایران؛ دورانی جدید با قوانینی تازه

تهران، ایران - جنبش فلسطینی حماس، میان مادری بیولوژیک و پدری که او را به فرزندی پذیرفته است، گیر افتاده و تلاش دارد تا بدون رنجاندن دو طرف، توازن را حفظ کند. اخوان‌المسلمین که حماس از لحاظ ایدئولوژیک بدان وابسته است، می‌خواهد که این گروه فاصله خود را با تهران حفظ کند. همزمان، ایران که سال‌ها حامی مالی حماس بوده، بار دیگر برای روابطی گرم‌تر با این گروه پیشقدم شده تا مجدداً حماس را به درون آن‌چه «محور مقاومت» نامیده می‌شود، ببرد. این محور شامل دولت‌های عراق و سوریه و گروه حزب‌الله لبنان نیز هست.

روز نهم فوریه، یک هیئت بلندپایه حماس وارد تهران شد تا در مراسم سی‌وهفتمین سالگرد انقلاب اسلامی در ایران شرکت کند. محمد نصر و اسامه حمدان، اعضای دفتر سیاسی حماس، در صدر این هیئت بودند و هر دو در مراسم شرکت کردند؛ اما این تمام ماجرا نبود. نصر و حمدان از این فرصت برای ملاقات با چندین مقام‌ بلندپایه ایرانی از جمله علی لاریجانی، رئیس مجلس و دریابان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، استفاده کردند.

یک مقام ایرانی به شرط محرمانه‌ماندن نامش به المانیتور گفت: «مقام‌های حماس همراه با یک هیئت و همچنین به نمایندگی از چند گروه‌ فلسطینی دیگر آمده بودند اما برای انجام توافق‌هایی با طرف ایرانی در جهت تلاش برای بهبود روابط، بیشتر از مدت مقرر [در ایران] ماندند». وی افزود: «در این سال‌ها، تلاش‌هایی برای یافتن زمینه‌های مشترک انجام شدند. عناصر متعددی باعث شدند تا روابط [ایران با] شاخه سیاسی [حماس] سرد شود؛ در عین حال مهم است اشاره کنیم که این سردی، هرگز به روابط با شاخه نظامی، یعنی گردان‌های عزالدین قسام، اثر نگذاشت. حال بهترین زمان است که یک بار دیگر برای اعتمادسازی تلاش کنیم و به سوی سطح بالاتری از روابط با کل جنبش [حماس] برویم».

المانیتور دریافته است که هیئت حماس با سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس -شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی- و سایر مقام‌های مسئول جمهوری اسلامی در ارتباط با پرونده فلسطین دیدار کرده است. یک مقام حماس که نخواست نامش فاش شود، با ذکر این که «ملاقات‌ها در حد انتظار بودند»، گفت: «دنیا از زمان [شروع بهار عربی در] سال ۲۰۱۱ تغییرات بسیاری کرده است. ایران مانند سابق نیست و ما نیز [مثل سابق نیستیم]. با این حال، هر دو هنوز منافع مشترکی در مقاومتی مقتدر در فلسطین جهت مقابله با اسرائیل داریم. آن‌ها می‌دانند و ما باور داریم که برقراری ارتباط سابق کافی نیست، ما باید بنیان‌های ارتباط جدیدی را بر پایه نیازهای جدیدمان بنا کنیم».

زمانی که دعوتنامهٔ شرکت در مراسم سالگرد انقلاب اسلامی ایران برای حماس فرستاده شد، نام موسی ابو مرزوق جانشین ریاست دفتر سیاسی این گروه، در میان میهمانان بود. با این حال، یک تماس تلفنی که از سوی روزنامه سعودی الشرق الاوسط فاش شد و در آن، مرزوق ایران را به دروغ‌گویی درباره حمایت مالی از حماس متهم کرد، باعث شد تا جای حمدان با او عوض شود. مقام ایرانی فوق‌الذکر در این باره می‌گوید: «این امر اثری بر برنامه پذیرایی از هیئت نگذاشت». او می‌افزاید: «برخی دیدگاه‌های شخصی که چارچوب و شرایط بیان آن‌ها را نیز نمی‌دانیم، بر همکاری‌های درازمدت ما با حماس اثر نمی‌گذارند».

مقام حماس که با المانیتور گفت‌وگو کرد، ترجیح داد که درباره مکالمه افشاشدهٔ مرزوق اظهار نظر نکند. او گفت: «موضع رسمی حماس در برابر ایران مشخص است. ایران مدت‌هاست حامی مقاومت بوده و ایرانی‌ها اکنون این کار را ادامه داده‌اند. برنامه‌های جدیدی ریخته شده‌اند و در مسیر درست قرار گرفته‌اند». وی افزود: «در طول سال‌های گذشته، اشتباهات متعدد و سوءتفاهم‌هایی روی داد اما ایران می‌داند -همان‌گونه که حماس می‌داند- که مقاومت در خطر است؛ ما می‌دانیم که تنها کشورِ دارای امکان و آمادگی برای حمایت از مقاومت، ایران است. این یک فرضیه نیست، چیزی است که بر مبنای سال‌ها تجربه، ثابت شده است».

رهبری حماس پس از آن‌که دفتر خود را در دمشق، به دنبال انقلاب سوریه در سال ۲۰۱۱ تعطیل کرد،  چهار سال اخیر را در کشور قطر به سر برده است. پس از آن تصمیم، روابط حماس با سوریه به تدریج رو به تیرگی گذاشت. ایران و حزب‌الله -هر دو از متحدین نزدیک دولت سوریه- موضع حماس را خصمانه تلقی کردند و روابط آن‌ها با این گروه، سیر نزولی به خود گرفت.

مقام حماس با ذکر این که «منطقه در آتش است و انفجاری در راه است»، گفت: «نقشه‌ها تغییر کرده‌اند، تمامی موجودیت‌ها متغیر شده‌اند، هیچ چیز ثبات ندارد. در صورت ادامه شرایط کنونی، احتمالاً تنها دو چیز ثابت وجود خواهند داشت که عبارتند از داعش [گروه موسوم به دولت اسلامی] و اسرائیل. ما باید برای جلوگیری از چنین پایانی تلاش کنیم. اگر اسرائیل احساس نکند که مورد تهدید است، آن‌گاه ما بهای آن را خواهیم پرداخت». 

طبق گفتهٔ مقام حماس، این جنبش فلسطینی باور دارد که درگیری‌های سوریه تنها به تنش‌های فرقه‌ای در منطقه می‌افزاید. او به المانیتور گفت: «جنگ فرقه‌ای تنها به نفع اسرائیل است. باید یک راه‌حل سیاسی وجود داشته باشد. ترکیه و ایران تنها نیروهایی هستند که می‌توانند چنین توافقی را ترتیب دهند و فلسطین تنها عنصر متحدکننده‌ٔ آن‌هاست. فلسطین می‌تواند منطقه را از جنگ فرقه‌ای نجات دهد». او افزود: «مقاومت در رسیدن به یک دستاورد بزرگ موفق بوده است. کل جهان عرب پشت مقاومت خواهند ایستاد اگر فلسطینی‌ها متحد شوند و این یک شانس برای خاتمه جنگ فرقه‌ای است. وقتی ما درد بکشیم، اسرائیل آرامش دارد و وقتی اسرائیل دردمند باشد، ما حس بهتری داریم. این یک معادله است».

او در پاسخ به سئوالی درباره چگونگی موضع سایر اعضای حماس در قبال ایران، گفت: «ما این‌جا موضع رسمی جنبش را نمایندگی می‌کنیم و اختیارات شفافی از جانب سطوح بالای رهبری داریم. ما اقامت خود را تمدید کردیم تا با آنان به رایزنی ادامه دهیم. بله! ممکن است افرادی در داخل حماس باشند که نسبت به رابطهٔ خوب با ایران اعتراض داشته باشند اما جنبش ما آن قدر قوی است که هر تصمیمی را که می‌گیرد، عملی کند».