سیاست صبر و نظاره مسکو در مورد توافق ترکیه و آمریکا در منبج

مسكو- تركيه و ايالات متحده روى برنامه‌اى توافق كرده‌اند كه بر اساس آن، يگان‌هاى مدافع خلق باید شهر منبج را در شمال سوريه ترک كنند. آنكارا مدت ها به دنبال كنترل اين منطقه بوده اما به خاطر حمايت ايالات متحده از شبه‌نظاميان كرد، اين امر تا كنون رخ نداده است.

المانيتور پيشتر گزارش داده بود كه بسيارى در واشينگتن اين طرح را تلاشى براى تجديد همكارى با يك متحد كليدى در ناتو مى‌ديدند. جاى تعجب نيست كه رهبرى ارشد ناتو خيلى سريع از اين برنامه حمايت كرد.

در عين حال، دمشق به وضوح مخالفت خود را ابراز كرد و گفت كه اين توافق از نظر دولت سوريه غير قابل قبول است. وليد معلم، وزير خارجه سوریه، هشدار داد: «نه تركيه و نه آمريكا، حق مذاكره بر سر [سرنوشت] شهرهاى سوريه را ندارند.»

روسيه هم ماه‌هاست که وضعيت در شمال سوريه را به خاطر اينكه يكی از سه محور مهم درگيرى است، به دقت زير نظر دارد. روسيه نگاهى هم به تحولات مناطق جنوبى دارد، يعنى جايى كه مى‌خواهد در مورد شرايط همزيستى اسرائيل و نيروهاى حامى جمهورى اسلامى مذاكره كند. همينطور شرق سوريه كه حضور نيروهاى دموكراتيک سوريه كه از طرف آمريكا پشتيبانى مى‌شوند، عملاً مشكل و معضل بزرگ آتی روسيه در سوريه است.

انتشار خبر توافق ايالات متحده و تركيه احساسات متناقضی را در مسكو ايجاد كرد. بسيارى از سياست‌پردازان روسى كه به شكل سنتى به تركيه نگاه مثبتى ندارند، تعامل آنكارا و آمريكايى‌ها را شاهدى بر صحت هشدارهاى‌شان در اين ارتباط مى‌خوانند. چيزى كه اين برداشت را بعد از توافق آمريكا و تركيه بر سر آينده منبج تشديد كرد، سخنان انتقادى وزير خارجه تركيه در مورد موضوعی بود كه براى روسيه به‌شدت حساسيت برانگيز است: «كريمه.» 

مولود چاووش‌اوغلو، وزير خارجه تركيه، در ۱۸ خرداد و چند روز بعد از ديدار از  آمريكا، در یک مراسم انجمن فرهنگی و مددرسانی به تاتارهاى كريمه سخن گفت. او از «تعدادى از كشورهاى اروپایی» خواست تا اقدام روسيه را براى جدا كردن كريمه به‌دست روسيه در سال ۲۰۱۴ میلادی فراموش نكنند.

او گفت: «ما هرگز آنچه را که بر سر کریمه آمد فراموش نخواهیم کرد؛ هرگز!... ما [به اروپایی‌ها] یادآوری می‌کنیم که اگر امروز مسئله کریمه را فراموش کنید و فردا اتفاقی [دیگر] در اوکراین بیافتد مسوولیتش بر گردن شماست.» چاوش‌اوغلو این سخن را در حضور همتای اوکراینی خود، پاول کلیمکین و مصطفی زمیلف، یکی از رهبران تاتار کریمه که از سوی روس‌ها تحت تعقیب قرار دارد، بیان کرد.

چاوش‌اوغلو افزود که ترکیه «هرگز فراموش نخواهد کرد که کریمه قسمتی از اوکراین است» و ارتباطش را با کی‌یف حفظ خواهد کرد. او قول داد که به‌زودی توافقی میان دو کشور برای ایجاد منطقه آزاد تجاری شکل بگیرد.

در حالی‌که موقعیت و نگاه ترکیه در مورد اوکراین از سال ۲۰۱۴ ثابت بوده و نباید باعث شگفتی شود‌‌، لیکن موقعیت زمانی این اظهارات، آتش منتقدان ترکیه را در مسکو شعله‌ور ساخت.

عامل نگرانی دیگر این است که آیا ترکیه شریک قابل اعتماد و پایداری برای روسیه و ایران بر اساس نتایج مذاکرات صلح سوریه در آستانه قزاقستان باقی خواهد ماند؟ آن‌هم الان در موقعیتی که ترکیه چشم طمع به «منطقه مورد علاقه» خود در شمال سوریه دارد.

آینده متزلزل دولت آنکارا در سوریه پیش از هماهنگ شدن با روسیه و تهران در ابتدای سال ۲۰۱۷ در اجلاس آستانه، تدریجاً تبدیل به نفوذی جدی و شبه‌نهادینه بر روی زمین [سوریه] شده است.

تنش‌های ترکیه با واشینگتن بر سر کردها -که با توجه به مسائلی همچون تصمیم ترامپ برای جابه‌جایی سفارت آمریکا از تل‌آویو به اورشلیم- مدت‌هاست که باعث نگرانی عده‌ای و امید عده‌ای دیگر شده است: در این باره که همبستگی ناتو و ترکیه در حال زوال است.

با این که اختلاف با ایالات متحده در برخی مسائل کماکان پررنگ است و ارتباط میان ضامنین توافق‌های آستانه روز به روز زیر ذره‌بین قرار دارد، به نظر می‌رسد که اعتماد به‌نفس ترکیه در سوریه بیشتر می‌شود.

اکنون، آنکارا به دنبال ایجاد توازنی دقیق بین روسیه و ایالات متحده است تا دستور کار خود را پیش ببرد. چاووش‌اوغلو روز چهارم ژوئن به برنامهٔ ساعت خبر در تلویزیون پی‌بی‌اس گفت: «شرایط جغرافیای سیاسی ترکیه به نوعی است که نباید [از آن خواسته شود تا] بین این کشور یا آن کشور، یکی را انتخاب کند. ما روابط خوبی با روسیه داریم اما آمریکا متحد استراتژیک ماست.»

با این حال، وقایع گذشته نشان می‌دهد که رهبری ترکیه اغلب درگیر حرکات هیجانی می‌شود و تصمیم‌هایش را بر مبنای نیازهای فوری می‌گیرد، نه انتخاب‌های استراتژیک. مسکو می‌خواهد ببیند که آیا توافق با ایالات متحده آن‌گونه که آنکارا انتظار دارد، از منبج فراتر می‌رود و آیا با سیاست‌های روسیه در سوریه در تناقض است یا خیر.

یک دیپلمات ارشد در وزارت خارجه روسیه که نخواست نامش فاش شود، دربارهٔ توافق میان ترکیه و آمریکا به المانیتور گفت: «موضع روسیه ترجیحاً خنثی است. اردوغان در درجه اول به این توافق نیاز دارد تا موضع خود را در انتخابات آتی ترکیه تقویت کند.»

او افزود: «مسائل بسیاری در منبج نامشخص باقی مانده‌اند: چگونه آن‌ها تعیین می‌کنند که چه کسی عضو پ.ک.ک است و چه کسی نیست؟ [روسیه بر خلاف آمریکا، پ.ک.ک را گروهی تروریستی نمی‌داند] چه کسی اجازه دارد بماند و چه کسی به عقب رانده می‌شود؟ چند پست دیده‌بانی ترکیه در آن‌جا ایجاد می‌شود و مکان دقیق آن کجاست؟ بنابراین، باید ببینیم که اوضاع چطور پیش می‌رود.»

دلیل دیگری که واکنش رسمی روسیه تا حدی معتدل بوده است -بر خلاف موضع کارشناسان این کشور- می‌تواند این باشد که توافق میان آمریکا و ترکیه، بالقوه اعتماد کردها را به اتحادشان با آمریکا از بین می‌برد. از آن‌جا که واشینگتن بیش از روسیه به حمایت از یگان‌های مدافع خلق شهره است، مسکو خود را متعهد نمی‌بیند که میانجی شرایط بهتری برای نیروهای کرد باشد؛ آن‌هم در شرایطی که می‌شود چهرهٔ ایالات متحده را به عنوان یک متحد مورد اطمینان، خراب کرد.

مضاف بر این، به رغم احساس آنکار در مورد این‌که فعلاً در صندلی شاگرد نشسته است، روسیه باور دارند که پروژه‌های مشترک متعددی که پس از بهبود روابط بین دو کشور ایجاد شده است، ترکیه را از اتخاذ موضعی خصمانه بازمی‌دارد. مسکو و آنکارا کماکان اهداف زیادی در سوریه دارند که می‌خواهند به آن‌ها دست یابند و یکی از آن‌ها در ادلب است. حملات هفتم ژوئن در استان ادلب که گفته می‌شود از سوی نیروی هوایی روسیه انجام شده است، نشان می‌دهد که مسکو بی‌میل نیست تا تحریر الشام را به عنوان «هدف [نظامی] اصلی در سوریه در سال ۲۰۱۸» تحت تعقیب قرار دهد. اگر روسیه حس کند که شرایط در استان ادلب از دستش خارج می‌شود، در استفاده از نیروی نظامی تردید نخواهد کرد.

اوتو فون بیسمارک، «صدر اعظم آهنین» آلمان در دهه‌های ۱۸۷۰ تا ۱۸۹۰، گفته بود: «تنها یک احمق از اشتباهات خودش درس می‌گیرد. مردان عاقل از اشتباهات دیگران می‌آموزند.» روسیه و ترکیه به یقین احساس می‌کنند آن‌قدر عاقل هستند که توسط دیگری فریب نخورند. اما حتی تاریخ معاصر نیز میان دو کشور نشان می‌دهد که اشتباه‌هایی وجود داشته که باعث بحران شده و باید از آن‌ها درس گرفت.