افزایش اهمیت پوتین به عنوان «بهترین» میانجی بین ایران و اسرائیل

افزایش نقش دیپلماسی روسیه

پس از تصمیم دولت ترامپ مبنی بر خروج از برجام ولادمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه احتمالا بهترین و آخرین کسی است که می‌تواند راه حلی دیپلماتیک برای جلوگیری از وقوع جنگ بین ایران و اسرائیل ارائه کند.

دو هفته پیش در این ستون نوشتیم که روسیه بهترین گزینه بالقوه برای میانجیگری بین ایران و اسرائیل است. المانیتور در چهار سال اخیر و با نگاه به روند رویدادها هموار بر این نظر بوده‌است. ایفای این نقش برای روسیه، پوتین را روی طناب بند بازی قرار می‌دهد. او باید حمایت تمام عیار روسیه از رئیس جمهور سوریه را به تعادلی برساند و همزمان با محدودیت‌های روابط پرآشوب ولی حیاتی این کشور با ایران و اسرائیل روبرو شود و انتظار ادامه سرد شدن روابط کشور با ایالات متحده را نیز داشته باشد. واقعیت‌های منطقه‌ای دیگری نیز وجود دارند که این تصویر را پیچیده‌تر می‌کنند: تصمیم ایالات متحده برای انتقال سفارتش به بیت‌المقدس، تظاهرات فلسطینیان، عدم وجود روندی دیپلماتیک بین اسرائیل و فلسطینیان و پیروزی حزب‌الله در انتخابات لبنان.

رویدادهای هفته گذشته این جهت گیری جدید و اهمیت رویکرد پوتین به مسائل منطقه را روشن می‌کنند. در روز هشتم مه، وزارت امور خارجه روسیه تصمیم ترامپ برای خروج از برجام را مورد سرزنش قرار داد و آن را "تاییدی دیگر بر غیرقابل اتکا بودن واشنگتن" دانست. همچنین از این این بیانیه اقدام آمریکا "نشان می‌دهد که مخالفت ایالات متحده با برنامه هسته‌ای کاملا قانونی ایران چیزی جز بهانه‌ برای تصفیه حساب سیاسی با ایران نیست." در ادامه این بیانیه آمده "روسیه از همکاری با دیگر طرف‌های برجام استقبال می‌کند و به گسترش همکاری‌های دوجانبه و گفتگوهای سیاسی‌اش با جمهوری اسلامی ایران ادامه خواهد داد." روز بعد از آن مسکو تحریم‌های جدید آمریکا علیه روسیه را که "به اتهام تخلف از طرح عدم گسترش سلاح‌های ایران، سوریه و کره شمالی تصویب شدند" محکوم کرد. روسیه می‌گوید" این اقدامات هیچ ارتباطی به روسیه ندارند. اقدام ایالات متحده در واقع نشانه تمایل بی‌معنی این کشور به تلافی حمله موشکی شکست خورده به سوریه است که ایالات متحده، فرانسه و بریتانیا بر خلاف مقررات بین‌المللی در روز ۱۴ آوریل انجام دادند."

شاید مهمترین اقدام دیپلماتیک روسیه دیدار نخست وزیر اسرائیل از مسکو در روز نهم مه بود. نتانیاهو در مراسم روز پیروزی (روز یادبود پیروزی اتحاد شوروی بر آلمان نازی در جنگ جهانی دوم) در جایگاه مهمانان افتخاری قرار گرفت. نخست وزیر اسرائیل درسخنرانی تکان دهنده‌ای از سربازان روسی که اردوگاه آشویتس را آزاد کردند، قدردانی کرد.

بنا بر ادعای نتانیاهو، او موفق شده پوتین را متقاعد کند که فروش سلاح‌های پیشرفته، از جمله سامانه موشکی اس-۳۰۰ به سوریه را به تاخیر بیاندازد. روز بعد از این دیدار هواپیماهای جنگی اسرائیلی اماکن نظامی ایران را در سوریه هدف قرار دادند، که نشان می‌دهد نتانیاهو احتمالا از قبل از حمله، روسیه را مطلع کرده است. واکنش روسیه به این رویداد ملایم بود و در آن نقش میانجیگری این کشور پررنگ بود. به گفته سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه "در تماس‌هایمان با رهبران اسرائیل و ایران و از جمله در دیدار روز ۹ مه بین پرزیدنت پوتین و نخست وزیر اسرائیل بنیامین نتانیاهو، ما مکررا به لزوم پرهیز از هر اقدامی که باعث تحریک طرف مقابل شود تاکید کردیم. ایران و اسرائیل به ما تضمین می‌دهند که چنین قصدی ندارند، اما همانطور که می‌دانید با این وجود گاهی اوقاتی اتفاقاتی رخ می‌دهند. اگر این نکته را در نظر داشته باشیم که همه ما بر تعهدمان مبنی بر احترام گذاشتن به حاکمیت و یکپارچگی ارضی سوریه تاکیده کرده‌ایم، این رویدادها هشدار دهنده‌تر می‌شوند."

در روز دهم مه نیز سرگی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه با عباس عراقچی همتای ایرانی‌اش برای گفتگو درباره مسائل سیاسی در تهران دیدار کرد. خود پوتین هم با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه و آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان تماس تلفنی داشت.

به نوشته ماکسیم سوچکوف، "نتانیاهو می‌داند که نمی‌تواند موضع مخالف روسیه با خروج ایالات متحده از برجام را تغییر دهد. بنابراین، درحالیکه نتانیاهو در گفتگوهایش با ترامپ تلاش می‌کرد برای خروج ایالات متحده از برجام استدلال فراهم کند، وی در گفتگو با نتانیاهو تلاش می‌کند «ذات پلید رژیم ایران» را افشا کند و در نتیجه اقدامات اسرائیل علیه ایران را توجیه کند. متقاعد کردن کرملین البته کار آسانی نیست ولی نتانیاهو امیدوار است در صورتیکه روسیه دغدغه‌های اصلی اسرائیل را بشنود، اولا پوتین در مواجه با اقدامات ایران در سوریه محکمتر برخورد کند و ثانیا اقدامات اسرائیل در برابر سوریه و شاید حزب الله در لبنان را نیز تا حدودی تحمل کند."

به گزارش سوچکوف یک خط تلفن بین پایگاه هوایی روسیه در حمیمم سوریه و مرکز فرماندهی کیریا در تل آویو وجود دارد. به نوشته او، "درحالیکه دو طرف هنوز در تلاشند مسکو را به سمت خودشان بکشانند، هر دو به این نتیجه نیز رسیده‌اند که نقش روسیه به عنوان تنها طرفی که می‌تواند در مسائل مرگ و زندگی بین‌شان میانجیگری کند، بسیار برایشان مفید است. به همین خاطر در حالیکه ممکن است پوتین از صمیم قلب با نگرانی‌های نتانیاهو همدل و از ژست‌های نمادین او متشکر باشد، همچنان علاقه خواهد داشت به کمپ مخالف گوش کند و روند امور در  دمشق و تهران را دنبال کند. در این راستا نباید از دیدار یک یا دو مقام عالی سوری یا ایران از روسیه در آینده نزدیک تعجب کرد."

رئیس جمهور ترکیه در گفتگو با روحانی اقدام ایالات متحده را «اشتباه» خواند

اردوغان در گفتگو با حسن روحانی، همتای ایرانی‌اش تصمیم ایالات متحده برای خروج از برجام را «اشتباه» خواند و گفت بازنده تصمیم دولت ترامپ آمریکا خواهد بود. ابراهیم کالین، سخنگوی رئیس جمهور ترکیه گفت، "ما نمی‌خواهیم مردم ایران اثرات منفی تحریم‌ها را حس کنند و اگر بتوانیم در این زمینه کاری بکنیم، از آن دریغ نخواهیم کرد."

به نوشته آمبرین زمان، "خارج شدن آمریکا از برجام در این مقطع زمانی، تفکرات مبتنی بر تئوری توطئه را در ترکیه تشدید کرده‌است."

ه نوشته زمان، "ایران یکی از مهمترین فراهم کنندگان نفت و گاز ترکیه است و برای کامیون‌های ترکیه که به آسیای مرکزی کالا منتقل می‌کنند، یک پل زمینی حیاتی است. کامیون‌های ترک نمی‌توانند از کشور همسایه‌شان، ارمنستان عبور کنند. این راه هرچند کوتاه‌تر است ولی به خاطر اینکه ترکیه، به نشانه همبستگی با آذربایجان، مرزهایش با ارمنستان را باز نمی‌کند، قابل دسترس نیست. این دو رقیب دیرینه (ایران و ترکیه) مرزی طولانی و کوهستانی دارند. از سوی دیگر هر دو کشور از اقدامات کردهای جدایی طلب در دو سوی مرز هراس دارند. پیشروی کردها در شمال سوریه که زیر نظر ایالات متحده انجام شد، ترکیه را ترساند و باعث شد دو کشور اختلافات‌شان درباره رژیم سوریه و ادعاهایشان در رهبری مسلمانان شیعه و سنی را کنار بگذارند و به همراه روسیه ائتلافی تشکیل دهند."

عامل دیگری که تئوری توطئه ترک‌ها را تقویت می‌کند این است که "این تصمیم در زمانی اتخاذ می‌شود که یک دادگاه فدرال در منهتن قرار است مهمت هاکان آتیلا را محکوم کند. آتیلا یک بانکدار ترک است که متهم است با همکاری رضا ضراب، تاجر طلایی که هم‌اکنون در بازداشت به سر می‌برد، دسیسه کرده تا میلیون‌ها دلار از درون نظامی پولی آمریکا به سود ایران پول‌شویی کند. اردوغان و مقامات ترک مرتبط مدت‌هاست که گفته‌اند این اتهامات بخشی از توطئه‌ای جهانی برای ضربه زدن به ترکیه‌اند. در همین حال، تجار ترک مضطربانه منتظرند که وزارت خزانه داری آمریکا جریمه‌ای علیه هالک بانک ترکیه مقرر کند که تاثیر منفی زیادی روی وضعیت مالیه نامطمئن ترکیه خواهد گذاشت."

وضع دوباره تحریم علیه ایران می‌توان تاثیراتی بر ترکیه داشته باشد که اظهارات جسورانه اردوغان مانع از توجه به آنها می‌شود. به گزارش فهیم تاستکین، "با وجود اینکه بعضی از تحلیلگران پیش بینی می‌کنند تحریم‌های جدید تاثیری در تجارت با ایران نخواهند داشت، برخی دیگر روزهای سختی را پیش رو می‌بینند. ترکیه که پیش از این از برخی سهل گرفتن‌های ایالات متحده بهره برده‌، این بار تحت نظارت شدید قرار دارد. ترکیه متهم است که از طریق بانک دولتی هالک، در تلاش بوده تحریم‌های اولیه را دور بزند."

وی در ادامه می‌نویسد، "روابط سیاسی بین ترکیه و آمریکا بسیار پیچیده‌تر از گذشته شده‌است. پس از خرید سامانه دفاعی اس-۴۰۰ از روسیه با وجود تجهیزات ناتو، احتمالا ایالات متحده صبر کمتری در مورد اقدامات این کشور دارد. همچنین کنگره ایالات متحده نیز به خاطر تداوم بازداشت آندرو برانسون، مبلغ مذهبی آمریکایی از آنکارا ناراضی است. حتی اگر ترامپ برای ترکیه معافیت‌هایی از تحریم‌های ثانویه در نظر بگیرد، ممکن است کنگره با آنها موافقت نکند."

تاستکین می‌نویسد، "گروهی در درون حزب عدالت و توسعه می‌خواهند به دلیل تهدیدهای اقتصادی که ترکیه با آنها روبروست این کشور به مهور آمریکا-اسرائیل باز گردد. گروهی دیگر خواستار آن‌اند که ترکیه در مقابل ایالات متحده «مقاومت» کند. ولی نظر غالب این است که این بار ترکیه شاید نتواند از ایران حمایت کند."

یکی از دلایل چنین رویکردی می‌تواند ارزش اسکناس‌هایشان باشد. تاستکین در نتیجه گیری می‌نویسد، "اکنون دو طرف باید آماده باشند که امیدشان در استفاده از ارزهای خودشان در مبادلات، ناامید شود، چرا که هم لیر ترکیه و هم ریال ایران در مقابل دلار به شدت تضعیف شده‌اند و احتمالا تاجران جهان تمایلی به استفاده از آنها در مبادلات‌شان ندارند. دوران سختی در انتظار ترکیه است. اینکه روابطش با ایران با کدام طرف می‌رود هم به لیست جدید معافیت‌ از تحریم‌های ایالات متحده بستگی دارد و هم به اینکه آیا آنکارا می‌تواند همچنان از تهران حمایت کند یا خیر."