سفر سردار باقری به ترکیه و همکاری‌های نظامی دو همسایه

سفر سه روزهٔ سردار محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران به ترکیه، نشان داد که چگونه دو رقیب منطقه‌ای می‌توانند در برابر تهدیدهای مشترک، به یکدیگر نزدیک شوند.

باقری نخستین رئیس ستادی است که از زمان انقلاب ۱۳۵۷ تا کنون، از ترکیه دیدار کرده است. از او با تشریفات کامل استقبال شد و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه نیز با این مقام نظامی ایرانی ملاقات کرد. باقری که همراهی ۹ ژنرال ارشد ایرانی را با خود داشت، با همتای ترک خود خلوصی آکار، همچنین نورالدین جانیکلی، وزیر دفاع و هاکان فیدان، رئیس سازمان امنیت ترکیه، گفت‌وگو کرد. طرفین برای ارتقاء سطح همکاری‌های نظامی توافق کردند. ابراهیم رحیم‌پور، معاون وزارت امور خارجهٔ ایران، در اوائل هفتهٔ جاری گفته بود که سفر آتی اردوغان به ایران،«به زودی انجام خواهد شد.»

فیدان، یکی از مرموزترین چهره‌ها در حلقهٔ خودی‌های اردوغان است. او تا پیش از حمایت ترکیه از شورشیان عرب سنی مخالف بشار اسد، هوادار ایران محسوب می‌شد. ایران و روسیه از رژیم اسد حمایت می‌کنند. ترکیه تحت فشارهای روسیه، مجبور شد تا سقوط مناطق تحت کنترل شورشیان را در شرق حلب که اواخر سال گذشته روی داد، نادیده بگیرد.

اکنون نگرانی اصلی ترکیه، افزایش نفوذ یگان‌های مدافع خلق (ی.پ.گ) است. ی.پ.گ یک گروه کرد سوری است که حمایت ایالات متحده را نیز با خود دارد. آنکارا به دنبال آن است که از نفوذ ایران بر اسد، در این راه استفاده کند و ایران نیز انتظار دارد تا ترکیه با فشار بر متحدانش در اقلیم کردستان، همه‌پرسی استقلال را لغو کند. بیلگهان آلاگز، یک چهرهٔ دانشگاهی در ترکیه، در مصاحبه‌ای با خبرگزاری مهر گفته است: «بر همگان عیان است که بدون موافقت ایران و ترکیه، جایی برای کشور کردستان مستقل در آینده جغرافیای منطقه وجود ندارد.» ترکیه و ایران مخالفت خود را با همه‌پرسی اعلام کرده‌اند؛ لیکن به نظر می‌رسد که ابراز مخالفت اردوغان بیشتر حالت شعاری دارد که با هدف راضی نگه‌داشتن ملی‌گرایان ابراز می‌شود.
ایران با اکثریت شیعه و ترکیه با اکثریت سنی، عمیقاً نگرانند که قدرت‌های غربی، به‌ویژه آمریکا و اسرائیل، به طور پنهانی کردها را در این کشورها تقویت کنند تا حکومت‌های مرکزی تضعیف شوند. هراس آن‌ها در مورد کردها، آن‌قدر قوی است که این دو رقیب سنتی را، علی‌رغم اختلاف نظرشان در سوریه و عراق، به سوی هم‌کشانده است.

در واقع، گفته می‌شود که برخی از مقام‌های ارشد ایرانی بر این باورند که همه‌پرسی کردستان، یک توطئهٔ شیطانی با هدف تحریک مداخلهٔ نظامی ایران است تا بهانه‌ای برای واکنش مشابه آمریکا باشد. ترکیه نیز به نوبهٔ خود مشکوک است که آمریکا، یگان‌های مدافع خلق را مسلح می‌کند تا نه علیه داعش، بلکه نهایتاً نیرویی مقابل ترکیه باشند.
یگان‌های مدافع خلق بسیار نزدیک به حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) است که ۱۵ ماه اوت، سی‌وسومین سالروز آغاز کارزار مسلحانهٔ آن‌ها علیه ارتش ترکیه است. یگان‌های مدافع خلق با کمک نیروی آتش ایالات متحده، سه برابر مناطقی را که پیشتر تحت کنترل داشت، در اختیار گرفته است. ترکیه این امر را تأسیس بالقوهٔ مناطق تحت کنترل پ.ک.ک در مرزهایش برمی‌شمارد. ترکیه در صدد ساختن دیواری بتنی در مرزهای ۸۲۳ کیلومتری‌اش با سوریه است. در ماه جاری، ساخت دیوار بتنی مشابهی در طول مرزهای ۵۶۰ کیلومتری ترکیه با ایران آغاز شده تا تردد شبه‌نظامیان پ.ک.ک و قاچاقچیانی که از نواحی کوهستانی مرزی استفاده می‌کنند، دشوار شود. بهرام قاسمی، سخن‌گوی وزارت امور خارجهٔ ایران، گفت که این کشور از «اقداماتی که منجر به افزایش امنیت و ثبات در مرزها شود» استقبال می‌کند.

ابراهیم کاراگول، سردبیر روزنامهٔ هوادار دولت ینی شفق در ترکیه، امروز در ستون خود در این روزنامه، نوشت: «جمهوری ترکیه در معرض جدی‌ترین تهدید در تاریخ خود قرار دارد. زیرا برای نخستین بار، این کشور در رویارویی با یک جبهه متشکل از چند کشور است.» کاراگول نتیجه گرفت: «در این صورت، ضروری است که به یک توافق وسیع‌تر، عمیق‌تر، بزرگ‌تر و ماندگار، با ایران، روسیه و [دولت] دمشق برسیم.»

دیلی صباح گزارش داد که سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، در روزهای آتی به ترکیه سفر خواهد کرد. شویگو ماه اخیر با اردوغان دیدار و در مورد مسائل سوریه، گفت‌وگو کرده بود. تمرکز احتمالاً بار دیگر بر ادلب خواهد بود که به دست هیئت تحریر الشام، گروه مرتبط با القاعده، افتاده است. ماه گذشته گروه احرار الشام تحت حمایت ترکیه، تلاشی نافرجام برای راندن تحریر الشام انجام داده بودند. ایالات متحده نیز نگرانی خود را در مورد هیئت تحریر الشام ابراز کرده و بر ترکیه فشار آورده تا مرز اونجوپینار را که در کنار استان ادلب است، مسدود کند. اردوغان گفته است که تنها به کمک‌های انسان‌دوستانه اجازهٔ گذر از این مرز را می‌دهد که اکنون تحت کنترل شورشیان اپوزیسیون است. دیدار برنامه‌ریزی‌شدهٔ شویگو، با دیدار جیمز متیس از آنکارا که هفتهٔ آینده انجام خواهد شد، همزمان شده و این نظریه را گسترانده است که حضور باقری نیز به تلاش‌های ایران برای رسیدن به یک توافق صلح با حضور سایر بازیگران، بازمی‌گردد.

روز ۱۴ آگست، نیهات زیبکجی، وزیر اقتصاد ترکیه، از برنامه‌اش برای گذر از خاک ایران و انجام سفر دریایی به قطر خبر داد. قطر تحت تحریم عربستان سعودی و متحدانش است. ترکیه و ایران در این منازعه، جانب قطر را گرفته‌اند. عربستان نیز در یک مانور مقابله‌جویانه، به یگان‌های مدافع خلق نزدیک شده است. عربستان ممکن است در فعالیت‌های سال گذشتهٔ شورشیان کرد ایرانی در کوهستان‌های مرزی ایران و عراق، دست داشته باشد.

ترکیه برای ایران دروازهٔ اروپا است و یک پنجم از ترانزیت بازرگانی زمینی ایران از خاک ترکیه صورت می‌گیرد. گروه بین‌المللی بحران، در گزارش اخیر خود نوشته است: «از آن‌جا که فشار اقتصادی بر ایران در پی تسهیل تحریم‌های هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ کمتر شده است، دو کشور [ایران و ترکیه] می‌خواهند تا معاملات دوجانبه را تا حدود ۱۰ میلیارد دلار افزایش دهند و اختلاف‌های ژئو-استراتژیک خود را [از مسائل اقتصادی] دور نگه دارند.»

شبکهٔ‌ پرس تی‌وی ایران روز ۱۴ آگست گزارش کرد که شرکت یونیت اینترنشنال، شاغل در امور انرژی، توافقی هفت میلیارد دلاری را با شرکت زاروبرنفت روسیه و شرکت سرمایه‌گذاری قدیر، منعقد کرده تا در ایران به عملیات حفاری نفت و گاز در ایران بپردازند. حدود یک‌پنجم گاز طبیعی ترکیه، از مرزهای شرقی‌اش وارد می‌شود. ترکیه همچنین به منابع سرشار گازی کردستان عراق چشم دوخته است که در پی توافق نوامبر ۲۰۱۳ با دولت اقلیم کردستان، با قیمت پایینی آن را خریداری می‌کند. علیرغم اعتراض‌های ترکیه به همه‌پرسی استقلال کردستان، منافع اقتصادی و استراتژیک ترکیه در دوستی با کردهای عراق، می‌تواند بر مسائل دیگر چیرگی یابد.