نگاه دولت ترامپ به عمان در حل و فصل مشکلات خاورمیانه

۱۸ جولای - سه روز پیش رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا، در واشینگتن میزبان همتای عمانی خود یوسف بن علوی بود - سلطان قابوس آخرین رهبر در میان کشورهای شورای همکاری خلیج بود که مستقیماً با پرزیدنت دونالد ترامپ گفت‌وگو کرد. تنها اندکی قبل، واشینگتن علی‌رغم تأیید رعایت برجام از سوی ایران، گفت که این کشور «روح» برجام را نقض کرده و تحریم‌های جدیدی را علیه اشخاص و شرکت‌های ایرانی وضع کرد. یک هفته پیش، علوی تلفنی با تیلرسون دربارهٔ قطر و یمن گفت‌وگو کرده بود و برای رایزنی پیرامون بحران قطر، به تهران سفر کرده بود.

پوشیده نیست که دولت ترامپ در بسیاری از مسائل منطقه‌ای با مسقط هم‌راستا نیست. عمان در مذاکرات اتمی میان دولت اوباما و ایران نقشی مهم داشت و این مذاکرات به برجام منتهی شد؛ توافقی که ترامپ آن‌را «بدترین توافق ممکن» خوانده و وعده داده بود تا آن‌را پاره کند. در ماه آوریل، تمامی اعضای شورای همکاری خلیج به غیر از عمان، تصمیم ترامپ را برای شلیک ده‌ها موشک به یک پایگاه نظامی رژیم سوریه در نزدیکی حمص، ستودند. در جبههٔ یمن، کارزار نظامی به رهبری سعودی‌ها و امارات متحده عربی که مورد حمایت ترامپ قرار گرفت، بدون حضور عمان انجام شد. همچنین، درخواست ترامپ از متحدینش در جهان اسلام برای کمک به واشینگتن در جهت مقابله با ایران، نتوانست جلوی ادامهٔ روابط دفاعی نزدیک تهران و مسقط را به عنوان همسایه و شریک در تنگهٔ هرمز، بگیرد.

در یک افق وسیع‌تر، می‌توان گفت که عدم تفاهم عمان با دولت ترامپ در مسائل مربوط به امنیت منطقه، به روابط عادی و همکاری مسقط با تهران بازمی‌گردد. در حالی که دولت ترامپ، ایران را به عنوان مسئول اصلی بی‌ثباتی و تروریسم رو به رشد در منطقه می‌داند، از دیدگاه مسقط، ایران یک شریک استراتژیک مهم در بسیاری از مسائل است. مضاف بر این، تحولات جاری در شورای همکاری خلیج دربارهٔ بحران قطر، برخی از اعضای کوچک‌تر شورا مانند عمان را بر آن داشته است که همواره عمق استراتژیک خود را با عربستان مورد سنجش قرار دهند.

روابط ایران و عمان به مسقط اجازه داده تا یک سیاست خارجی بسیار فراگیر را با در بر داشتن بازیگران دولتی و غیر دولتی در خاورمیانه پیش بگیرد و این امر، عمان را به بازیگری کلیدی در شورای همکاری بدل کرده است. برای مثال، عمان تنها کشور عضو شورای همکاری است که در شش سال و نیم گذشته روابط رسمی با رژیم سوریه داشت. اوائل سال جاری، مسقط در واکنش به یک بمب‌گذاری در دمشق که به کشته و مجروح شدن تعدادی از شهروندان انجامید، پیامی تسلیتی برای بشار اسد فرستاد. همچنین، عمانی‌ها به طور تاریخی حس همدلی پررنگی با تمامی جوامع یمن، از جمله حوثی‌ها دارند. عمان تنها کشور عضو شورای همکاری بوده که از مارس ۲۰۱۵ وارد کارزار نظامی سعودی/امارات در یمن نشده است و همین امر سبب شده تا کدورتی جدی میان مسقط و این کشورها ایجاد شود.

ترامپ، عمان و بحران قطر

دو ماه پیش، زمانی که ترامپ در اجلاس میان آمریکا و کشورهای عرب و اسلامی در ریاض سخنرانی می‌کرد، تمامی کشورهای شورای همکاری را غیر از عمان، به خاطر همکاری‌های ضد تروریسم با ایالات متحده، ستود. در زمان حضور ترامپ در عربستان، جلسهٔ معاون نخست وزیر عمان، سید فهد بن محمود آل سعید با ترامپ به دلیل نامعلومی لغو شد؛ همین مورد برای جلسهٔ تیلرسون با علوی پیش آمد. بودجهٔ پیشنهادی دولت آمریکا برای سال مالی آتی نشانگر ۳۵ درصد کاهش در کمک‌های نظامی ایالات متحده به عمان است که با توجه به فروش کلان اسلحه به سایر کشورهای عضو شورای همکاری، امری قابل توجه است.

شاید متغیر اصلی در انجام نخستین مکالمه میان ترامپ و قابوس، بحران قطر باشد که واشینگتن را بر آن داشت تا با توجه به قدرت میانجی‌گری عمان میان کشورهای شورای همکاری خلیج، به سوی مسقط برود. واشینگتن تلاش کرده است تا کویت (و نه عمان) تلاش‌های دیپلماتیک را در داخل شورای همکاری برای حل مسئله، پیش ببرد. در این راستا، آمریکا به تمامی از امیر کویت حمایت کرد. با این حال، ممکن است دولت ترامپ از عمان بخواهد تا نقش خود را در کمک به حل بحران و رسیدن به تفاهم، بازی کند. بدون شک، با توجه به تفرقه میان متحدین سنی ایالات متحده، امکان بیشتری برای ایران وجود دارد تا از اصطکاک میان اعضای شورای همکاری، برای پیشبرد سیاست‌های ایران در جهان عرب، استفاده کند.

ماه گذشته، کاخ سفید به قابوس این پیام را رساند که واشینگتن انتظار ندارد تا روابط اقتصادی عمان با ایران از چیزی که هست، گسترده‌تر شود. این پیام توسط مایک پامپیو، مدیر سی‌آی‌ای و ژنرال ریکی وادل، جانشین مشاور امنیت ملی ترامپ، در یک ملاقات محرمانه با قابوس، انتقال یافت. پامپیو و وادل از رهبر عمان خواستند تا در مورد بستن راه‌های ارتباط ایران با حوثی‌ها از طریق بندرهای عمان و مرزهای این کشور با یمن، سخت‌گیری بیشتری به خرج دهد. با این که مدارکی متقن در مورد این‌که عمان چنین انتقال اسلحه‌ای را تسهیل کند وجود ندارد، دولت ترامپ و کشورهای شورای همکاری بر این باورند که مسقط این نقش را در جنگ داخلی یمن بازی می‌کند. مقام‌های عمانی صریحاً این اتهام را رد می‌کنند.

دولت ترامپ به احتمال قوی از رویکرد مستقل عمان در سیاست خارجی و ارتباطش با ایران، استقبال چندانی نخواهد کرد. یک پرسش بی‌پاسخ برای عمان این است: اگر پیکارجویان حوثی به موشک‌های برد بلندی دست یابند که با آن بتوانند از یمن به ریاض حمله کنند، آیا دولت ترامپ، مسقط را نیز مقصر در این امر خواهد دانست؟ در هر صورت، بحران در شورای همکاری خلیج باعث شد تا دولت ترامپ برای میانجی‌گری به سمت عمان برود. روابط مسقط و واشینگتن به سال ۱۷۹۰ بازمی‌گردد.

مسقط همواره در شرایط سخت، متحدی سودمند برای ایالات متحده بوده است. اکنون که واشینگتن نگرانی عمیقی از آیندهٔ شورای همکاری خلیج دارد، کاخ سفید آشکارا و البته به آهستگی، به قدردانی از نقش پر ارزش عمان پرداخته است؛ متحدی که می‌تواند به دولت کنونی آمریکا در امور خاورمیانه کمک کند.