آیا عربستان به دنبال عادی‌سازی روابط با عراق است؟

دیپلمات‌های عراقی و سعودی روز ۱۲ مارس در ملاقاتی با یکدیگر در ریاض، توافق کردند که به اظهارات خصمانه علیه یکدیگر پایان دهند و برای بحث بر سر مشکلات فی‌مابین و همچنین ارتقاء روابط دوطرفه، یک شورای همکاری تأسیس کنند. در همان روز، یک هیئت عراقی به ریاست نزار خیر الله، معاون وزیر خارجهٔ عراق، بر سر همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و گردشگری، با دیپلمات‌های سعودی مذاکره کردند. ریاض اما به دلیل نگرانی دربارهٔ نفوذ ایرانیان در عراق و عدم توانایی دولت عراق برای کنترل کامل شبه‌نظامیان شیعه، کماکان نسبت به پیشبرد روند عادی‌سازی روابط اکراه دارد.

عبد الباری زیباری، رئیس کمیتهٔ روابط خارجی پارلمان عراق، در اوائل ماه جاری به المانیتور گفته بود که مقام‌های عراقی در سطوح مختلف، از جمله رئیس جمهوری، نخست وزیر و رئیس مجلس، در سال ۲۰۰۳ طی چندین دیدار از ریاض، از قصد خود برای برقراری روابط خوب با عربستان سعودی سخن گفته بودند. وی افزود که مقامات مذکور حس کردند سعودی‌ها برای همکاری در جهت بهبود روابط بی‌میل هستند؛ اما آن‌ها نیز دلایل خود را داشتند.

زیباری گفت که دولت جدید آمریکا تمایل دارد تا در سیاست‌های دولت پیشین تجدید نظر کند و می‌خواهد که متحدانش در منطقه را به یکدیگر نزدیک کند. گفته می‌شود که واشینگتن نقش مهمی در دیدار روز ۲۵ فوریهٔ عادل الجبیر، وزیر خارجهٔ عربستان، از بغداد داشت. زیباری اشاره کرد که عراقی‌ها، به‌ویژه در استان‌های جنوبی، به بهبود روابط با کشورهای عرب، به‌ویژه کشورهای حاشیهٔ خلیج، تمایل دارند.

روابط عراق و عربستان پس از دیدار جبیر از بغداد و ملاقات او با حیدر العبادی، نخست وزیر عراق، بهبود یافت. جبیر در یک کنفرانس مشترک خبری با همتای عراقی‌اش ابراهیم الجعفری، گفت که عربستان سعودی مایل به ایجاد روابط عالی با عراق است و دو ملت منافع مشترکی دارند که از جملهٔ آن‌ها می‌توان به مقابله با تروریسم و فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری اشاره کرد.

احمد المساری، رئیس ائتلاف نیروهای ملی، ائتلاف فراگیر اهل سنت در پارلمان که منتقد نفوذ ایران در عراق است، روز ۲۱ مارس به الریاض گفت که ملی‌گرایان، لیبرال‌ها و چپ‌ها، از دیدار جبیر به گرمی استقبال کردند. با این حال تعدادی از چهره‌های شیعه، اهداف این سفر را زیر سئوال بردند. در میان آن‌ها، قیس خزعلی، دبیر کل گروه شبه‌نظامی شیعهٔ «عصائب اهل الحق»، روز ۲۷ فوریه به ان.آر.تی گفت که این دیدار بخشی از پروژهٔ دونالد ترامپ بوده و ریشهٔ آن نیز هراس از واحدهای حشد الشعبی است که به نظر می‌رسد خواهان نقش بزرگ‌تری در آیندهٔ عراق هستند.

تنش‌های دیپلماتیکی که فرونشاندن آن‌ها از اهداف سفر جبیر بود، به تابستان گذشته و توییت روز سوم ژوئن ثامر السبهان، سفیر پیشین سعودی در بغداد، دربارهٔ نقش ایران در عراق بازمی‌گردد. سبهان نوشته بود: «چهره‌های تروریست ایران نزدیک فلوجه حضور دارند؛ این مدرکی است از آن که [ایرانی‌ها] می‌خواهند عرب‌های عراقی را در آتش فرقه‌گرایی مشمئزکننده بسوزانند.» این توییت خشم جعفری را برانگیخت و آن را دخالت در امور داخلی عراق خواند.

در ماه جولای، سبهان انتقاد خود را علیه بغداد گسترش داد و گفت که مقام‌ها عراقی استاندارد دوگانه دارند؛ زیرا در برابر دخالت ایران در کشورشان هیچ اقدامی نمی‌کنند و در عوض، در امور داخلی عربستان از طریق انتقاد به اعدام شیخ نمر النمر در ماه ژانویه، دخالت می‌کنند. این امر باعث شد که وزارت خارجهٔ عراق در ۲۸ آگست اعلام کند که خواستار تعویض سبهان شده است. چند ساعت پس از این اعلام، سبهان که چند روز پیشتر از بیانیهٔ وزارت خارجهٔ عراق، به عربستان سعودی بازگشته بود، در مصاحبه‌ای تلویزیونی با العربیه، گفت که حرف خود را پس نمی‌گیرد: «سیاست سعودی تغییر نکرده و به یک فرد خاص وابستگی ندارد. فشار بر عراقی‌ها اعمال شده؛ آن‌ها هستند که باید از یک شیوهٔ مناسب پیروی کنند.» ظاهراً منظور او زدودن نفوذ ایران در عراق بوده است.

اظهارات جبیر طی دیدار اخیرش، لحن دیپلماتیک را نرم‌تر کرد. او به قدمت تاریخی عراق اشاره کرد و با ستودن آن، گفت که ریاض به تمام عراقی‌ها، فارغ از قومیت، دین و فرقه‌شان، به یک چشم می‌نگرد و جانب کسی را نمی‌گیرد.

با این حال، خواست عراقی‌ها برای بهبود روابط، چندان از توافق دوجانبه بر سر تلطیف لحن خصمانهٔ دیپلماتیک و همچنین تشکیل شورای همکاری مشترک، فراتر نرفت. دیدار جبیر با یک افشاگری در روز ۲۸ فوریه همراه بود که مدعی می‌شد سعودی‌ها قول داده‌اند تا گذر جمیمه را باز کنند و سرمایه‌گذاری در عراق را از سر گیرند. روز ۲۳ مارس، وزارت خارجهٔ عراق گفت که ریاض قول داده تا پرواز مستقیم میان دو کشور از سر گرفته شود و بدهی‌های عراق به سعودی در جریان جنگ این کشور با ایران، مورد بخشودگی قرار گیرد. با این حال، یک هفته بعد و در روز ۳۰ مارس، خبرگزاری سعودی نقل قولی از وزارت خارجهٔ این کشور را توییت کرد که بخشودگی حدود ۳۰ میلیارد دلار بدهی عراق را تکذیب می‌کرد.

به نظر می‌رسد که ریاض انتظارهای بزرگی را از بهبود روابط با عراق نداشته است. یک منبع دیپلماتیک سعودی در ریاض که به شرط محرمانه‌ماندن نامش با المانیتور گفت‌وگو کرد، اظهار داشت که در کوتاه‌مدت، حداکثر چیزی که می‌توان انتظار داشت، انتصاب یک سفیر جدید در بغداد است. سایر موارد، مانند باز کردن مرزها، سرمایه‌گذاری و لغو بدهی، نمی‌توانند تا پیش از کنترل شبه‌نظامیان مذهبی و سلاح‌های‌شان توسط دولت عراق و نشان‌دادن توانایی این دولت در محدودکردن نفوذ ایران در این کشور، مورد بحث جدی قرار بگیرند.

دولت‌های عربستان و عراق می‌دانند که روابط عادی دوجانبه، فراتر از تمکین به خواست آمریکا برای روابط خوب میان متحدانش، به نفع دو کشور است. با این حال، اعتماد چندانی میان دو کشور وجود ندارد. ریاض که نقش نظامی یا سیاسی پرنفوذی در عراق ندارد، تمایلی نیز به تعامل با این کشور نشان نمی‌دهد، زیرا در سایهٔ مسائل فرقه‌ای در عراق، می‌ترسد که سلاح به شیعیان قطیف رسانده شود و افراط‌گرایان به راحتی بتوانند میان دو کشور رفت و آمد کنند. مشکل این است که بغداد نمی‌تواند به متحد خود ایران پشت کند و تضمین‌هایی را که سعودی‌ها می‌خواهند، به آن‌ها بدهد.