استانبول؛ پایتخت جدید سوریه

طبق اطلاعات منتشر شده از سوی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، تعداد پناه‌جویانی که امسال به اروپا رفته‌اند، ۲۲۴ هزار تن بوده است و اغلب آن‌ها شهروندان سوریه هستند.

انتشار عکس‌های دل‌خراش از پیکر بی‌جان آیلان سه‌ساله در سواحل ترکیه، حس همدردی مردم و برخی از دولت‌های اروپایی را برانگیخت. مع الوصف، غیر از آلمان، بسیاری از کشورهای اروپایی از ورود همان تعداد اندک پناه‌جو به خاک‌شان، ابراز نارضایتی می‌کنند.

انجمن همبستگی با پناهندگان، تعداد سوری‌هایی را که در ترکیه به سر می‌برند، بیش از دو میلیون نفر اعلام کرد که ۲۶۰ هزار تن از آنان در چادرها و شهرک‌های پیش‌ساخته زندگی می‌کنند.

وزارت کشور می‌گوید که سوری‌ها در ۲۷ استان از ۸۱ استان ترکیه پخش شده‌اند. طبق آمار سال گذشته، شهر استانبول به تنهایی میزبان ۳۳۰ هزار سوری بود که از تعداد کل پناهندگانی که [در موج جدید مهاجرت] به خاک اروپا رفته‌اند، فزون‌تر است. استانبول به «پایتخت» جدید سوری‌ها بدل شده است. غازی‌آنتپ با ۲۲۰ هزار پناه‌جوی سوری و هاتای با ۱۹۰ هزار نفر در رده‌های بعدی قرار دارند.

اما وقایع سال گذشته، این تعداد را افزایش هم داده‌اند. طبق روایت یاووز دونات، ستون‌نویس رسانه صباح که به‌طور مستمر از جای‌جای کشور گزارش تهیه می‌کند، فرماندار هاتای به او گفته که در واقع ۳۲۰ هزار شهروند سوریه در این شهر هستند.

سوری‌ها برای گذران زندگی هر کاری می‌کنند. دونات نوشت که در سال ۲۰۱۴، یازده میلیون لیتر سوخت قاچاق در هاتای ضبط شد اما دست‌کم چهار برابر این مقدار به بازار راه یافته است. او نوشت: «فرد قاچاقچی به ترکیه می‌آید، یک دریل حفاری افقی می‌خرد و آن را به سوریه می‌برد. لوله‌ای زیر خاک، بین مرز دو کشور جاگذاری می‌کند. پس از آن یک تانکر در سمت سوریه می‌آید و سوخت را به تانکر دوم که در خاک ترکیه منتظر است، پمپاژ می‌کند». دست‌کم ۲۰ تن از کسانی که به این عمل دست زده‌اند، بازداشت شدند و بساط‌شان برچیده شد.

سوری‌ها در استانبول چگونه زندگی می‌کنند؟

سال گذشته، تلویزیون کانال دی برنامه‌ای را پخش کرد که کودکان پناه‌جوی سوری را در منطقه امین‌اونو نشان می‌داد. کودکان پابرهنه کوچک و زنان ژنده‌پوش در تلاش روزانه‌شان برای جمع کردن ۵۰ لیر ترک (معادل ۱۶ دلار آمریکا) برای پرداخت اجاره‌بهای‌ روزانه اتاق‌های خود به تصویر کشیده شدند. کودکان در حالی دیده می‌شدند که از ترس پلیس‌هایی که در راه بودند، فرار می‌کردند. ذوق آن‌ها به هنگام یافتن تکه‌های خیار و باقی‌مانده سبزیجات در سطل‌های آشغال، به‌راستی اندوه‌آور بود.

در میان پناه‌جویان اهل سوریه، هنرمندان، نویسندگان و آموزگاران به چشم می‌خورند. زندگی آنان در مستند جدیدی به نام «سلام» که با هدف کمک‌ به دیده‌شدن آنان تهیه شد، به تصویر کشیده شده است. هر بخش از ۱۲ قسمت مستند، زندگی یک هنرمند سوری را نمایش می‌دهد. بخش ۱۸ دقیقه‌ای نخست، در یوتیوب قابل مشاهده است.

تمام سوری‌ها به این اندازه خوش‌شانس نبوده‌اند. بهره‌کشی جدی از آنان صورت می‌گیرد و گزارش‌های مستمری مبنی بر اجبار زنان سوری به تن‌فروشی در بسیاری از شهرها، به‌ویژه استانبول مخابره شده است.

پناهندگان فقیر بیشترین زجر را می‌کشند. سوری‌هایی که قدرت مالی بیشتری داشتند، شرکت‌هایی در تمام بخش‌های ترکیه ثبت کرده‌اند. در نیمه نخست سال ۲۰۱۵، تعداد ۲۳۹۵ شرکت با سرمایه خارجی‌ها ثبت شد که ۷۵۰ فقره از آن‌ها متعلق به شهروندان سوری هستند.

تجارت سوری‌های اغلب در محدوده رستوران‌ها، ساخت و ساز، منسوجات، کفش سازی، املاک، آژانس‌های مسافرتی، حمل و نقل و صنایع غذایی است. آن‌ها به طور گسترده‌ای هم‌وطنان خود را به کار می‌گیرند. بسیاری از سوری‌هایی که از سوی ترک‌ها به کار گرفته‌ می‌شوند، در زمین‌ها و محل‌های ساختمان‌سازی به کار سخت با درآمد اندک و بدون بیمه وادار می‌شوند. هیچ‌گونه امنیت شغلی برای آنان در این شرایط خطرناک وجود ندارد. تازه‌ترین تراژدی در شهر هاتای روی داد که روز ۱۱ سپتامبر، یک کامیون کوچک با ۵۱ کارگر ساختمانی سرنگون شد و این حادثه، هفت کشته و ۳۷ مجروح به جای گذاشت.

برای آنان که شغلی نمی‌یابند، واژه بی‌نوایی هم قادر به تعریف نوع زندگی‌شان نیست. تنها در شهر استانبول، سه‌هزار تن از آنان گدایی می‌کنند.

جوما چکیجی، رییس مجمع صنعت‌گران و تجار غازی‌آنتپ به صباح گفت: «متاسفانه پزشکان و معلمانی در میان سوری‌ها هستند که پیش ما می‌آیند و خواهان انجام هر کاری، حتی حمّالی هستند».

سال گذشته، مرکز تحقیقات استراتژیک خاورمیانه‌ای و بنیاد مطالعات اقتصادی و اجتماعی در ترکیه به یک مطالعه جامع در مناطقی که سوری‌ها زندگی می‌کنند، دست زدند و مشکلاتی را که این افراد با آن‌ها دست به گریبان‌اند، به شرح زیر اعلام کردند:

• تفاوت زبانی، فرهنگی و سبک زندگی، تطبیق اجتماعی را سخت کرده است. با وجود غیرقانونی بودن چند همسری، مردان ترک گاه چند زن سوری را عقد می‌کنند و این، آمار طلاق را بالا برده است.
• وجود کودکان کار، یک مشکل جدی است.
• زمینه برای ایجاد قطب‌های قومی و فرقه‌ای مهیاست.
• شرایط سخت زندگی سوری‌ها و عدم دسترسی به آموزش، مشکلات اجتماعی از جمله افزایش میزان جرم و جنایت را سبب می‌شود.
• یکی از جدی‌ترین ریسک‌های امنیتی، احتمال خشم و ابراز واکنش‌های خشونت‌آمیز محلی‌هاست.

در ۲۰ ژوئن که به عنوان روز جهانی پناهنده نام‌گذاری شده، انجمن همبستگی با پناهندگان مشکلاتی را که پناه‌جویان سوری در ترکیه با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، به شرح زیر اعلام کرد:

• حدود ۹۰ درصد از پناهندگان خارج از کمپ‌ها زندگی می‌کنند. برخی از آن‌ها ماه‌هاست که به دلایلی چون مشکل زبان، پول ناکافی و سر باز زدن مالکان از اجاره خانه به پناه‌جویان، بی‌خانمان هستند.
• آنان می‌بایست به استثمارشدن و کار برای ساعت‌های طولانی با دستمزدهای اندک، تن دهند. بسیار شایع است که حتی نتوانند دستمزد‌های خود را بگیرند. آن‌ها تلاش می‌کنند تا زیر خط گرسنگی، تنها زنده بمانند.
• قربانیان خشونت، کودکان بدون سرپرست، زنان مجرد و معلولین، بسیار سخت می‌توانند به سیستم حمایتی دسترسی پیدا کنند.
• سخنان و اعمالی که در مرز نژادپرستی قرار می‌گیرند، مشمول تنبیه نمی‌شوند و پناهندگان نه به عنوان اقلیتی حمایت‌شده، بلکه به چشم اشخاص اضافی و ناخواسته، نگریسته می‌شوند.

درگیری‌های متعددی میان محلی‌ها و پناهندگان سوری در استانبول، غازی‌آنتپ، هاتای، شانلی‌اورفا و قهرمان‌مرعش روی داده است. در حالی که شش میلیون ترک در حال حاضر بی‌کار هستند، سوری‌ها به کار ارزان وادار می‌شوند و زمانی که ترک‌ها کار خود را به خاطر پناه‌جویان از دست می‌دهند، درگیری‌ها ریشه می‌دوانند.

بسیاری از سوری‌ها در حاشیه شهرها، کنار دیگر هم‌وطنان‌شان زندگی می‌کنند. با وجودی که چنین کاری سطح حفاظت و همبستگی آنان را تا حدی بالا می‌برد، اما وفق‌پذیری با محیط را سخت‌تر می‌کند و مناطق این‌چنینی را به یک هدف برای حملات احتمالی بدل می‌سازد.

سال گذشته، یک حمله علیه محل کسب سوری‌ها در محله ایکی‌تلی استانبول صورت گرفت. امسال در مجادله‌ای که از دعوا میان کودکان شروع شد، مغازه‌های سوری‌ها سنگ‌باران شدند و حتی به آن‌ها شلیک شد. دو رستوران، یک مغازه سلمانی و یک خانه آنان در باشاک‌شهیر به آتش کشیده شدند. این وقایع خسارت جانی به همراه نداشتند زیرا در زمان وقوع حملات، خالی بودند. گروهی از سوری‌ها بعد از حملات، محله را ترک کردند. آن‌چه ریش‌سفید محل در این باره گفت، بیانگر بحران سوری‌ها در ترکیه است:

«حدود ۱۰ هزار سوری طی سه سال گذشته به منطقه ما آمدند. جمعیت به ۵۰ هزار تن رسید و اجاره‌ها بین ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ لیر [۳۲۷ دلار] افزایش یافت. در کارگاه‌های نساجی، سوری‌ها با نصفِ حداقل دستمزد قانونی، کار می‌کنند. حالا ما با مشکل بی‌کاری ترک‌ها و موجی از مصرف مواد مخدر و سرقت روبه‌رو هستیم. این‌ امر می‌تواند شرایط این‌جا را بدتر کند».