زنان مستقل ترکیه دیگر ضروری نمیدانند حتما ازدواج کنند

نخستین وظیفه هر دختر شایسته ترکیه‌ای چیست؟ «تلاش سخت برای داشتن خواستگار و ازدواج کردن» این ایده مرکزی کتاب طنز پرفروش "کوجان کادار کونوس" (شما تنها در حد شوهرتان خوب هستید) است که از ابتدای سال ٢٠١٤ مورد بحث زنان ترکیه، از پیر و جوان، بوده است. روز بیستم ماه جاری نسخه فیلم شده کتاب در ترکیه منتشر شد. این کتاب به زنان مجرد برای چگونگی رفتار با مردان و خواستگاران آموزش می‌دهد و البته قواعد آن غیرمنطقی هستند: اولین و مهمترین قاعده این است که شما نباید تصور یک فرد در دسترس و دست یافتنی از خودتان ارائه دهید. دستورالعمل‌های کتاب از جمله پیشنهاد می‌کنند که «اگر می‌خواهید توسط شوهر محتمل آینده شکار شوید، از دستش فرار کنید.» همچنین: «هرگز به پیامک‌ها و تلفن‌های او بلافاصله جواب ندهید، دست‌کم ٣٠ دقیقه صبر کنید و او را در حالت تعلیق و انتظار نگه دارید.» اذیت کردن خواستگار هم به شدت توصیه می‌شود: «زیبایی خودتان را نمایش دهید، اما هرگز اجازه ندهید او شما را لمس کند.» سپس نوبت کج خلقی و اوقات تلخی برنامه ریزی شده می‌رسد: «مطمئن شوید که تلاش او برای خوشنود ساختن شما چندان آسان نباشد.»

اما در واقع، این کتاب هزل مشاوره برای زنان مجرد ممکن است با حکم اخیر فرهنگستان زیان ترکیه خیلی هم جدی و معتبر تلقی شود. در به‌روز رسانی فرهنگ لغات ترکی، فرهنگستان لغت ترکی müsait (در دسترس) را «زنی که آماده لاس زدن است، کسی که لاس زدن با او آسان است» تعریف کرده است. بعد از خواندن این تعریف از این لغت، چه کسی حاضر است müsait (در دسترس) باشد؟ اگرچه این تعریف ترکیه را تکان داد، به نظر می‌رسد این کتاب به زنان مجرد توصیه می‌کند نباید در دسترس به نظر برسند و در عوض باید طوری وانمود کنند که گویی به همسر محتمل آینده خود بی علاقه هستند. کتاب به خاطر سبک نوشتن و بیش از حد ساده انگارانه بودنش مورد انتقاد قرار گرفت. با این حال، این کتاب از زمان انتشارش بر فضای رسانه‌های اجتماعی و ستون روزنامه‌ها سایه انداخته است. خواننده‌های کتاب به کرات نظر داده‌اند که: «کتاب بازتاب دهنده تجربیات زندگی واقعی خود ماست.»

شما ممکن است بپرسید چه کسی این کتاب را می‌خرد. المانیتور از یک کتاب فروش در یکی از خیابان‌های شلوغ میدان تقسیم در استانبول همین پرسش را پرسید، او می‌گوید: «همه. زنان در همه رده‌های سنی این کتاب را می‌خرند، اما تعداد قابل توجهی مشتری مرد هم این کتاب را می‌خرند. البته مردان اغلب به ما می‌گویند کتاب را برای خواهرشان می‌خرند.» یک مشتری در کتاب فروشی به المانیتور می‌گوید: «شما می‌دانید که همه خانواده‌ها یک دختر ترشیده دارند.» در زبان ترکی به طور کلی چند عبارت و مثل عامیانه وجود دارد که زنان را از مجرد ماندن دلسرد و هراسان می‌کند. مواردی همچون : «زنی که بیش از حد سختگیر و در انتخاب وسواسی است، عاقبت با یک مرد طاس ازدواج خواهد کرد.»، «مردان ازدواج نکرده، مجرد خوانده می‌شوند، اما زنان ازدواج نکرده را دختر ترشیده می‌خوانند.» و یکی دیگر: «جهیزیه یک دختر بچه باید از زمانی که در گهواره است، در خانه آماده باشد.»

اگرچه مطالعات نشان می‌دهد در یک دهه گذشته آمار ازدواج‌های برنامه ریزی شده به طرز قابل توجهی کاهش یافته است و سن زنانی که نخستین بچه خود را به دنیا می‌آورند بالا رفته است، اما هنوز در ترکیه ازدواج یک رویداد مهم است. دنیز زن بازیگری که در اوائل دهه چهارم زندگی خود است به المانیتور می‌گوید: «در ترکیه وقتی ما از خواب بیدار می‌شویم و تلویزیون را روشن می‌کنیم، در همه کانال‌ها با بمباران برنامه‌های ازدواج مواجه می‌شویم. صدها وب‌سایت اینترنتی دوست یابی و قرارهای عاشقانه هم در فضای وب فعال هستند. وب‌سایت‌هایی برای افراد محافظه‌کار، مسلمانان پایبند، افراد شاغل و حتی کارمندان دولت وجود دارد. اما نکته این است که در این وب‌سایت‌ها می‌توان مردانی یقه سفیدی را یافت که در دهه ٤٠ یا ٥٠ زندگیشان هستند و دنبال زنان ٢٠ ساله هستند. اگر هم شما به عنوان یک زن موفق شوید مردی معقول و مناسب خود پیدا کنید، احتمالا خانواده‌اش به او خواهند گفت، درباره ازدواج با یک زن ٣٥ ساله حتی فکر هم نکن، او نمی‌تواند بچه دار شود.»

 دنیز اضافه می‌کند: «من رویای آمدن شاهزاده سوار بر اسب سفید را مدت‌ها پیش کنار گذاشتم.»

یکی از وب‌سایت‌های دوست یابی My Macchiato نام دارد که فارغ التحصیلان دانشگاه با حداقل بیست و پنج سال سن و درآمد بالاتر از متوسط را هدف گرفته است. هزینه ثبت‌نام و عضویت در وب‌سایت به سن شما بستگی دارد. اگر سن شما بیشتر باشد، شما باید برای ثبت‌نام پول بیشتری بدهید. برای مثال کسانی که سنی بالای ٤٠ سال دارند باید حدوداً ١٥٠٠ دلار حق عضویت بدهند. وب‌سایت به شما وعده یک رابطه مناسب و معقول با یک شریک تحصیل کرده دیگر را می‌دهد. یک زن مطلقه ٤٢ ساله، مدیرعامل یک شرکت برجسته، که در این وب‌سایت ثبت‌نام کرده و حق عضویت پرداخت کرده است به المانیتور می‌گوید: «این یک وب‌سایت مناسب است و آن‌ها مجدانه کار می‌کنند. با این حال، من گمان می‌کنم کاربران زن عضو سایت بیشتر از مردان باشد. بسیاری از زنان در سن و موقعیت مالی من به سرویس آن‌ها نگاه می‌کنند و می‌گویند بالاخره من جای مناسب را پیدا کردم. اما هنوز مردانی که ممکن است مد نظر من باشند، از این سرویس استفاده نمی‌کنند. در این وب‌سایت تعدادی بسیار زیادی از ما و تعداد بسیار کمی از مردان وجود دارند. صادقانه بگویم که من به عنوان یک زن مجرد خوشحال هستم، اما من باید این وب‌سایت‌ها را به خاطر دلجویی کردن از خانواده‌ام امتحان کنم.»

در واقع، در ترکیه زنان مجرد بالای ٣٠ سال آشکارا به عنوان افراد شکست خورده مسخره می‌شوند. کتاب "کوجان کادار کونوس" این واقعیت رایج در مورد زنان در جامعه ترکیه را برجسته کرده است. نور کیزل‌تاس، روزنامه نگار ٣٥ ساله مجرد در این باره به المانیتور می‌گوید: «اگر به عنوان یک زن، شوهر داشته باشید، همچون یک انسان در جامعه در نظر گرفته می‌شوید اما اگر مجرد باشید، ما به شما ترحم می‌کنیم. خواهر بزرگ‌تر من وقتی تقریبا ٣٠ ساله بود ازدواج کرد، آن زمان من ١٥ ساله بودم. او با یک دانشجوی ٢٠ ساله کالج ازدواج کرد، تنها برای این‌که ازدواج کرده باشد. اکنون حدود ٢٠ سال زا ازدواج او می‌گذرد. شوهر اسلام‌گرای او از ده سال پیش یک همسر دیگر هم دارد. ما همه این را می‌دانیم، اما چه کار می‌توانیم بکنیم؟ آن‌ها چند بچه دارند. خواهرم همچنین روابط عاشقانه افلاطونی هم داشته است. ازدواج بی معنا است، من خودم دوست پسر دارم. اما من آپارتمان خودم را دارم و می‌گویم به شوهر برای خشونت دیدن نیازی ندارم، از شما بسیار سپاسگزارم.»

با توجه به نرخ بالای خشونت جنسی و فیزیکی در رابطه زناشویی در ترکیه، هر کسی می‌تواند درک کند چرا زنی همچون کیزل‌تاس تصمیم گرفته است مجرد باقی بماند. المانیتور اخیرا گزارش داد که حزب عدالت و توسعه (AKP) مشوق‌های مالی برای ازدواج زودهنگام ارائه کرده است که در واقع حرکتی هوشمندانه برای هدف گرفتن رای دهنده‌گان است.

اسرا اوز، دارای مدرک دکترای مهندسی یعنی حوزه‌ای تحت سلطه مردان، زن مجرد دیگری که در اواخر دهه سوم زندگی خود است به المانیتور می‌گوید: «ازدواج جز لاینفک و ذاتی دختران ترکیه‌ای است. من عشق را در دانشگاه از دست دادم، زیرا دنبال شغل دانشگاهی بودم و  حواسم کاملا پرت آن شده بود. فامیل من معتقد هستند که وجود یک مرد در خانه ضروری است و به معرفی نامزدهای بالقوه پرداختند. اجازه بدهید صادق باشیم، همچنان که زنان مسن‌تر می‌شوند، تحصیلات بیشتری داشته و از نظر مالی هم مستقل باشند، شانس یافتن یک شوهر سازگار برایشان کمتر می‌شود. من ممکن است با مردی بالای ٤٠ سال ازدواج کنم، اما او احتمالا مرد مطلقه بچه داری خواهد بود. من مطمئن نیستم برای چنین وضعیتی آماده باشم.» این سخنان بازتاب نگرانی مشترک زنان مجرد است.

گزارش "زنان در آمار" سال ٢٠١٢ موسسه آماری ترکیه نشان می‌دهد که متوسط سن ازدواج مردان و زنان از زمان به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در سال ٢٠٠٢ بالا رفته است. با این حال همین مطالعه گزارش می‌دهد که حدود ٦٦ درصد از همه زنان ترکیه پیش از سن ٢٥ سالگی ازدواج می‌کنند، در حالی‌که تنها ٣٤ درصد از مردان زیر ٢٥ سال ازدواج می‌کنند. جالب توجه این‌که، درصد زنانی که سن‌شان بین ٣٠ تا ٦٤ سال است و تنها زندگی می‌کنند دو برابر مردان در همین رده سنی است. چند صاحب نظر درباره این‌که این یافته چگونه در یک جامعه مردسالار قابل توضیح است مورد پرسش قرار گرفته‌اند.

گذران زندگی به عنوان یک زن مجرد شاغل در ترکیه، چه یک زن مطلقه و چه یک زن ازدواج نکرده، هم ممکن و هم کاملا دلپذیر است اگر شما حمایت و درآمد کافی داشته باشید. داده‌های بانک اطلاعات آماری سازمان بین المللی کار در مورد مدیران زن در سال ٢٠١٢ نشان می‌دهد که ترکیه در این شاخص رتبه ٩٥ از ١٢٦ را دارد (ایران در رتبه ٩١ است). به این ترتیب، زنانی که قادر هستند به تنهایی زندگی کنند چه کسانی هستند؟

یک جامعه شناس برجسته در ترکیه، که به دلیل ترس از دست دادن شغلش ترجیح داد ناشناس بماند، به المانیتور می‌گوید: «تعداد خانوار زنان مجرد گمراه کننده هستند زیرا بیشتر این زنان همسران دوم یا سوم مردان مومن هستند. اگر برای بررسی خانوارهایی تک والد به آمار نگاه کنید، می‌توانید یک همبستگی مثبت مستقیم بین دو موضوع ببینید. بیشتر این‌ها زنان مجردی هستند که معشوقه و یار کسی نیستند. آن‌ها دارای مدارک تحصیلی بالا بوده و علاوه بر این، از حمایت مالی و عاطفی خانواده خود هم برخوردار هستند و قادر به تامین هزینه زندگی در مجتمع‌های ساختمانی فانتزی و دارای گیت هستند.

روی هم رفته، ما می‌توانیم نتیجه گیری کنیم که با توجه به نرخ بالای طلاق و قتل زنان در ترکیه، علی‌رغم همه فشارهای اجتماعی، چه مذهبی و چه سکولار، به نظر می‌رسد زنان تحصیل‌کرده شاغل مجرد یک سبک زندگی شادتر و بی‌ دغدغه‌تر از دوستان زن متاهل "خوشبخت" خود‌ دارند.