پیشرفت زنان ایرانی در راه پرپیچ و خم سردبیری

با وجود فشار حاکمیت ایران بر روزنامه نگاران و زنان در ایران ، اما تعداد روزنامه نگاران زن در ایران در طی چند سال اخیر در تحریریه روزنامه ها و رسانه ها با افزایش همراه بوده است، گرچه تبعیض علیه زنان در تحریریه ها و از سوی همکاران مرد آن ها همچنان برای آن ها معضلی جدی است.

در سال 93 ، آمار دقیقی نه از تعداد روزنامه نگاران حاضر در نشریات ایران وجود دارد و نه تعداد روزنامه نگاران زن ، با این حال چند روزنامه نگار که با المانیتور صحبت می کنند اعتقاد دارند نیمی از اعضای تحریریه و خبرنگاران نشریات را زنان تشکیل می دهند.

یکی از اعضای تحریریه روزنامه شرق – از مهمترین نشریات اصلاح طلب – به المانیتور می گوید :" به نظر من 60 یا 70 درصد خبرنگاران امروز در نشریات اصلاح طلب خانم ها هستند."

برای نمونه در این روزنامه دبیر سرویس های بین الملل ، اجتماعی ، ادبیات و صفحه آخر روزنامه شرق زن هستند.

چند روزنامه نگار در روزنامه اعتماد – دیگر روزنامه اصلاح طلب – نیز تایید می کنند که حدود نیمی از بدنه تحریریه را زنان تشکیل می دهند. مینا اکبری در روزنامه اعتماد دبیر سرویس فرهنگ و هنر است ، سعیده اسلامیه دبیر صفحه آخر و عفیفه عابدی دبیر سرویس بین الملل .  تا یک سال پیش دبیر سرویس سیاسی اعتماد هم یک زن بود : ثمینا رستگاری

معاون سردبیر روزنامه قانون و همچنین معاون سردبیر ماهنامه اندیشه پویا – نشریه ای تئوریک در حوزه سیاست و جامعه شناسی- نیز در حال زن هستند : مریم قربانی فر و مریم شبانی

شهلا شرکت از روزنامه نگاران قدیمی ایران سردبیر هفته نامه زنان امروز – اصلی ترین نشریه حامی حقوق زنان – است ، بدرالسادات مفیدی سردبیر ماهنامه ایران فردا – ارگان مطبوعاتی نیروهای ملی –مذهبی (از مهمترین نیروهای اپوزسیون ایران- است و نیلوفر نیاورانی سردبیر ماهنامه سینما ادبیات – از نشریات اصلی هنری – در ایران است.

حتی در نشریات اصولگرایی مانند هفته نامه مثلث نیز حضور زنان روزنامه نگار قابل توجه است، از 20 عضو تحریریه ، 7 نفر زن هستند و دبیر بین الملل آن نیز یک زن است : سعید سادات فهری.

طبق آمار وزارت فرهنگ و ارشاد تا پایان سال 88 از 8044 روزنامه نگار در سراسر ایران ، 3455 نفر زن و 4589 مرد بوده اند ( 42 درصد .)

از میان کل روزنامه نگاران زن ، 1645 نفر در تهران مشغول به کار هستند و 1810 نفر در دیگر 30 استان ایران کار می کنند.

یک استاد ارتباطات در دانشگاه سوره تهران به المانیتور می گوید :" به شما می توانم بگویم که شاید حدود 80 درصد از دانشجویان من دختر هستند. "

به باور این استاد ارتباطات مواردی مانند گسترده شدن شبکه اجتماعی افراد به واسطه روزنامه نگار شدن ، جایگاه محترمانه این شغل و استقبال مخاطبان از خواندن مطالب زنان از مواردی است که باعث افزایش حضور روزنامه نگاران زن در تحریریه ها شده است. " یک نکته مهم هم وجود دارد، روزنامه نگاری شغل کم درآمدی است در ایران، خطر از دست دادن کار هم وجود دارد، این ها مواردی است که در حال حاضر برای زنان چندان حیاتی نیست، اما برای مردان است. من مردهای روزنامه نگار زیادی را می شناسم که بعد از ازدواج این کار را رها کرده اند . در عوض دخترهای زیادی هستند که چیزی که برایشان امروز مهم است کسب یک جایگاه اجتماعی خوب است حتی با درآمد کم. این جایگاه با روزنامه نگاری به دست می آید."

افزایش تعداد روزنامه نگاران زن در طول دو دهه اخیر بسیار قابل توجه بوده است. بر اساس تحقيق انجام شده توسط دكتر محسنيان‏ راد (جامعه شناس و کارشناس ارتباطات) در سال 1371، ميان 2145  روزنامه‏نگار، 278 نفر زن بوده‏اند كه حدود 13% كل روزنامه‏نگاران را تشكيل مى‏دادند.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى طى گزارشى در سال 1378، وضعيت زنان را در مطبوعات نسبت به سال 1374 ارائه كرد. بر اساس آمارهاى ارائه شده در اين گزارش در سال 1378 از تعداد 2000 خبرنگار فعال در جرايد و مطبوعات، 300 نفر را زنان تشكيل مى‏دادند.

با این حال علی رغم اینکه جمعیت روزنامه نگاران زن و مرد به حدی نسبتا برابر رسیده اند، و تعداد دبیران یا حتی سردبیران زن در ایران نیز افزایش یافته، اما روزنامه نگاران زن می گویند هنوز مشکلات زیادی در کارشان وجود دارد.

یک روزنامه نگار زن در روزنامه اصلاح طلب ابتکار که مایل به افشای نامش نیست به المانیتور می گوید :" درست است که ما تعدادمان در تحریریه ها زیاد شده است اما قدرت اجرایی مان سر مسائل حساس تر خیلی کم است. مثلا شاید هر یک ماه یا دو ماه سرمقاله را یک زن بنویسد. بیشتر از ما می خواهند برویم گزارش شهری و میدانی در بیاوریم. برای همین بیشتر در حوزه اجتماعی، حوادث و شهر از ما استفاده می کنند مصاحبه های مهم را مردها انجام می دهند. مثلا اگر روزنامه ها بخواهند با آیت الله هاشمی  مصاحبه کنند یک زن را نمی فرستند. تحلیل سیاسی یا دیپلماتیک را مردها می نویسند."

او ادامه می دهد :" درست است تعداد دبیران زن و سردبیران هم افزایش یافته اما هنوز نسبت زنان دبیر یا سردبیر نسبت به مردان خیلی پایین است ، می توانم بگویم 1 به 10."

با این حال یک روزنامه نگار ارشد مرد در روزنامه اعتماد به المانیتور می گوید :" من فکر نکنم حضور کم رنگ زنان روزنامه نگار در حوزه های جدی سیاسی ربطی به تبعیض داشته باشد. موضوع اصلی این است که تجربه کار من نشان می دهد که زن ها ی روزنامه نگار کمتر روی مسائل نظری کار می کنند، کمتر مطالعه می کنند، خیلی در عمق موضوعات فرو نمی روند ، زندگی شان را پای کار نمی گذارند ، به سطحی از سواد و تلاش اکتفا می کنند و از آن بالاتر نمی روند. این ربطی به مرد یا زن بودن ندارد. بهانه گیری است.  شما نمی توانید بدون سواد و تلاش کافی مثلا سرمقاله بنویسید ، اما می توانید با سواد اندک بروید و گزارش شهری راجع به اعتیاد بگیرید. ما در همین 10 15 سال اخیر اتفاقا سرمقاله نویس های زنی خوبی داشتیم. فرزانه روستایی ، ژیلا بنی یعقوب. شادی صدر. پس موضوع تبعیض نیست، واقعیت این است که در مباحث مدیریتی – مثلا دبیر شدن – یا مسائل نظری و تحلیلی خانم ها به اندازه آقایان جدی نیستند. گرچه منظورم این نیست که نگاه مردسالار کاملا محو است، اما می گویم دلیل اصلی موضوع نیست."

یک خبرنگار زن در خبرگزاری فارس – نزدیک به سپاه – از فشارهای جنسیتی عمیق تری نیز سخن می گوید . وی به المانیتور می گوید" اینجا پول بهتر می دهند ولی چشم چرونی افرادی که رتبه شان در تحریریه بالا تر است هم بیشتر است. خیلی موقع هم پیشنهاد رابطه غیر رسمی می دهند ، نپذیری برایت دردسر درست می کنند، اگر خیلی هم عصبانی بشوند یک کاری می کنند که اخراج بشی."

همزمان یکی از مدیران رسانه های نزدیک به دولت به المانیتور یادآور می گوید :" فضای کار برای زنان در رسانه های ایرانی گاه نا امن می شود. سوء استفاده برخی از اصحاب رسانه از زنان برای پیشبرد خواسته های غیراخلاقی باعث محروم شدن آنها از پیشرفت های درخور و یا صعودهای یک باره و غیر حرفه ای است."

چند روزنامه نگار زن در گفتگو با خبرنگاران المانیتور تایید می کنند که رابطه عاطفی همکار زن شان با دبیر یا سردبیر یا معاون سردبیر باعث پیشرفت ناگهان جایگاه آن ها در تحریریه شده است.

وزارت ارشاد آمار دقیقی در خصوص پراکندگی حضور زنان در سرویس های مختلف منتشر نکرده است ، اما می شود دریافت که برای نمونه در حوزه اقتصاد تعداد زنان روزنامه نگار به نسبت مردان بسیار کم تر است.

بر اساس آمار سایت افق اقتصاد ، درصد حضور زنان روزنامه نگار در سرویس های اقتصادی نشریات از این قرار است : جهان اقتصاد 0 درصد ، همشهری 0 درصد ، ایران 25 درصد ، کیهان 0 درصد ، شرق 33 درصد ، فارس 40 درصد. خانه ملت 20 درصد ، جام جم 0 درصد.

مصاحبه المانیتور با 15 روزنامه نگار زن در رسانه های مختلف ایران – از اصلاح طلب تا اصولگرا- نشان می دهد بر اساس مشاهدات آن ها عموما زن های روزنامه نگار در ایران جذب سرویس های اجتماعی یا شهری می شوند.

بررسی وضعیت تعداد روزنامه نگاران زن در ایران از حضور چشمگیر آن ها در ایران حکایت دارد، ظاهرا این موج، فضای تحریریه را که تا دو دهه پیش در اختیار کامل مردهای ایرانی بود را کاملا تغییر داده است ، با این حال زن های روزنامه نگار هنوز نتوانسته در تاثیر گذاری در حوزه های کلان سیاسی و اقتصادی نشریات ، تعداد دبیرها یا تعداد سردبیر ها  به شرایط متعادلی با مردان برسند. گرچه آن ها امیدوارهستند این اتفاق نیز بیفتد .

یک فعال حقوق زنان در تهران به المانیتور می گوید :" به نظر من از اینجا به بعد با کارهای فمنیستی و ضد تبعیض کار جلو نمی رود. زن های روزنامه نگار احتیاج دارند بیشتر مطالعه کنند، بیشتر بیدار خوابی بکشند ، بیشتر کار را جدی بگیرند تا بتوانند به سطوح برابر تری در این حرفه نزدیک شوند. "