خانم فاتن حمامه، هنرپیشه مصری، فراتر از یک ستاره سینما بود

قاهره – جهان در روز ۱۷ ژانویه با "بانوی سینمای عرب" فاتن حمامه وداع گفت. کارهای خانم حمامه، به عنوان یک بازیگر، بر وضعیت زنان در جهان عرب و مصر، بندهائی که آنان را به اسارت در آورده و تبعیضاتی که علیه آنان اعمال می شود، متمرکز بود.

فیلم "من یک راه حل می خواهم" یکی از مشهورترین کارهای او بود. حاصل این فیلم اصلاح قانون طلاق در مصر بود که نهایتا به زنان مسلمان حق درخواست طلاق اعطاء گردید. فیلم مزبور به نحوی شجاعانه به موضوع "طلاق خُلع" در قوانین مصر می پرداخت (طلاق خلع یعنی زن به واسطه کراهتی که از شوهر دارد، در مقابل مالی که به شوهر می‌دهد می تواند طلاق بگیرد).

قاهره شاهد دو روز عزاداری برای حمامه بود. وی در سن ۸۳ سالگی در پی یک بیماری طولانی درگذشت. رئیس جمهور مصر به مناسبت مرگ وی بیانیه ای صادر کرد.

مرگ او واکنش های گسترده ای را در جهان عرب برانگیخت. ملک محمد ششم، پادشاه مراکش، با صدور بیانیه ای در روز ۱۸ ژانویه به سوگ او نشست و نماینده ویژه ای برای شرکت در مراسم تشییع او به قاهره فرستاد. محمود عباس نیز نمایندگانی را از سوی خود برای ادای تسلیت به قاهره اعزام کرد. در همین حال بسیاری از مطبوعات جهان صفحات بخش هنری خود را به زندگانی او و اینکه چگونه فیلم هایش در استیفای حقوق زنان موثر بوده است اختصاص دادند.

حمامه با هنرپیشه بزرگ عالم سینما، عمر شریف، پس از آنکه وی مذهب خود را از کاتولیک به اسلام تغییر داد ازدواج کرد. در سال ۱۹۷۴ پس از مهاجرت عمر شریف به هالیوود آن دو از یکدیگر جدا شدند. در سال ۱۹۷۵ حمامه با رادیولوژیست معروف، محمد عبدالوهاب محمود ازدواج کرد. با این حال عمر شریف هرگز عشق وی را فراموش نکرد.

خواننده مصری، محمد عبدالوهاب، از زمانی که حمامه در سن هشت سالگی برنده عنوان "زیباترین دختر خردسال" شد و در سال ۱۹۴۰ در اولین فیلمش با عنوان "روز خوش" ایفای نقش کرد از او حمایت کرد. حمامه خود نیز در حمایت از استعداد های جوان و تربیت ستارگان سعی فراوان داشت. اولین حضور او به همراه عبدالوهاب در صحنه، در برنامه ای با عنوان "موزیسین نسل ها" بود که با توجه به جایگاه برجسته عبدالوهاب در میان موسیقیدانان عرب، نقطه عطفی در زندگی حمامه بود.

حمامه نه تنها در میان مردم بلکه در در میان رهبران عرب نیز از محبوبیت فوق العاده ای برخوردار بود. در سال ۱۹۶۰ جمال عبدالناصر از او با عنوان گنجینه ملی یاد کرد با آنکه حمامه با رژیم ناصر مخالف بود و تا زمان مرگ ناصر در سال ۱۹۷۰ در حالت خود-تبعیدی خارج از مصر زندگی می کرد. پرزیدنت انور سادات در سال ۱۹۷۷ به وی جایزه نشان درجه یک دولتی اعطاء نمود.

پادشاه مراکش در سال ۲۰۰۱ به وی جایزه قابلیت و خلاقیت و در همان سال رئیس جمهور لبنان، امیل لحود به وی نشان درخت سرو را داد. در سال ۲۰۰۱ موفق به دریافت "جایزه زن عرب" و دریافت دکترای افتخاری از دانشگاه آمریکائی قاهره و دانشگاه آمریکائی بیروت شد.

حمامه جایگاه خاصی در قلب رئیس جمهور فعلی مصر عبدالفتاح السیسی داشت. آنان بار ها به مناسبت های مختلف در کنار یکدیگر ظاهر شدند. السیسی در سال ۲۰۱۴ وقتی خبر مریضی و ناراحتی قلبی وی را شنید شخصا به حمامه تلفن کرد.

مسائل زنان، صرف نظر از سن و طبقه اجتماعی آنان مشغله ذهنی حمامه بود. شورای ملی زنان در مصر در بیانیه ای به این موضوع پرداختا و اشاره کرد که فیلم های او به حل مسائل زنان کمک کرده است.

منتقد سینمائی، هانان شومان، از جزئیات آخرین مصاحبه اش در سال ۲۰۱۴ با حمامه برای المانیتور سخن گفت. حمامه صادقانه از اینکه چرا مصر را در زمان عبدالناصر ترک کرده بود سخن به میان آورد. شومان می گوید: "او به من گفت که خود-تبعیدیش از مصر، پس از شکست مصر در سال ۱۹۶۷ (از اسرائیل)، به دلیل ترس وی از شخص ناصر نبود بلکه از ترس اطرافیان وی بود. آن ها از وی می خواستند که با سرویس های اطلاعاتی مصر همکاری کند و او قبول نمی کرد."

وی افزود: "حمامه به من می گفت که سادات را به دلیل دید باز وی تحسین می کرده و با من از بحران تراکم جمعیت که در فیلم "دهان ها و خرگوش ها" به آن پرداخته شده بود سخن گفت. او هم چنین از خشم خود نسبت به حسنی مبارک گفت چرا که از بینوایان و فقرا می گرفت و به ثروتمندان می داد. او از واقعیت تلخ فقر در فیلمش با عنوان "یک روز تلخ و یک روز شیرین" صحبت کرد. او به انتقاد از محمد مرسی پرداخته و گفت که "در دوران حکومت وی دچار افسردگی بوده است."

به گفته شومان تا اواسط دهه ۱۹۸۰ سینمای مصر، هالیوود شرق تلقی می شد و سینمای غالب در دنیای عرب بود. اما با اوج گیری محبوبیت سینمای آمریکائی و هندی وضعیت در جهان عرب تغییر کرد. "شومان می گوید: "سینمای مصر سینمای دنیای عرب را نمایندگی می کرد و اینگونه بود که نقش های حمامه بر کل جهان عرب تاثیر گذار بود."

بنا به گفته زینب خیر، مدیر موسسه مصری حقوق اقتصادی و اجتماعی، نقش هائی که حمامه بر عهده می گرفت در دفاع از محرومین بود. در "دعا های نایتینگل" او با به تصویر در آوردن واقعیت دردناک کار کردن دختران کم سن و سال به عنوان مستخدم در خانه ها که حقوق و شرفشان در معرض تجاوز قرار می گرفت جامعه مصر را شگفت زده و غافلگیر کرد.

خانم خیر می گوید: "ما هرگز نقش او را در فیلم "گناه" که سرکوب زنان و بیعدالتی در حق مهاجرینی را که در جستجوی کار بودند، به تصویر می کشید، فراموش نمی کنیم. هم چنین ما نقش آفرینی او در فیلم "در باز" را که به موضوع بیعدالتی در حق دختران در شرق می پردازد و این که محکومند بر اساس رسوم موجود با کسی ازدواج کنند که خانواده می خواهد، از یاد نمی بریم."

خانم خیر می گوید: "حمامه شدیدا از سوی جنبش های اسلامی، به خصوص اخوان المسلمین"، بخاطر بازی در فیلم "من راه حل می خواهم" مورد انتقاد قرار می گرفت."

حمامه با بازی در بیش از ۹۰ فیلم و پرداختن به واقعیت زندگی آنانکه به حاشیه رانده شده اند و زنان تحت ستم میراث بزرگی از خود در دنیای عرب به جا گذاشت. او آئینه عصر خود بود.