انرژی و همکاری‌های نظامی؛ در صدر دیدار پوتین از ترکیه

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، در هفته‌ای که گذشت همراه با تنی چند از وزرای کابینه و نمایندگان شرکت‌های مختلف روسیه، به آنکارا سفر کرد. او و همتایش در ترکیه، رجب طیب اردوغان، پیرامون پروژهٔ لولهٔ گاز دو کشور صحبت کردند و آغاز ساخت نیروگاه اتمی آق‌قویو در استان مرسین ترکیه را اعلام نمودند. همچنین جلساتی در سطح وزرا در شورای عالی همکاری روسیه و ترکیه برگزار شد.

پوتین در روز رسیدن به ترکیه، با استقبالی شاهانه روبه‌رو شد. ترکیه نخستین کشوری است که پوتین پس از انتخاب مجدد به ریاست جمهوری در ۱۸ مارس سال جاری، از آن بازدید می‌کند. بسیاری از ناظران در دو کشور، این امر را نشان احترام عمیق روسیه به ترکیه دانسته‌اند.

انرژی و همکاری‌های نظامی در صدر گفت‌وگوهای دو رئیس‌جمهوری و وزرای آن‌ها بود. نشست شورای عالی همکاری نیز به امضای چندین توافق‌نامه ختم شد. صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه یک توافق سرمایه‌گذاری مشترک با صندوق سرمایه ملی ترکیه به امضا رساند. همچنین آژانس‌های مختلف دو کشور، تفاهم‌نامه‌های همکاری در بخش‌های فناوری اطلاعات، وزرش، سیاست‌گذاری اجتماعی، حقوق زنان، خانواده و کودکان، امضا کردند. ترکیه و روسیه سال ۲۰۱۹ را به عنوان سال تبادل فرهنگی دو کشور ترسیم کردند.

در مرکز این دیدار، نیروگاه اتمی ۲۰ میلیارد دلاری آق‌قویو بود که در نزدیکی سواحل مدیترانه واقع شده است. دو رهبر، مراسم افتتاح را از طریق ویدئو کنفرانس نگاه کردند و هر دو بر اهمیت این پروژه برای توسعهٔ اقتصادی و امنیت انرژی ترکیه و همچنین همکاری‌های دوجانبهٔ آتی، تأکید کردند.

پوتین گفت: «مشکل می‌توان اهمیت این پروژهٔ بزرگ و مبتکرانه را توصیف کرد. امروز ما نه‌تنها در ساخت نخستین نیروگاه اتمی ترکیه حضور داریم، بلکه شاهد پی‌ریزی بنیان‌های صنعت اتمی ترکیه هستیم. ما در حال ساخت یک صنعت جدید هستیم.»

رئیس‌جمهوری روسیه همکاری‌های اتمی را یک شراکت استراتژیک خواند. اردوغان گفت که این مراسم افتتاح، یک «رویداد تاریخی» در توسعهٔ انرژی ترکیه و همکاری‌های انرژی میان مسکو و آنکارا بود.

قرارداد ساخت نیروگاه آق‌قویو در سال ۲۰۱۰ امضاء شده بود. این، نخستین نیروگاه برق اتمی دنیاست که با مدل سرمایه‌گذاری پروژه‌های موسوم به «ساخت، تملک و بهره‌برداری» ساخته می‌شود. مسکو سرمایه‌گذاری و عملیات نیروگاه را انجام می‌دهد. انتظار می‌رود که نخستین رآکتور در یکصد سالگی تأسیس جمهوری ترکیه در ۲۰۲۳ آماده شود و پوتین گفت که علی‌رغم تأخیرها، این پروژه طبق زمان‌بندی اجرا خواهد شد.

رهبران همچنین دربارهٔ خط لولهٔ گاز تورکیش استریم گفت‌وگو کردند که یکی دیگر از پروژه‌های عظیم انرژی ترکیه و روسیه است. پوتین در جریان کنفرانس خبری مشترک، به شنوندگان اطمینان داد که کار طبق زمان‌بندی پیش می‌رود و روسیه به زودی اجرای بخش ساحلی خط لوله را آغاز خواهد کرد. به گفتهٔ او، پروژه نه تنها گاز را به بازار ترکیه و سایر کشورها در جنوب شرقی اروپا می‌آورد، بلکه «امنیت انرژی کل منطقه را بالا می‌برد.»

دو رئیس‌جمهوری همچنین از پیشرفت‌های چشمگیر در توافق جنجالی خرید سیستم دفاع هوایی اس-۴۰۰ خبر دادند. آنان گفتند که در مورد اجرای قرارداد گفت‌وگو کردند، بر سر قیمت (که پیشتر دو و نیم میلیارد دلار برآورد شده بود) به توافق رسیدند و تصمیم گرفتند که این سیستم ضد موشکی به جای سال ۲۰۲۰، در ژوئیه ۲۰۱۹ تحویل داده شود. مهم‌تر از همه، پوتین گفت که انتقال این تکنولوژی «تنها مسئله‌ای تجاری» است که تصمیم آن باید بین دو نهاد اقتصادی گرفته شود. او گفت که «هیچ‌ ملاحظهٔ نظامی یا سیاسی یا محدودیتی در این زمینه وجود ندارد.» مضاف بر این، مسکو و آنکارا اکنون در حال گفت‌وگو بر سر پروژه‌های دیگری در زمینهٔ همکاری‌های فنی نظامی هستند.

این دیدار در آنکارا در حالی صورت گرفت که دور جدیدی از تنش‌ها میان روسیه و غرب بر سر موضوع احتمال دخالت روسیه در پروندهٔ اسکریپال آغاز شده است. سرگئی اسکریپال و دخترش ماه گذشته در بریتانیا هدف حمله با عامل اعصاب قرار گرفتند. آمریکا، بریتانیا و چندین کشور اتحادیهٔ اروپا چندین دیپلمات روس را اخراج کردند و مسکو نیز در پاسخ، دیپلمات‌های آن کشورها را اخراج کرد. ناتو نیز یک سوم اعضای نمایندگی روسیه در مقر این پیمان را اخراج کرده است.

ترکیه که از سال ۱۹۵۲ عضو ناتو است، از «ابراز همبستگی» با بریتانیا و سایر اعضای ناتو سر باز زده است. روز ۲۶ مارس، بکیر بوزداغ، معاون نخست‌وزیر ترکیه، گفت که آنکارا اقدامی علیه مسکو نخواهد کرد.

بوزداغ گفت: «در حال حاضر، روابط خوب و مثبتی میان ترکیه و روسیه برقرار است. در این راستا، ترکیه قصد ندارد که هیچ تصمیمی علیه روسیه اتخاذ کند.»

کارشناسان روسی بر این باورند که رویارویی با غرب و موضع مستقل ترکیه در مسئلهٔ اسکریپال، مسکو را به سمت تحکیم روابطش با آنکارا سوق خواهد داد.

یوری ماواشف، محقق ارشد سیاسی در مرکز مطالعات ترکیهٔ مدرن، به رسانهٔ گازتا گفت: «اگر ما به وخامت روابط‌مان با کشورهای غربی نگاه کنیم، خواهیم دید که ترکیه یکی از معدود شرکایی است که ما داریم.»

ایلشات سائتوف، محقق انستیتو مطالعات شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه، با این عقیده موافق است.

او می‌گوید: «روسیه گزینه‌های زیادی در پس‌زمینهٔ تقابل با غرب ندارد. با این‌که ترکیه یکی از رقبای تاریخی روسیه بوده است، دو کشور تا حد زیادی در مسائل اقتصادی مکمل یکدیگرند.»

حتی منتقدان روسیه نیز معتقدند که توسعهٔ کنونی روابط میان مسکو و آنکارا نشانه‌ای از آن است که دو کشور به دنبال تحکیم پیوندهای خود هستند. سرگئی کورسونسکی، سفیر اوکراین در ترکیه از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۶، ملاقات پوتین و اردوغان را تأییدی بر بهبود کم‌نظیر روابط میان روسیه و ترکیه دانسته است.