خروج پ.ک.ک از سنجار و انگشت اردوغان بر ماشه

طبق گزارش‌ها، شبه‌نظامیان کرد پس از چندین سال، در حال خروج از مناطق یزیدی در سنجار (شنگال) هستند و همین امر باعث گمانه‌زنی‌هایی دربارهٔ دلیل و زمان‌بندی اتخاذ این تصمیم شده است. کارشناسان سئوال می‌کنند که آیا این حرکت برای جلوگیری از مداخلهٔ نظامی ترکیه در منطقه، به موازات هشدار بغداد، کافی خواهد بود؟

عراق امروز گفت که نیروهایش را در آخر هفته به آن‌جا اعزام کرده و اکنون کنترل منطقه را در دست دارد. بغداد به ترکیه هشدار داد که عملیات نظامی آنکارا را در خاک خود نخواهد پذیرفت.

با این حال، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، روز ۲۶ مارس گفت که اگر دولت عراق شبه‌نظامیان حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) را از منطقهٔ سنجار در نزدیکی مرزهای سوریه نراند، ارتش ترکیه آمادهٔ حمله به این منطقه خواهد شد. ترکیه، پ.ک.ک را سازمانی تروریستی می‌داند. از سال ۲۰۱۵ که نیروهای پ.ک.ک، سنجار را از داعش پس گرفتند، ادامهٔ حضورشان در آن منطقه باعث اختلاف میان ترکیه و عراق شده بود. اردوغان پس از حمله به عفرین در شمال سوریه، سنجار را یکی از اهداف بعدی عملیات ارتش ترکیه خوانده بود.

اردوغان روز ۲۱ مارس طی مراسمی در آنکارا، خطاب به عراق گفت: «اگر شما نمی‌توانید مشکل [پ.ک.ک] را حل کنید، یک شب ما بدون این‌که به کسی بگوییم، وارد سنجار می‌شویم.»

اندکی بعد از این هشدار تهدیدآمیز، اتحادیه جوامع کردستان که از آن به عنوان شورای اجرایی پ.ک.ک یاد می‌شود، اعلام کرد که این گروه آمادهٔ بیرون‌کشیدن از منطقهٔ سنجار است. اتحادیه جوامع کردستان گفت که شرایط نسبت به سال ۲۰۱۴ تغییر کرده و یزیدی‌ها اکنون می‌توانند از خود و زمین‌های‌شان با نیروهای امنیتی که دارند، محافظت کنند.

منابع محلی به المانیتور گفتند که شبه‌نظامیان کرد تحویل پست‌های‌شان را به یگان‌های مقاومت یزیدیان سنجار آغاز کردند. با این حال، با توجه به پیوندهای قوی میان پ.ک.ک و نیروهای مقاومت یزیدیان سنجار، کمک‌های پ.ک.ک به آنان احتمالاً کماکان به قوت خود باقی خواهد ماند.

گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد که پ.ک.ک عقب‌نشینی تاکتیکی را شروع کرده است تا بهانه را از دست ترکیه برای انجام یک عملیات نظامی بگیرد. همچنین گزارش‌هایی وجود دارد که واشینگتن و تهران نمی‌خواهند ترکیه نفوذ خود را در عراق بسط دهد و به همین خاطر به شبه‌نظامیان کرد فشار آورده‌اند تا از مواضع خود در سنجار عقب‌نشینی کنند. منابع یزیدی اشاره کرده‌اند که واشینگتن به پ.ک.ک و واحدهای مدافع خلق برای عقب‌نشینی فشار آورده است.

یک نمایندهٔ یزیدی که نخواست نامش فاش شود، با اشاره به این‌که یک هیئت آمریکایی اخیراً به سنجار رفت و با نمایندگان یگان‌های مقاومت سنجار دیدار کرد، به المانیتور گفت: «من فکر می‌کنم که آمریکایی‌ها پشت تصمیم پ.ک.ک برای تخلیه منطقه بودند.»

یزیدی‌ها که باور دارند ترکیه به داعش کمک کرده است، از تصمیم پ.ک.ک برای تخلیه منطقه در جهت جلوگیری از درگیری در سرزمین‌شان، استقبال کردند. با این حال، طبق گفتهٔ نمایندهٔ یزیدی، این حرکت ممکن است برای تغییر نظر ترکیه کافی نباشد. در واقع، بسیار محتمل است که آنکارا مانند انتقال کنترل منبج از یگان‌های مدافع خلق به شورای نظامی منبج، آن را یک نیرنگ و صحنه‌سازی برآورد کند.

جدا از گمانه‌زنی‌ها، واقعیت‌های روی زمین نیز شایان ذکر هستند. از سال گذشته، ترکیه به دنبال فرصتی بود تا با اعزام نیرو، رابطه میان کردستان عراق و قلمرو شمال سوریه را که تحت کنترل گروه‌های کرد بود، قطع کند.

بنابراین، در حالی که ارتش ترکیه عملیات خود را علیه پایگاه‌های پ.ک.ک در قندیل افزایش می‌داد، پایگاه‌هایی نیز در این منطقه ساخت و پست‌های دیده‌بانی و بازرسی ایجاد کرد. طبق اظهارات یک رسانهٔ حامی دولت، ارتش ترکیه بر روی ایجاد یک منطقه به عرض ۱۵ کیلومتر به عنوان «منطقه حائل امن» در منطقهٔ هاکورک-کانی‌راش در نزدیکی قندیل تمرکز کرده است.

در گذشته، ترکیه عملیات مشابهی را انجام داده اما موفق نشده بود. این بار تاکتیک ترکیه این نیست که حمله کند و بازگردد، بلکه می‌خواهد حمله کند و بماند.

کنترل این منطقه سخت است. صدها روستا در حوالی منطقه هستند. بنابراین «منطقه حائل» می‌تواند نقل و انتقالات پ.ک.ک را محدود کند اما ضربه‌ای کاری به این سازمان وارد نخواهد کرد.

در این میان، منطقهٔ حائل می‌تواند سرآغازی برای یک حملهٔ نظامی احتمالی باشد -عملیات سپر دجله- که اردوغان در سال ۲۰۱۶ از احتمال اجرای آن علیه شبه‌نظامیان کرد در سنجار خبر داد.

طبق گفتهٔ رسانه‌های هوادار دولت در ترکیه، عملیات دجله به خاطر عملیات عفرین به تعویق افتاد اما اکنون به جای خود بازگشته است.

هدف از عملیات پیشنهادی، محاصرهٔ منطقه است و شروع آن از دهوک و زاخو در استان دهوک عراق در شمال موصل است. نیروها مرز اوواکوی را در نزدیکی زاخو با هدف ورود به منطقه سنجار در استان نینوا تحت کنترل خواهند گرفت. ارتش ترکیه همچنین کنترل گذرگاه‌های مرزی فیش خابور/سملکه و ربیعه/الیعربیه را در دست خواهند گرفت. این نقشه به صورت تئوریک کمک خواهد کرد که پ.ک.ک از این مناطق رانده شود و همچنین اقدامی علیه ایالات متحده است که گفته می‌شود از راه دولت اقلیم کردستان در اربیل، به یگان‌های مدافع خلق کمک می‌رسانده است. در این عملیات، گارد سنی نینوا (پیشتر با نام حشد الوطنی شناخته می‌شد)، به رهبری اثیل النجیفی که پیشتر فرماندار استان نینوا بود، ممکن است ارتش ترکیه را همراهی کنند. به گزارش رسانه‌ها، این نیروها را ارتش ترکیه در پایگاه بعشیقه برای کمک در یک حملهٔ احتمالی آموزش داده است. بعشیقه در شمال شرقی موصل، پایتخت استان نینوا، واقع شده است و سنجار در غرب این شهر قرار دارد.

هدف از این نقشه این است که نه تنها نیروهای یزیدی، بلکه نیروهای شیعهٔ حشد الشعبی نیز که در برخی نقاط سنجار و گذرگاه مرزی ربیعه حضور دارند، خنثی شوند. حشد الشعبی شامل شبه‌نظامیان عراقی است اما از سوی ایران حمایت می‌شود.

آیا دولت ترکیه می‌خواهد که نقشه‌اش را اجرا کند یا عقب‌نشینی پ.ک.ک آنکارا را قانع می‌کند؟ پیش‌بینی آن ساده نیست زیرا عوامل متعددی، از جمله موارد زیر، باید در نظر گرفته شوند:

• دولت آمریکا ممکن است تخلیهٔ نیروهای پ.ک.ک را کافی بداند و تصمیم بگیرد تا با مداخلهٔ نظامی مخالفت کند.
• از سال ۲۰۱۴ نوعی حساسیت بین‌المللی نسبت به شرایط یزیدی‌ها به وجود آمده است.
• بغداد گفته است که مداخلهٔ نظامی ترکیه را تأیید نخواهد کرد.
• ایران می‌تواند از راه حشد الشعبی با این عملیات مقابله کند.

نیروهای یزیدی یگان‌های مقاومت یزیدیان از کمک‌های مالی بغداد متنفع می‌شوند؛ این یعنی دولت عراق آن‌ها را نیروهایی مشروع می‌شناسد. دولت عراق از درخواست خود از ترکیه برای تخلیهٔ پایگاه نظامی بعشیقه چشم‌پوشی نکرده است و گفته که مخالف عملیات ترکیه در عراق است. با این حال، دولت ترکیه فکر می‌کند نفوذ ایران بر بغداد ممکن است بر تغییر این سیاست‌های ضد ترکیه مؤثر باشد.

نباید احساسات یزیدیان سنجار را نیز نادیده گرفت.

نمایندهٔ یزیدی فوق الذکر به المانیتور گفت «مردم ما هنوز از آسیب‌های سال ۲۰۱۴ [زمانی که داعش منطقه را اشغال کرد] رها نشده‌اند. ما هیچ دشمنی با ترکیه نداریم. فقط نمی‌خواهیم با یک قتل‌عام قریب‌الوقوع دیگر مواجه شویم. تنها هدف‌ ما حفظ امنیت‌مان است.»

در همین اثنا، طبق گزارش رسانه‌های کرد در روز ۲۳ مارس، حشد الشعبی خروج آتی نیروهای پ.ک.ک را تأیید کرد. یکی از فرماندهان حشد الشعبی در سنجار به خبرگزاری رووداو گفت: «پ.ک.ک رسماً گفته است که [از سنجار] خارج خواهد شد. ما نمی‌خواهیم یزیدی‌ها به خاطر [نیروهای] کردی آزار ببینند. ما از آن‌ها [پ.ک.ک] تشکر می‌کنیم.»