تظاهرات در ایران می‌تواند بر تصمیم ترامپ در مورد تحریم‌ها اثر بگذارد

واشینگتن - دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده و دولت او، امروز نیز به ابراز حمایت از تظاهرکنندگان ایران ادامه دادند و در چهارمین روز از ناآرامی‌ها، به مقام‌های ایران کشور هشدار دادند تا از سرکوب این معترضین که شهرهای کوچک و بزرگ کشور را در بر گرفته‌اند، پرهیز کنند. اظهارات اخیر ترامپ در حمایت تظاهرکنندگان ایرانی، پس از آن طرح می‌شوند که حسن روحانی طی نخستین اظهار نظر خود پس از آغاز تظاهرات که در نشست کابینه ابراز و در تلویزیون ایران پخش شد، گفت که با مجلس برای حل مشکلات اقتصادی مردم همکاری خواهد کرد.

اما نشانه‌های ناآرامی در ایران احتمالاً محاسبات کاخ سفید را پیچیده‌تر خواهد کرد. ترامپ باید تصمیم بگیرد که آیا در میانهٔ ژانویه تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران را تمدید کند یا خیر. اگر ایالات متحده بخواهد به توافق اتمی سال ۲۰۱۵ یا همان برجام پای‌بند بماند، باید تعلیق تحریم‌ها را تمدید کند.

ترامپ امروز، پیش از عزیمت به زمین گلف در کلوپ پالم‌بیچ غربی، توییت کرد: «تظاهرات بزرگ در ایران. مردم در نهایت به این علم می‌رسند که چگونه پول و ثروت‌شان دزدیده و خرج تروریسم می‌شود. به نظر می‌رسد که بیش از این تحمل نخواهند کرد.»

ترامپ در توییت خود هشدار داد: «آمریکا از نزدیک نقض حقوق بشر را رصد می‌کند.»

سارا سندرز، سخن‌گوی کاخ سفید، روز ۳۰ دسامبر توییت کرد: «روزهایی که آمریکا در مواجهه با سرکوب‌های رژیم ایران رویش را برمی‌گرداند، به سر رسیده‌اند. آمریکا در کنار مردم ایران ایستاده است.»

به‌رغم آن‌که بسیاری از تحلیلگران ایرانی می‌گویند هنوز زود است که بگوییم فراتر از فشارهای اقتصادی، چه عواملی باعث تظاهرات و ناآرامی شده‌اند، رکس تیلرسون، وزیر امور خارجهٔ آمریکا و نیکی هیلی، سفیر این کشور در سازمان ملل متحد، حمایت خود را از خیزش مردم ایران علیه نظام این کشور، اعلام کردند.

بسیاری از روزنامه‌نگاران و تحلیل‌گران ایرانی می‌گویند این تظاهرات که روز پنج‌شنبه در مشهد، شهر ابراهیم رئیسی، رقیب محافظه‌کار روحانی در انتخابات ریاست جمهوری، آغاز شد، ممکن است به تحریک رقبای تندرو او شروع شده اما کنترل اوضاع به سرعت از دست آن‌ها خارج شده باشد. تظاهرات که از طریق گوشی‌های تلفن همراه ضبط و از طریق اپلیکیشن‌هایی مانند تلگرام تکثیر شدند، تا آخر هفته به ده‌ها شهر دیگر شیوع یافت و جوانان و کارگران یقه آبی تحت فشار اقتصادی را در استان‌های مختلف به خود جذب کرد. برخی از آنان، روحانیون، سرویس‌های امنیتی (سپاه) و رژیم تحت رهبری آیت‌الله علی خامنه‌ای را نکوهش کردند.

گلنار متولی، خبرنگار بلومبرگ در ایران، امروز در توییتی نوشت: «با گسترش تظاهرات در مشهد، از ویدئوها معلوم شد که این تنها ابراز نفرت نسبت به روحانی یا [اعتراض به] قیمت تخم مرغ نبوده است. شعارها به کل سیستم کشور، از جمله‌ رهبری، گسترش یافت… طرفداران روحانی… بر این باورند که مخالفان تندرو و تشکیلات امنیتی مشوق تظاهرات بوده‌اند تا حتی به سازماندهی آن در مشهد دامن زده‌اند و… این احتمال را پیش‌بینی نمی‌کردند که تظاهرات به دست مخالفان خودشان بیفتد و خواستار سقوط ایشان شوند.»

وزارت خارجه [آمریکا] از کشورهای دیگر خواسته است تا به ایالات متحده بپیوندند و از رژیم ایران خواسته است تا به حقوق شهروندانش احترام بگذارد.

هدر نائورت، سخنگوی وزارت خارجه، روز ۳۰ دسامبر در تویتتر خود نوشت: «تیلرسون، وزیر خارجه، بار دیگر احترام عمیق خود را به مردم ایران ابراز می‌کند. ما از تمامی ملت‌ها می خواهیم تا در کنار ما بایستند و از رژیم بخواهند تا به حقوق اساسی بشر احترام بگذارد.»

کارشناسان امور ایران این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا اعلام حمایت آمریکا از تظاهرکنندگان، به نفع آن‌هاست یا برعکس، می‌تواند معترضین را در برابر نظام آسیب‌پذیرتر کند و نظام حاکم آن‌ها را آلت دست خارجی‌ها بنامد. اما بسیاری بر این باورند که با توجه به فرمان مهاجرتی ممنوعیت مسافرت برخی کشورهای مسلمان، از جمله ایران، پیام همبستگی ترامپ با تظاهرکنندگان ایرانی به شدت متناقض می‌نمایاند. ایرانی‌ها همچنین از دشمنی ترامپ با توافق اتمی که اوباما آن‌را به انجام رسانده بود، سرخورده‌اند. تهدیدهای ممتد ترامپ مبنی بر خروج از توافق، به بی‌ثباتی اقتصادی ایران کمک کرده و باعث شده است که آن‌ها نتوانند از مزایای اقتصادی توافق که انتظارش را داشتند، بهره‌مند شوند. البته این تنها دلیل بیماری اقتصادی و اجتماعی ایران نیست.

متولی، خبرنگار بلومبرگ، نوشت: «اثر توییت‌ها[ی ترامپ] در بهترین حالت، حاشیه‌ای بوده است. این توییت‌ها باعث شد تا کامنت‌های خشمگینانه و ریشخندآمیزی نوشته شوند. در میان طبقات، گروه‌ها و نسل‌ها در ایران، یک نظر نه‌چندان محترمانه‌ای در قبال رئیس‌جمهور [آمریکا] وجود دارد؛ کسی که سیاست‌هایش مزورانه و نابهنجار دیده می‌شود.»

او همچنین نوشت: «راجع به تشویش ایرانیان نسبت به مسائل اقتصادی، سیاست‌های ترامپ در مورد توافق دقیقاً به همین امر دامن زده است و سرخوردگی از این ایده که مقام‌ها، هر جای دنیا، می‌خواهند به بهتر شدن وضع مردم عادی کمک کنند.»

سوزان مالونی، طراح پیشین سیاست‌گذاری وزارت خارجه آمریکا، امروز توییت کرد: «هرچه [دولت آمریکا] دربارهٔ این تظاهرات بگوید یا نگوید، واقعیت این است که… جهان در حال نظارهٔ رویدادهای ایران است. چگونگی برخورد با تظاهرات جاری، روابط ایران را با جهان شکل می‌دهد؛ همان‌گونه که در سال ۲۰۰۹ اتفاق افتاد.»

مالونی گفت که مهم‌تر از بیانیه‌های آمریکا، عملکردی است که واشینگتن پی می‌گیرد تا نقش سازنده‌ای ایفا کند. اشارهٔ او به پیشنهادهایی بود که می‌گفت ایالات متحده باید از امکانات تکنولوژیک، مانند ارائه اینترنت ماهواره‌ای و نفوذ خود بر شرکت‌هایی مانند فیس‌بوک، توییتر و اینستاگرام استفاده کند تا این کانال‌های ارتباطی باز بمانند. به گفتهٔ مالونی، آمریکا همچنین باید محدودیت‌های مسافرتی را بردارد.

مالونی به المانیتور گفت که ناآرامی‌های ایران می‌تواند بر نحوهٔ تفکر در واشینگتن و تهران دربارهٔ پایداری توافق اتمی اثر بگذارد.

او که اکنون با انستیتو بروکینگز همکاری می‌کند، در پاسخ به ای‌میل المانیتور گفت: «من فکر می‌کنم که خیلی زود است تا با دقت واقعی، بگوییم که چگونه اثر خواهد گذاشت اما محتمل‌ترین سناریو این است که شواهد نارضایتی مردمی و سرکوب گریزناپذیر، موضع دولت ترامپ را در مورد حفظ توافق سخت‌تر کند و مشوقی باشد برای اعمال فشارهای اقتصادی جدید بر دولت [ایران]. همچنین آن‌ها ممکن است در صورت سرکوب سنگین و مستند، بتوانند اروپایی‌ها را با خود همراه کنند.»

مالونی افزود: «اما دو هشدار بزرگ وجود دارد: یک این‌که شرایط به سرعت و به صورت غیر قابل پیش‌بینی به جلو بروند و ابزار چندانی برای خروج از وضعیت کنونی وجود نداشته باشد. همچنین، سیاست داخلی [آمریکا] عامل مهمی است که تصمیم‌های مربوط به ماه ژانویه چگونه اتخاذ شوند.»

مالونی افزود: «شایستهٔ بررسی است که چگونه تظاهرات ممکن است نحوهٔ تفکر رهبری ایران را دربارهٔ توافق تغییر دهد. در تمامی طرف‌ها، این تمایل به وجود خواهد آمد که توافق را ملامت کنند و این‌گونه نشان دهند که عدم تعهد آمریکا به تسهیل تحریم‌ها، باعث این مسائل بوده است.»