همزمان با بحران در کرکوک، فرمانده نیروی قدس بر سر مزار جلال طالبانی، به او ادای احترام می‌کند

واحد‌های بسیج مردمی ایران می‌توانند تعیین کننده سرنوشت کرکوک باشند

روز ۱۳ اکتبر، جیمز متیس وزیر دفاع آمریکا در پاسخ به خبرنگاران پیامی برای همگان ارسال کرد. او گفت همه طرف‌های عراقی باید "روی شکست دادن داعش تمرکز کنند". داعش نام دیگر گروه دولت اسلامی است.

روز بعد، با حضور گسترده نیروهای نظامی در نزدیکی کرکوک در عراق، سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران ایران با حضور بر مزار رئیس جمهور پیشین عراق در سلیمانیه به او ادای احترام کرد.

این تضاد می‌تواند نشان دهنده تحولاتی باشد که در روزهای آینده باید انتظار آنها را داشت. همانطور که در ستون دو هفته پیش نوشتیم،‌ علیرغم روابط سیاسی و نظامی مستحکم و طولانی مدت بین ایالات متحده و دولت مرکزی بغداد و دولت اقلیم کردستان، به نظر می‌رسد این تهران و نه واشنگتن باشد که مصمم به تعیین کردن آینده است. به گزارش شلی کیتلسون، واحدهای بسیج مردمی (PMU) که مورد حمایت ایران هستند و به تازگی شهر حویجه را از نیروهای داعش آزاد کرده‌اند در جوار تاسیسات مهم و نفتی در بیرون کرکوک در کنار نیروهای حکومت عراق ایستاده‌اند. این تاسیسات توسط نیروهای پیشمرگه محافظت می‌شود.

حیدرالعبادی، نخست وزیر عراق با مخالفت کردن با همه پرسی استقلال کردستان عراق و همچنین پیگیری راه حلی برای این بحران، بر مبنای مذاکره هم نقش دولتمرد را خوب ایفا کرده و هم میهن پرستانه اقدام کرده‌است. هدف نهایی او گرفتن دوباره کنترل مناطق کرکوک است که در سال ۲۰۱۴ در دست دولت اسلامی افتادند و پس از آن توسط نیروهای کرد تسخیر شدند.

عبادی ترجیح می‌دهد، با توجه به شرایط سیاسی شکننده عراق، بدون خونریزی پیروزی کسب کند. به گزارش عدنان ابوزید، سابقه همه پرسی در عراق می‌تواند مناطق بصره و چند منطقه سنی‌نشین دیگر عراق را نیز تحریک کند که به دنبال خودمختاری بروند. اما در حال حاضر شرایط ممکن است به سمت ملتهب شدن بروند و عبادی یکی از بازیگران این صحنه‌است. صحنه‌ای که توسط ایران تنظیم می‌شود.

بحران به وجود آمده در نتیجه همه پرسی نیروی  تازه‌ای به اتحادیه میهنی کردستان (‌PUK) که ارتباط تنگاتنگی با ایران دارد بخشیده‌است. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در مراسم تدفین طالبانی، یک صندلی دورتر از مسعود بارزانی نشسته بود. از طرف ایالات متحده، سفیرش در عراق در این مراسم حضور داشت. احتمالا جای شگفتی نیست که در حالیکه شبه نظامیان مورد حمایت ایران در حال مقابله با نیروهای پیشمرگه در کرکوک هستند، قاسم سلیمانی در مناطق تحت کنترل اتحادیه میهنی حضور دارد.

 اتحادیه میهنی به برگزاری همه پرسی بد گمان بود. این همه پرسی توسط حزب دموکرات کردستان، حزب مسعود بارزانی طرح شده‌بود.  شخصیت‌های اتحادیه میهنی  و از جمله بافل طالبانی، فرزند جلال طالبانی خواستار مذاکره با فواد معصوم، رئیس جمهور عراق که کرد هم هست در اربیل، مرکز کردستان و  برای رسیدن به راه حل شده‌اند.

همچنین باید به نقش ترکمن‌های عراق که حدود ۳ میلیون نفر (٪۸/۳ جمعیت عراق) را تشکیل می‌دهند نیز اشاره کرد. ترکمن‌ها عمدتا در کرکوک و مناطق پیرامون آن ساکن هستند. به نوشته حمدی ملک، ترکمن‌ها مخالف همه پرسی بوده‌اند و توانسته‌اند، "گروه ‌های مسلحی در قالب واحدهای بسیج مردمی در مناطق مختلط مانند طوز خورماتو و البشیر ایجاد کنند. نیروهای شیعه مانند عصائب اهل حق از گروه‌های ترکمن واحدهای بسیج مردمی حمایت کرده‌اند تا به کردها در این مناطق فشار بیاورند. ...ترکمن‌ها امیدوار هستند که آزادسازی حویجه و منطاق پیرامونش و همچنین فشار نیروهای فدرال، کردها را در این منطقه تضعیف کند."

ترکیه به دنبال حامی در بین قبایل سوری

در راستای توافق ایجاد مناطق کاهش تنش که ترکیه با روسیه و ایران امضا کرده، این کشور واحدهای نیروی ویژه، کماندو و واحدهای ارتش آزاد سوریه را به ادلب اعزام کرده‌است. ادلب عمدتا تحت کنترل گروه حیات التحریر الشام است، گروهی مسلح که به القاعده وابسته است. حکومت سوریه از ورود نیروهای ترکیه انتقاد کرده‌است.

به گزارش خالد الخطیب از حلب، "با وجود اینکه ترکیه کنترل نیروهای ارتش آزاد سوریه را در مناطقه آزاد شده در اختیار دارد، هنوز به هم‌پیمانی قبایلی که در سرتاسر این مناطق گسترده‌اند احتیاج دارد. سازماندهی قبایل به شکل یک شورا، کنترل آنها را برای ترکیه آسانتر می‌کند. بنابراین، تشکیل شورای جدید در جهت خواسته ترکیه است."

خطیب در ادامه می‌نویسد، "قبایل اهرمی مهمی در جنگ داخلی سوریه هستند و به همین خاطر، همه طرف‌ها می‌خواهند حمایت آنها را داشته باشند. ترکیه هم از نقش قبایل در مناطقه آزاد شده به نفع خودش استفاده می‌کند و هم همزمان تلاش می‌کنند از اتحاد بین آنها با نیروهای دولت بشار اسد و یا نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) که مورد حمایت ایالات متحده است جلوگیری کند. به طور مشخص قبایل در شمال و شرق سوریه، مناطقی که در آنها ارتباطات منطقه‌ای قوی‌ای دارند، مهم هستند. نیروهای دموکراتیک سوریه در نبردش با دولت اسلامی در اطراف حلب و رقه روی چند قبیله حساب کرده‌اند. بعضی قبایل نیز در حومه‌های شرقی حلب با نیروهای دولتی در جنگ همکاری کرده‌اند. تشکیل شورای قبایل در مناطق آزادشده اقدامیست برای متحد کردن همه قبایل با ترکیه".

دی میستورا به دنبال پیشرفت در ادامه طرح آتش بس است

سوری‌ها از میزان غیر قابل قبولی خشونت رنج می برند و اخیرا تلفات غیرنظامیان به علت نبردهایی  که می‌توانند نبرد

 نهایی و یا نزدیک به پایانی علیه داعش در رقه و دیرالزور اتفاق باشند، افزایش یافته است.

گزارش دبیر کل سازمان ملل متحد به شورای امنیت در ماه گذشته نشان می دهد که "درگیری های مداوم، به خصوص عملیات‌های نظامی ویژه‌ علیه نقاط تحت کنترل دولت اسلامی، همچنان باعث زخمی شدن، مرگ و بی‌خانمانی غیرنظامیان و تخریب زیرساخت های غیرنظامی می‌شود". این گزارش شامل درخواست "از طرفین درگیری، به ویژه دولت سوریه، برای آزادی  بازداشت شدگان٬ ربوده‌ شدگان و افراد گمشده" می‌شود.

شمار تلفات غیرنظامیان ممکن است باعث دیده نشدن روند دیگری را در گزارش شود، که "تلاش‌های مداوم و مصمم برای رسیدن به توافق‌های کاهش خشونت‌ها را نشان می‌دهد که نتایج قابل توجهی را در کاهش خصومت‌ها توسط همه طرفین درگیری داشته‌اند".

این گزارش نشان می دهد که "در نتیجه افزایش دسترسی در شمال شرقی کشور" تعداد سوری‌هایی که در مناطق محاصره شده و یا مناطقی که دسترسی به آنها سختتر است زندگی میکنند٬ حدود یک میلیون نفر کاهش داشته‌است و از ۴/۴۴ میلیون به ۳/۴۷ میلیون رسیده‌است. . کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در ماه ژوئن گزارش داد که ۴۶۰۰۰۰ نفر  از آوارگان داخلی سوری و بیش از ۳۰۰۰۰ پناهنده سوری در شش ماه اول سال ۲۰۱۷  به خانه های خود بازگشته‌اند. احتمال افزایش این تعداد زیاد است.

با وجود شرایط شکننده، می توان مدعی شد که مناطق کاهش تنش بیشتر از حد انتظار ظاهر شده‌اند و ممکن است بهترین شانس برای آغاز دوباره یک روند سیاسی باشند. بدون شک این طرح استفان دی میستورا، فرستاده سازمان ملل سوریه است که در ۲۷ سپتامبر به شورای امنیت گفت که "تشنج‌زدایی باید پیشگام یک آتش‌بس واقعی در سرتاسر کشور، اقدامات انسان دوستانه و اعتمادسازی باشد ... [و] پایه ای برای از سرگیری روند مذاکرات ژنو - مذاکراتی که از حال مقدماتی گذر می‌کنند و تبدیل به محملی برای تعیین آینده سیاسی سوریه می‌شوند".

دی میستورا روی ابتکار  عربستان سعودی حساب کرده‌است، یک کنفرانس "ریاض ۲" در ژنو، برای متحد کردن و اعمال "واقع گرایی" در پلتفرم مخالفان، پیش از آغاز دور جدید مذاکرات ژنو که قرار است در ماه اکتبر یا نوامبر برگزار شود.

نشانه های واقع گرایی را می‌تواند در میان رهبران کرد سوریه دید. ژنرال مظلوم کوبانی، فرمانده ارشد نیروهای دموکراتیک سوریه(SDF) و رهبر مبارزات نظامی در رقه، در ماه سپتامبر به آمبرین زمان گفت از نظر او دولت سوریه "در حال حاضر خطری برای ماست"، اما اضافه کرد "باید با این رژیم به توافق رسید. رژیم سوریه یک واقعیت است. از نظر نظامی، رژیم بر مخالفینش - منظورم مخالفین به جز ماست- دستکم در مناطقی که در حال حاضر در آن حضور دارد، پیروز شده‌است. با نگاه عینی به شرایط باید گفت رژیم سوریه باقی ماندنی است." او همچنین اضافه کرد، "هدف اصلی ما مذاکره با دولت مرکزی است تا برای مناطقی که ما آزاد کرده‌ایم، شرایط ویژه‌ای به دست آوریم. اگر لازم باشد، ما حاضریم بر سر این موضوع با دولت مرکزی مذاکره کنیم".