عواقب خروج ترامپ از توافق اتمی با ایران

واشینگتن - پس از دو بار تأیید این‌که ایران مفاد قرارداد اتمی را رعایت کرده است، پرزیدنت دونالد ترامپ اکنون از مشاورانش خواسته تا گزینه‌های خروج از توافق را برایش فراهم کنند. با این حال، مقام‌های دولت پیشین، دیپلمات‌های کشورهای متحد و برخی از دولت‌های آنان هشدار می‌دهند که اگر رئیس جمهوری آمریکا با بهانه‌های تصنعی توافق را ترک کند، ریسک منزوی‌شدن ایالات متحده را به همراه خواهد آورد و از سوی دیگر، هدف دولتش برای محدود کردن سایر رفتارهای مشکل‌ساز ایران به شکست خواهد انجامید.

مضاف بر این، ترامپ هیچ استراتژی جایگزینی را به جای توافق اتمی با ایران، ارائه نکرده است. این امر، دورنمایی را متصور می‌سازد که رئیس جمهوری در حال ایجاد یک بحران اتمی دیگر است؛ آن‌هم در زمانی که بنا بر ارزیابی جدید آژانس اطلاعات دفاعی، کره شمالی ممکن است تا یک سال دیگر، از طریق توسعهٔ موشک‌های بالستیک قاره‌پیما با قابلیت حمل کلاهک اتمی، قادر به تهدید خاک ایالات متحده باشد.

ترامپ دوشنبه گذشته نارضایتی خود را از این‌که اعضای ارشد کابینه‌اش او را واداشته‌اند تا بر رعایت مفاد قرارداد اتمی از سوی ایران صحه بگذارد، ابراز کرد. او به وال‌استریت ژورنال گفت که فکر می‌کند تا دورهٔ بعدی که موعد تأیید توافق برای کنگره در پاییز فرا برسد، موارد نقض قرارداد از سوی ایران نیز آشکار خواهد شد.

ترامپ در مصاحبهٔ روز ۲۵ جولای با وال‌استریت ژورنال، گفت: «ما با آن‌ها (ایران) بسیار خوش‌رفتار بوده‌ایم که گفتیم به مفاد قرارداد پای‌بند هستند. بسیار خب؟ ما به آن‌ها یک فرصت دادیم اما در حال مطالعهٔ دقیق هستیم. شخصاً من احترام بسیاری برای تیم خودم قائلم. اگر دست من بود، عدم پای‌بندی ایران را ۱۸۰ روز قبل اعلام می‌کردم.»

ترامپ در پاسخ به این سئوال که آیا فکر می‌کند عدم پای‌بندی ایران به توافق در پاییز اعلام می‌شود، گفت که چنین فکر می‌کند. وی افزود که علی‌رغم احترام به رکس تیلرسون، وزیر خارجه، احتمالاً تأیید پای‌بندی را در ماه پاییز ملغی خواهد کرد.

ترامپ گفت: «من فکر می‌کنم که آن‌ها ملتزم نخواهند بود. فکر می‌کنم که از این کشور سوءاستفاده می‌کنند... ببینید! من احترام زیادی برای رکس و تیم او قائلم. این بسیار آسان است که بگوییم آن‌ها (ایران) پای‌بند هستند. خیلی آسان‌تر است. اما کار غلطی است. آن‌ها ملتزم نیستند و بنابراین، ما خواهیم دید که چه اتفاقی می‌افتد. منظورم این است که دربارهٔ این موضوع در ۹۰ روز آتی صحبت خواهیم کرد اما بله؛ من متعجب خواهم شد.. اگر آن‌ها پای‌بند باشند.»

به گزارش آسوشیتدپرس، یکی از تاکتیک‌های دولت ترامپ برای اعلام عدم التزام ایران به توافق اتمی، ممکن است این باشد که بر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فشار آورد تا تقاضای بازرسی از سایت‌های غیر اتمی را مطرح کند؛ امری که ایران احتمالاً آن را رد خواهد کرد.

باب کورکر، سناتور جمهوری‌خواه تنسی و رئیس کمیتهٔ روابط خارجی سنا، در یک نشست زنده به میزبانی واشینگتن پست در روز چهارشنبه، به دیوید ایگناتیوس گفت: «اگر آن‌ها چنین اجازه‌ای ندهند، بوم! (کار تمام است).»

اما کارشناسان ضد تکثیر سلاح در جلسه‌ٔ کمیسیون مشترک نظارت بر اجرای برجام که هفتهٔ گذشته در وین برگزار شد، گفتند که مقام‌های آمریکا چنین رویکردی را برای فشار بر آژانس در جلسه مطرح نکرده‌اند. این تقاضای بازرسی باید توافق پنج عضو از هشت عضو کمیسیون مشترک را همراه داشته باشد. هشت عضو کمیسیون عبارتند از: آمریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه، چین، اتحادیهٔ اروپا و ایران.

دریل کیمبال، مدیر عامل انجمن کنترل سلاح که حامی توافق است، به المانیتور گفت: «بنا بر اطلاعات منابع من، هنوز مشخص نیست که آیا این حیلهٔ بازرسی ویژه در سطوح رسمی مطرح شده باشد. ممکن است تنها یک فرضیه باشد که مخالفان توافق با ایران در خارج و داخل کاخ سفید مطرح می‌کنند.»

با این حال، کیمبال افزود: «دولت ترامپ نیت خود را آشکار کرده است. رئیس جمهور می‌خواهد تا بهانه‌ای برای متهم کردن ایران به نقض توافق یا عدم همکاری پیدا کند تا تحریم‌های هسته‌ای را به جای خود بازگرداند.»

کیمبال گفت که از نظر او، این ترفند از سوی شرکای آمریکا در توافق اتمی، یعنی بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین حمایت نمی‌شود «زیرا آن‌ها می‌بینند که توافق به طور مؤثری کار می‌کند و هرگونه تلاش برای ایجاد یک بحران جدید، با مقاومت روبه‌رو و به از میان رفتن توافق و ریسک‌های امنیتی و تکثیر سلاح‌ منجر خواهد شد.»

یک دیپلمات اروپایی که در گفت‌وگوهای وین حضور داشت، گفت که اروپایی‌ها حامی اجرای دقیق برنامه جامع اقدام مشترک، از جمله بازرسی‌های آژانس هستند اما نه به عنوان پیش‌زمینه‌ای برای از بین بردن توافق یا مذاکرهٔ مجدد آن. منبع مذکور گفت که مذاکرهٔ مجدد در دستور کار نیست.

او به المانیتور گفت: «هیچ راهی وجود ندارد که کارایی مذاکرهٔ مجدد را نشان دهد اما ما به اجرای دقیق توافق از جمله مقررات مربوط به حق دسترسی آژانس باور داریم.»

کورکر گفته است که با تیلرسون، وزیر خارجه؛ جیم متیس، وزیر دفاع و اچ.آر. مک‌مستر، مشاور امنیت ملی، همراستا شده تا از ترامپ بخواهند که در حال حاضر اجرای برجام را با قاطعیت دنبال کند و در کنار آن، یک استراتژی را پی گیرد تا به موجب آن متحدان آمریکا را در جهت مذاکره برای یک توافق جدی‌تر در آینده، با ایالات متحده کشور همراه کند.

کورکر روز چهارشنبه در نشست زندهٔ واشینگتن پست، گفت: «آن‌چه من به رئیس جمهوری می‌گویم این است که تو تنها یک بار می‌توانی توافق را پاره کنی. پس زمانی که می‌خواهی پاره‌اش کنی، از آن‌جا که هیچ اتفاق بدی در حال حاضر روی نمی‌دهد… منتظر بمان تا متحدانت را با خود همراه داشته باشی. [در حال حاضر] به طور ریشه‌ای [توافق را] اعمال کن.»

او افزود: «شما می‌خواهید نقض توافق بر گردن ایران باشد؛ نمی‌خواهید بر گردن ایالات متحده باشد. زیرا ما متحدان‌مان را همراه با خود می‌خواهیم. سرانجام، من می‌دانم هدف تیلرسون این است که بر سر یک متمم دیگری [برای توافق] مذاکره کند تا اطمینان یابد که آن‌ها هرگز به غنی‌سازی اورانیوم دست نخواهند زد.»

کورکر گفت در حالی که او بر سر تحکیم پیوند میان سه‌گانهٔ تیلرسون، متیس و مک‌مستر کار می‌کرد تا ترامپ را به یک استراتژی در مورد ایران برساند که متحدانش را با خود همراه کند، واضح بود که ترامپ در حال تماس‌های تلفنی دیگری بود و به بسیاری از صداهای مختلف گوش می‌کرد.

کورکر گفت که اگر ترامپ بدون مهیاسازی شرایط، توافق اتمی را از میان بردارد، آن‌گاه «قدم بعدی  چه خواهد بود؟ زمانی که این کار را بکنید، خودتان یک بحران درست کرده‌اید.»

او افزود: «کاری که ما باید بکنیم، این است که متحدان‌مان را با خود همراه کنیم، به طور ریشه‌ای توافق را اعمال کنیم. زمانی که ما به یک طرح رسیدیم که کجا می‌خواهیم خروجی سیاست را ببینیم، آن‌گاه زمانش می‌رسد. اما اگر چنین کاری را امروز انجام دهیم، خودمان برای خویش بحران درست کرده‌ایم. اگر شما از توافق خارج شوید و تحریم‌ها را بازگردانید، متحدان اروپایی‌تان را از دست خواهید داد. ما در سوریه، در کره شمالی بحران داریم. با روسیه مسائلی داریم که باید حل کنیم. من فقط می‌گویم: شاید بهتر باشد زمان بهتری را برای این کار انتخاب کنید؛ زمانی که استراتژی‌تان به نتیجه رسیده باشد.»

اظهارات ترامپ در مصاحبه‌اش با وال‌استریت ژورنال بیانگر آن بود که او در حال گوش دادن به صداهای خارج و داخل دولت است که می‌خواهند قانعش کنند تا توافق را زودتر از بین ببرد. در میان این افراد، استیو بنن، مشاور ارشد استراتژی کاخ سفید قرار دارد.

با این حال، روز پنج‌شنبه، درک هاروی، یکی از متحدان جنگ‌طلب بنن، ناچار شد تا از سمت مدیر ارشد شورای امنیت ملی کاخ سفید در امور خاورمیانه استعفا کند. گزارش شده که این امر به خاطر اختلاف‌های او با مک‌مستر انجام شد. یک کارشناس مسائل سوریه به المانیتور گفت که هاروی، این شاگرد دیوید پترائوس، مدافع اقدام قاطع‌تر ایالات متحده در رویارویی با نیروهای مورد حمایت ایران در سوریه بود. ترامپ و پنتاگون در نهایت با این استراتژی مخالفت کردند و بیان داشتند که اولویت آمریکا در سوریه، شکست داعش و همکاری با روسیه برای کاهش تنش در منطقه است.

در همین اثنا، خانوادهٔ یک شهروند دو تابعیتی ایرانی-آمریکایی که در ایران در بازداشت به سر می‌برند، از دولت ترامپ به خاطر تلاش‌هایش برای آزادی آنان سپاسگزاری کردند. جرد گنسر، یک وکیل حقوق بشر که از سوی خانوادهٔ سیامک و باقر نمازی استخدام شده، گفت که مقام‌های ارشد کاخ سفید با او و خانوادهٔ‌ موکلانش دیدارهای منظمی داشته‌اند و از تدابیر دولت در سطوح عالی برای آزادی آنان خبر دادند.

منابع گفتند که دولت ترامپ با مقام‌های سازمان ملل و کشور عمان و دیگران دربارهٔ آزادی نمازی‌ها در تماس بوده و احتمالاتی مانند معاوضهٔ آمریکایی‌های زندانی در ایران با ایرانیانی که در آمریکا به خاطر تحریم زندانی هستند، مطرح شده است. یوسف بن علوی، وزیر خارجهٔ عمان، روز ۲۱ جولای با تیلرسون و مقام‌های کاخ سفید دیدار کرد و پس از آن کاخ سفید در بیانیه‌ای گفت که تلاش‌هایش برای به خانه بازگرداندن آمریکایی‌هایی که در خارج بازداشت شده‌اند را دو برابر می‌کند. همچنین به ایران هشدار داده شد که در صورت عدم آزادی تمامی شهروندان آمریکا، با عواقبی جدی روبه‌رو خواهد شد.

در بیانیهٔ کاخ سفید آمده است: «پرزیدنت ترامپ از ایران می‌خواهد تا رابرت لوینسون را که بیش از ۱۰ سال است نگه داشته شده، به خانه بازگرداند و خواستار آن است که ایران سیامک و باقر نمازی را که در زمان دولت اوباما بازداشت شده‌اند، همراه با تمامی شهروندان آمریکا که به ناحق در ایران زندانی هستند، آزاد کند. اگر ایران از آزادی و بازگرداندن شهروندان آمریکایی که به ناحق زندانی کرده، سر باز زند، آن‌گاه پرزیدنت ترامپ آماده است تا عواقب جدی و جدیدی را بر ایران تحمیل کند.»

مجلس نمایندگان آمریکا نیز به اتفاق آرا در این هفته به قطع‌نامه‌ای رأی داد که خواستار آزادی تمامی شهروندان و افراد مقیم ایالات متحده در ایران است.

روز جمعه، وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام کرد که شش نهاد ایرانی را به خاطر برنامهٔ موشک‌های بالستیک این کشور تحریم کرده است. مقام‌های مسئول گفتند که این اقدام در واکنش به پرتاب موشک ماهواره‌بر سیمرغ بود که روز پنج‌شنبهٔ گذشته انجام شد.

استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری، در یک بیانیهٔ مطبوعاتی گفت: «دولت آمریکا به رویارویی جدی با فعالیت‌های مرتبط با برنامهٔ موشک‌های بالستیک ایران ادامه می‌دهد، خواه یک پرتاب موشکی تحریک‌کننده به فضا باشد، خواه توسعهٔ سیستم موشکی تهدیدکننده‌اش، یا حمایت از حملات موشکی حوثی‌های یمن به عربستان سعودی باشد که هفتهٔ پیش رخ داد. این تحریم‌ها، نهادهای کلیدی را که با برنامهٔ موشک‌های بالستیک ایران مرتبط باشند، هدف می‌گیرند و نگرانی عمیق ایالات متحده را از ادامهٔ توسعه و آزمایش موشک‌های بالستیک و سایر رفتارهای تحریک‌آمیز، به نمایش می‌گذارند.»