روحانیون شیعه در عراق علاقه‌ای به اسد ندارند

نجف، عراق - زمانی که مقتدی صدر، روحانی عصیان‌گر شیعه، از رئیس جمهوری سوریه خواست تا کناره‌گیری کند، بسیاری از افراد متعجب شدند. باور رایج این است که تمامی شیعیان، حامی رژیم سوریه هستند، از این حکومت دفاع می‌کنند و آ‌ن‌چه در سوریه روی می‌دهد، جنگی فرقه‌ای میان شیعه و سنی است.

مقتدی صدر در روز هشتم آوریل از اسد خواست تا قدرت را کنار بگذارد و گفت: «این برای بشار اسد منصفانه است که برای عشق به سوریه، استعفا و کناره‌گیری کند تا کشورش را از بلای جنگ و تروریسم برهاند. در این صورت، زمام امور را به می‌توان به نهادهایی مردمی و کارآمد بسپارد که بتوانند در کوتاه‌ترین مدت با تروریست‌ها مقابله کنند. این یک تصمیم قهرمانانه و تاریخی خواهد بود؛ پیش از آن‌که خیلی دیر شود.»

در واقع، این موضع صدر در برابر رژیم سوریه، مورد تازه‌ای نیست. روحانیان دیگر شیعه نیز از رژیم سوریه به خاطر قساوت علیه ملتش انتقاد کرده‌اند. آن‌ها همچنین شبه‌نظامیان شیعه‌ای را که از رژیم سوریه در جنگ با مخالفان حمایت می‌کنند، هدف انتقاد قرار داده بودند.

پس از خیزش مردمی علیه اسد که در مارس ۲۰۱۱ روی داد، صدر در نوامبر آن سال طی بیانیه‌ای حمایت خود را اعلام کرد. او اتهام‌هایی را مبنی بر دخالت اعضای جنبش پرنفوذ شیعی صدر در منازعات سوریه، رد کرد. صدر همچنین گفت که موافق پیوستن سایر گروه‌های شبه‌نظامی شیعه به سوریه برای جنگ با اسد نیست.

مقتدی صدر تعداد بسیاری از پیکارجویانی را که عضو گروه‌های مسلح وابسته به او بودند، به دلیل رفتن به سوریه برای جنگ، اخراج کرد. سعد سوار، فرمانده پیشین جیش المهدی، آخرین نمونه بود که از جدایی خود خبر داد، «جیش المؤمل» را در سال ۲۰۱۶ تشکیل داد تا در عراق و سوریه بجنگد. ایران از این انشعاب‌ استفاده کرد تا تعداد بیشتری از اعضای جنبش صدر را به خروج وادارد تا این جنبش را تضعیف کند؛ به‌ویژه پس از آن‌که صدر مخالفت خود را با سیاست‌های منطقه‌ای ایران ابراز کرد. گروه‌های بسیاری از جنبش صدر منشعب شدند، از آن جمله می‌توان عصائب اهل حق و جنبش نجباء حزب‌الله سابق را نام برد.

به گزارش شرق الاوسط، بسیاری از روحانیان پرنفوذ شیعه در نجف هرگز از رژیم سوریه حمایت نکرده و برخی از آن‌ها پیروان‌شان را از جنگ در این کشور منع کرده‌اند. چهار مرجع تقلید نجف، آیت‌الله علی سیستانی، شیخ اسحاق الفیاض، سيد محمد سعيد حكيم و شيخ بشير النجفی، در موضعی متحد در سال ۲۰۱۳ نوشتند: «اشخاصی که برای جهاد به سوریه می‌روند، از فرمان مقام‌های مذهبی سرپیچی می‌کنند.» در قم، هیچ مرجع تقلید مشهوری تا کنون فتوایی برای فرستادن پیکارجویان شیعه به سوریه صادر نکرده است.

در حالی که داعش در حال شکست در عراق است، نگرانی‌های فزاینده‌ای در این مورد وجود دارد که ممکن است شبه‌نظامیان شیعه از یگان‌های حشد الشعبی، برای جنگ به نفع رژیم سوریه، وارد این کشور شوند. این شبه‌نظامیان نه‌تنها در جنگ با داعش آب‌دیده شده‌اند، بلکه اکنون تحت لوای قانون حشد الشعبی که در نوامبر ۲۰۱۶ تصویب شد، ماهیت قانونی نیز دارند. برخی گروه‌های شیعهٔ حشد الشعبی مدت‌هاست که آمادگی خود را برای جنگ در سوریه اعلام می‌کنند. این گروه‌ها، مستقیماً با ایران مرتبط هستند و از میان آن‌ها می‌توان به کتائب حزب‌الله، عصائب اهل الحق و سرایاء الخراسانی اشاره کرد که توانسته‌اند حضور نظامی خود را هم در عراق و هم در سوریه حفظ کنند. این گروه‌ها بارها از قصد خود برای افزایش حضور در سوریه‌ٔ پسا داعش سخن گفته‌اند. روز هشتم مارس، جنبش نجباء اعلام کرد که می‌خواهد یک نیروی نظامی ویژه در سوریه تشکیل دهد.

آیت‌الله سیستانی در تلاشی برای بازداشتن این گروه‌ها از سرکشی، فتوایی را صادر کرد که روز ۹ آوریل در پایگاه خبری نون، وابسته به او، منتشر شد. در این فتوا آمده است: «ما پیشتر فتوایی را صادر و بر روا بودن انجام وظیفهٔ نظامی به عنوان یک اولویت در حمایت از مردم عراق، سرزمین‌شان و مکان‌های مقدس‌شان تأکید کردیم. با وجود برخی پیشروی‌ها از سوی رزمندگان شجاع ما در شکست‌دادن تروریست‌ها، این فتوا تا زمانی پابرجا خواهد بود که وضعیت اضطراری ادامه داشته باشد.»

این فتوا باعث منع حشد الشعبی برای کار در خارج از کشور عراق و خارج از چارچوب دولت این کشور می‌شود. این محدودیت‌ها، گروه‌های وابسته به ایران را در موقعیت بدی قرار داده‌اند زیرا آن‌ها به دنبال افزایش حضور در سوریه به طور مستقل از دولت عراق هستند. با توجه به دلیل اصلی تشکیل گروه‌های حشد الشعبی -سقوط موصل و افتادن این شهر به دست داعش-، آیت الله سیستانی اکنون فرش مشروعیت را از زیر پای گروه‌های وابسته به ایران بیرون می‌کشد.

لازم به ذکر است که بسیاری از گروه‌های شیعه در حشد الشعبی، پس از اظهارات آیت الله سیستانی هرگز به مأموریت‌های خارج از عراق نرفتند. در میان آن‌ها می‌توان به انصار المرجعيّة، لواء علی اكبر، فرقه امام علی، نیروی كاظمين، سرایا العتبة العباسیة، سرایا العتبة العلویة و سرایا العتبة الحسینیة اشاره کرد.

سیستانی همچنین از دیدار با یک هیئت حوثی در سپتامبر ۲۰۱۶ خودداری کرد؛ این بدان معناست که او قصد ندارد از سیاست‌های ایران در منطقه پشتیبانی کند. نخست وزیر حیدر العبادی نیز شرکت خود را در یک کنفرانس که با حمایت تعدادی از گروه‌های شیعه در روز دوم آوریل در حمایت از حوثی‌ها برنامه‌ریزی شده بود، لغو کرد.

مواضع سیستانی و صدر با هدف حمایت از عبادی در راستای محدود کردن گروه‌های وابسته به ایران و برقراری ثبات عراق در دوران پسا داعش است تا این کشور را از تنش‌های منطقه‌ای و منازعات میان ایران و آمریکا دور نگه دارد.