نقش حنا بر دست مخالفان تغییر قانون اساسی در ترکیه

یک علامت ساده، تبدیل به پدیدهٔ شبکه‌های اجتماعی در ترکیه شده است و به کمک آن، زنان بدون این‌که کلامی بگویند، ابراز عقیده می‌کنند.

یکی از جالب‌ترین حواشی همه‌پرسی قریب الوقوع ترکیه، دو شاخه شدن حزب حرکت ملی (م.ه.پ) است که بسیاری از اعضای آن‌ با عنوان گرگ‌های خاکستری شناخته می‌شوند. دولت باهچه‌لی که دیرگاهی است رهبری این گروه ملی‌گرای افراطی را بر عهده دارد، از دولت [اردوغان] و از طرح پیشنهادی افزایش قدرت رئیس جمهوری، حمایت می‌کند. لیکن بسیاری از اعضای ارشد حزب و بسیاری از رهبران محلی، از موضع شفاف خود علیه تغییرات پیشنهادی برای قانون اساسی پرده برداشتند و فاصلهٔ خود را با باهچه‌لی حفظ کردند.

یکی از رهبران مشهور این حزب، مرال آکشنر، زنی در اوایل دههٔ شصت سالگی که بیش از دو دهه سابقهٔ سیاست‌ورزی دارد، [از جمله مخالفان باهچه‌لی است]. او از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۵ نمایندهٔ م.ه.پ در پارلمان بوده است. آکشنر یک عضو خوشنام در حزب است اما قربانی رقابت شدید در میان طبقهٔ حاکم بر حزب شده است. انتقادهای آکشنر باعث شد تا تلاش کنند او را عضو جنبش گولن معرفی کنند. در ماه سپتامبر، کمیتهٔ انضباطی حزب م.ه.پ، آکشنر را به دلیل تشکیل یک جنبش جهت تلاش برای پائین کشیدن باهچه‌لی از ریاست حزب، اخراج کرد.

در ماه گذشته، آکشنر به همراه گروهی از مردان دگراندیش در م.ه.پ، یکی از مصمم‌ترین کارزارها را برای مخالفت با تغییرات در قانون اساسی پیشنهاد کردند. پیروان ملی‌گرایان افراطی در ترکیه به آکشنر احترام می‌گذارند و او را دنبال می‌کنند. تجمع‌های لبریز از شرکت‌کنندهٔ او در بخش‌های مختلف ترکیه، با چالش‌های غیر منتظره‌ای نیز روبه‌رو شده است. برای مثال، در اوایل ماه فوریه در استان چناق‌قلعه، دقیقاً در زمانی که آکشنر می‌خواست سخنرانی خود را شروع کند، برق قطع شد. با این حال، او با یک بلندگوی دستی به سخنرانی ادامه داد و مستمعین نیز از نور فلاش گوشی‌های تلفن همراه خود استفاده کردند.

اواسط ماه فوریه، آکشنر پرچم ترکیه را با حنا بر کف دست خود طراحی کرد. این نقش، بلافاصله تبدیل به یک ترند در شبکه‌های اجتماعی شد و تحسین بسیاری از ترک‌ها را از طبقات مختلف، برانگیخت.

با این حال، بالطبع باهچه‌لی از این امر استقبال نکرد و انتقادهای شدیدی را نیز متوجه این پدیده کرد. اظهارات توهین‌آمیز او، برعکس عمل کردند و سربازان جوان در یونیفورم، زنان مسن و کودکان نیز شروع به انتشار عکس‌های دست‌های حنا بسته منقش به پرچم ماه و ستارهٔ ترکیه شدند. هشتگ #KinaliEllerHayirDiyor (دست‌های حنا بسته نه می‌گویند) برای روزها، در شبکه‌های اجتماعی ترک رواج داشت و صدها تن از سراسر ترکیه، عکس‌های مرتبط با این موضوع را به اشتراک گذاشتند.

در طول کارزارهای مخالف و موافق رفراندوم ۱۶ آوریل، بسیاری از احزاب گفته‌اند که به جای نشان‌ها یا پرچم‌های حزب‌شان، پرچم ترکیه را حمل خواهند کرد. این، تصمیمی هوشمندانه از سوی آکشنر و تیم او بود که از حنا استفاده کنند. حنا سمبل معصومیت و فداکاری در ترکیه و منطقه است. حمام عروسی در ترکیه، اغلب شامل مراسم حنا بستن بر دست عروس است. جوانان نیز پیش از اعزام برای دورهٔ سربازی، به عنوان نشان جانفشانی، به دستان‌شان حنا می‌بندند. برای مردم فلات آناتولی، حنا نشانی از آغازی جدید، هیجان و فداکاری برای یک رویداد مهم است. این یک سنت باستانی است که از جانب یهودیان، اعراب، علوی‌ها، کردها و ترک‌ها عزیز شمرده می‌شود - و تصویری از اتحاد و تعالی سیاسی است.

نیلدن پستالجی، چهرهٔ دانشگاهی متخصص در ارتباطات سیاسی و نامزد پیشین نمایندگی مجلس از جزب خلق جمهوری‌خواه (ج.ه.پ)، به المانیتور گفت: «به عنوان سیاستمدار و متخصص ارتباطات، می‌توانم بگویم که به ندرت می‌توان نشانه‌ای چنین مؤثر از نظر سیاسی، مشاهده کرد. موفقیت سمبل‌های سیاسی بسیار مهم است، زیرا یک سیاستمدار می‌خواهد با آن، پیام‌های چندگانه‌ای را ارسال کند: این که شما چه کسی هستید، پیام‌تان چیست و چه اهدافی دارید. با این حال، پذیرش این نشانه‌ها می‌تواند به دشواری صورت گیرد. مخاطبان شما باید مالک این پیام باشند؛ پیام باید صدای آنان را بازتاب دهد.»

آکشنر طی یک مصاحبهٔ تلویزیونی گفت که این ایده از جانب داوطلبان جوانی طرح شده که در سازماندهی هواداران او حضور داشتند. او که دیگر عضو حزب م.ه.پ نیست، کارزار خود را به راه انداخته و حنا را انتخاب کرده است. پستالجی تحت تأثیر حنا و نشان آن بر دست قرار گرفته بود. او گفت که آکشنر در پی رویارویی با رهبران م.ه.پ، اکنون یک عضو اخراجی است و می‌تواند با طرح بر کف دستش، پیام‌هایی را به طور همزمان به مردم و همچنین مخالفانش برساند.

در زمانی که تمامی مخالفت‌ها در ترکیه مسکوت مانده‌اند، چه کاری از یک نقش حنائی برمی‌آید؟ پستالجی تشریح کرد که این سمبل از سه جبههٔ مختلف به هدف اصابت می‌کند. نخست، حنا در آناتولی بیشتر جزو متعلقات زنانه محسوب می‌شود. (برعکس بخش‌های دیگر جهان اسلام، به ندرت می‌توان در ترکیه مردانی دید که به مو یا ریش خود حنا ببندند)

پستالجی در این باره گفت: «حنا سمبل شادی و غم زنانه است؛ تصویری از مادران آناتولی است.» حنا نشانی از قدرت و انعطاف است. طرح پرچم با حنا بر دست، به مردمی که می‌خواهند به تغییرات قانون اساسی «نه» بگویند، اعتماد به نفس می‌دهد.

پستالجی سپس بر پرچم تمرکز می‌کند که پس از کودتای نافرجام ۱۵ جولای، نمادی از اتحاد مردم نیز شده است. با این که م.ه.پ،‌ آکشنر را اخراج کرده است، او با پرچم روی دستانش فراتر از حزب ایستاده، ملی‌گرایان را خطاب قرار می‌دهد و به توده‌ها می‌گوید: «من زنی از آناتولی هستم.»

در زمانه‌ای که دولت برای استقبال از مسعود بارزانی، رئیس دولت اقلیم کردستان، پرچم کردها را نمایش می‌دهد، تصویر کف دست آکشنر، مرهمی است بر قلب و روح آزردهٔ ملی‌گرایان ترک.

پستالجی می‌گوید که تصاویر دستان منقش به پرچم ترکیه با حنا در اینترنت، هوشمندانه‌ترین راه برای جلب توجه کسانی بود که تمایلی به خواندن، نوشتن یا گوش‌کردن به مباحث سیاسی ندارند. او بر این باور است که این، خلاقانه‌ترین تصویری بود که طی چند دههٔ گذشته خلق شد: این، یک مقاومت قدرتمند را نشانه‌دار می‌کند.

پستالجی می‌گوید: «اکنون، زنانی که ممکن است غیر سیاسی باشند و سکوت را ترجیح دهند، در حال اشتراک‌گذاری عکس‌هایشان با دست‌های حنا بسته هستند. من به عنوان یک کارشناس ارتباطات، بر این باورم که این تصویر سیاسی -البته اگر متوقف نشود- به یک کارزار گسترده‌تر و جالب‌تر ارتقاء خواهد یافت.»

دیدن زنان در سیاست ترکیه قابل توجه است. برای دهه‌ها، زنان مطرح سیاست، یا از جنبش کردها بودند، یا از چپ‌های ترکیه. نمونه‌های اندکی از زنان در جناح راست ترکیه وجود دارد. حزب حرکت ملی در میان چهار حزب حاضر در پارلمان ترکیه، پائین‌ترین نسبت زنان قانون‌گذار را به مردان داراست و آکشنر از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا حتی برای آنان که موافق دیدگاه سیاسی‌اش نیستند نیز قابل احترام است.

یکی از سیاستمدار زن علوی که نخواست نامش فاش شود، به المانیتور گفت: «آکشنر یک بازمانده است. او فقط یک سیاست‌مدار زن نیست که قربانی توهین‌های سکسیستی بوده و سرش را بالا نگه داشته؛ مردان از حزب خودش نیز از او می‌ترسیدند و می‌خواستند که این زن سیاست را ترک کند. او این کار را نکرد. چندین کنش‌گر زن کُرد نیز علیه کسانی که می‌خواستند به آکشنر افترا بزنند، ایستادگی کردند.»

در حالی که تقریباً تمامی مخالفت‌ها در ترکیه خفه شده است، یک پرچم با نقش حنا بر کف دست، تبدیل به نشانی تازه از امید در یک کشور افسرده می‌شود.

هشتم مارس، روز جهانی زن، هم‌زمان که زنان در خیابان مشهور استقلال استانبول سرود می‌خواندند و راه‌پیمایی می‌کردند، تصاویر حنا بر دستان برخی از آنان، به نشانهٔ رأی «نه» به همه‌پرسی، دیده می‌شد. یکی از آنان به المانیتور گفت: «ما پودر حنا را برای رهبران می‌فرستیم. آن‌ها باید به یاد بسپارند که مردم عادی همواره راه‌هایی برای مقاومت صلح‌آمیز خواهند یافت.»