نقش شبه‌نظامیان وابسته به ایران در عراق پس از داعش

حیدر العبادی، نخست وزیر عراق، اخیراً گفته است که هر گروهی در عراق که خارج از چارچوب رسمی کشور اسلحه به دست بگیرد، غیرقانونی اعلام خواهد شد. با این حال، به نظر می‌رسد که دست‌کم برخی از گروه‌هایی که زیر عنوان واحدهای بسیج مردمی عراق (حشد الشعبی) می‌جنگند، از دستور عبادی تبعیت نخواهند کرد.

روز ۲۲ مارس، عبادی در یک نشست با ائتلاف جهانی ضد داعش، در واشینگتن سخنرانی کرد. او همچنین در طول سفرش، به رسانه‌ها گفت که شهرهای عراق طی چند هفته آینده از حضور داعش پاک‌سازی خواهد شد.

پس از آن چه خواهد شد؟ هاشم الموسوی، سخن‌گوی جنبش مقاومت اسلامی در عراق (النجباء) که یک گروه شبه‌نظامی شیعهٔ مورد حمایت ایران است، اوایل همین ماه از تشکیل بریگاد آزادسازی جولان خبر داد. اما به نظر می‌رسد که اعلام این مطلب، بیشتر نمایش آن است که شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران آماده خواهند بود تا پس از شکست داعش، نقشی بزرگ‌تر در منطقه ایفا کنند. (مضاف بر این، موسوی تهدید کرد که اگر نیروهای ترکیه که در نزدیکی موصل موضع گرفته‌اند، عراق را ترک نکنند، به آنان حملهٔ نظامی خواهد کرد)

خبر تشکیل بریگاد آزادسازی جولان، به طور نشان‌داری مورد استقبال خبرگزاری تسنیم قرار گرفت. تسنیم که وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است، در این باره یک کنفرانس خبری برگزار کرد.

موسوی همچنین به ایالات متحده و عربستان سعودی تاخت و تأکید کرد که النجباء «تا زمانی که تهدیدها در منطقه هنوز باقی هستند، سلاح‌های خود را بر زمین نخواهد گذاشت.» وی افزود که النجباء به کوشش خود برای بازپس‌گیری بلندی‌های جولان سوریه از اسرائیل، ادامه خواهد داد.

سه روز بعد از اعلام تشکیل بریگاد، یکی از رهبران النجباء دربارهٔ این موضوع اظهار نظر کرد. شیخ اکرم الکعبی، دبیر کل این گروه شبه‌نظامی، روز ۱۱ مارس گفت: «تشکیل بریگاد آزادسازی جولان، پروپاگاندا نیست بلکه یکی از اهداف حقیقی مقاومت اسلامی است. مقاومت قدرت آن‌را دارد که 'محور شیطان' و رژیم صهیونیستی را شکست دهد.» اشارهٔ او به اسرائیل، عربستان سعودی و آمریکا بود.

این نخستین باری نیست که احزاب وابسته به ایران در عراق، دربارهٔ اقدام خارج از مرزهای این کشور سخن می‌گویند؛ اقدام‌هایی که در خط سیاست خارجی ایران در منطقه قرار دارد.

برای مثال، نوری المالکی، نخست وزیر سابق عراق که خود را یکی از مؤسسان حشد الشعبی می‌داند، در ماه اکتبر گفت که عملیات بازپس‌گیری موصل و استان نینوا از داعش -موسوم به نینوا، ما داریم می‌آییم- «به معنای این است که رقه، ما داریم می‌آییم؛ حلب، ما داریم می‌آییم؛ و یمن، ما داریم می‌آییم.»

به نظر می‌رسد که این اظهارات، پاسخی به افزایش موضع خصمانهٔ آمریکا نسبت به ایران است که از زمان انتخاب دونالد ترامپ به ریاست جمهوری در ماه نوامبر آغاز و بازتاب آن در ترکیه، اسرائیل و عربستان سعودی دیده شد.

در همین اثنا، برخی گروه‌های شیعهٔ تحت نفوذ ایران که زیر چتر حشد الشعبی می جنگند، منتقد وفاداری ابدی به رژیم ایران و رهبر آن، آیت‌الله خامنه‌ای، هستند.

گروه‌های شبه‌نظامی وفادار به ایران مانند النجباء، عصائب اهل الحق، سرایاء الخراسانی و کتائب حزب الله، نقشی دوگانه در عراق و منطقه بازی می‌کنند. از یک سو، آن‌ها زیر گروه حشد الشعبی هستند که بخشی از نیروهای مسلح عراق است. از سوی دیگر، برخی از این شبه‌نظامیان در پی دستور مستقیم از هیئت حاکمهٔ ایران، وارد جنگ سوریه شده‌اند.

علی الیاسری، دبیر کل سرایاء الخراسانی، روز ۲۴ فوریه در یک مصاحبهٔ تلویزیونی گفت: «ما تیپ‌هایی داریم که زیر تابلوی حشد الشعبی فعالیت می‌کنند، اما سه تیپ دیگر نیز خارج از حشد الشعبی داریم.» او افزود: «هر جایی که به ما نیاز باشد، ما آن‌جا خواهیم بود. ما بر مبنای مصلحت مقاومت عمل می‌کنیم.».

واضح است که رهبر ایران «مصلحت مقاومت» را تعیین می‌کند.

گزارشی که روز ۱۰ مارس در ایندیپندنت منتشر شده، حضور سپاه پاسداران و گروه‌های مسلح شیعهٔ مورد حمایت این نیرو را در بخشی از بلندی‌های جولان که تحت کنترل سوریه است، تأیید می‌کند. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، روز ۹ مارس در دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، دربارهٔ تحرکات ایرانی‌ها نزدیک خط آتش‌بس ۱۹۶۷ در بلندی‌های جولان، گفت: «ما نمی‌خواهیم تروریسم اسلامی به رهبری ایران، جایگزین تروریسم سنی داعش شود.»

به نظر می‌رسد که اسرائیل خطر ایران و گروه‌های مسلح شیعه‌ را بسیار جدی می‌گیرد. اسرائیل روز هشتم ژانویه حملات هوایی را علیه مواضع حزب الله در بلندی‌های جولان ترتیب داد؛ تعدادی از لبنانی‌ها و ایرانی‌ها در آن‌جا کشته‌ شدند.

مایکل نایتز، کارشناس مشهور نظامی و امنیتی و عضو انستیتو واشینگتن، به المانیتور گفت:‌ «اسرائیل توانایی نظامی خود را برای رویارویی با حزب الله در بلندی‌های جولان ثابت کرده است.» او افزود: «انتظار می‌رود که اسرائیل با سایر گروه‌های شیعه در آن‌جا نیز با قدرت برخورد کند؛ این امر موجب درگیری اسرائیل با شهروندان عراقی برای نخستین بار پس از سال ۱۹۹۱ خواهد شد.»

شبه‌نظامیان شیعه با علم‌کردن عنوان «مقاومت»، به‌ویژه برای زدودن اسرائیل، پوششی «مشروع» برای خود درست کرده‌اند که به آن‌ها آزادی گسترده‌تری برای تحرک در منطقه عطا می‌کند.

نایتز گفت که هدف آزادسازی بلندی‌های جولان «با توجه به پتانسیل بالای تبلیغاتی که دارد، مشروعیتی برای توسعه‌طلبی این شبه‌نظامیان خارج از کنترل دولت عراق ایجاد می‌کند.» او افزود: «این راه را [برای شبه‌نظامیان شیعه] باز می‌کند که به اهداف خود دست یابند و یک سیاست خارجی مستقل از کشور عراق پیش بگیرند.»

این شبه‌نظامیان آگاهند که تحرک‌شان در دوران پسا داعش محدود خواهد شد. آن‌ها با قانون حشد الشعبی محدود شدند و مقامات در نجف به کرات خواسته‌اند تا سلاح‌ تنها منحصر به نیروهای رسمی کشور باشد. مع الوصف، این بدان معنا نیست که گروه‌های مذکور دستورات دولتی را تاب خواهند آورد. در صورتی که هر گونه تهدید جدی علیه ایران مطرح شود، این گروه‌ها دستورات جمهوری اسلامی را اجرا و به ایالات متحده و هم‌پیمانانش در عراق حمله خواهد کرد تا جلوی آسیب به ایران را بگیرد؛ یعنی همان کاری که در طول اشغال عراق از سوی آمریکا، انجام دادند.

جنگ در سوریه و یمن محیط مناسبی را برای این نیروها فراهم کرد تا حضور خود را بسط دهند و نقشی مهم در حفظ نظام اسلامی ایران در آینده، بازی کنند. این نیروها بر مبنای ایدئولوژی‌شان، آماده‌اند تا هرگونه نقشی نظامی را که رهبری ایران به آن‌ها بدهد، اجرا کنند. این ممکن است حرکت به سوی یمن، رویارویی با نیروهای عربستان سعودی، مقابله با ارتش اسرائیل در بلندی‌های جولان یا حتی حمله به نیروهای ترکیه در عراق باشد.

…

توضیح سردبیر: این مقاله پس از انتشار اولیه، به‌روز شده است.