برای ترکیه، راه رقه از الباب می‌گذرد

ماه اوت سال ۲۰۱۶، نیروهای ترکیه توانستند به سادگی و با تأیید مسکو، گروه دولت اسلامی [داعش] را از شهر مرزی جرابلس، بیرون برانند. با این حال، امروز [ترکیه] تلفات و خسارات سنگینی را به دلیل مقاومت [داعش] در الباب تحمل می‌کند و از سوی دیگر، تلاشی جدی برای مشارکت در عملیات بازپس‌گیری رقه به خرج می‌دهد.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، روز ۷ فوریه، ۱۸ روز پیش از آن‌که پرزیدنت دونالد ترامپ کار خود را به طور رسمی آغاز کند، یک تماس تلفنی با او داشت که ۴۵ دقیقه‌ به طول انجامید. در عین حال، مایکل پومپئو، مدیر سی‌آی‌ای نیز نخستین سفر خود را به ترکیه انجام داد تا از جزئیات طرح پیشنهاد این کشور آگاهی یابد.

طرح ترک‌ها -همان‌گونه که در زمان باراک اوباما وجود داشت- بر اساس حمله به رقه بدون کمک نیروهای کرد بنا شده است. طبق جزئیاتی که رسانه‌های ترکیه دربارهٔ جلسه [پومپئو با مقام‌های ترکیه] افشاء کرده‌اند، عناصر اصلی طرح از این قرارند:

• آنکارا در عوض چشم‌پوشی ایالات متحده از نیروهای کرد «یگان‌های مدافع خلق» (ی.پ.گ)، نیروهای ویژهٔ ترکیه را برای عملیات رقه اعزام خواهد کرد. نیروهای ویژهٔ ترکیه اکنون در الباب مشغول عملیات شناسایی، هماهنگی و تشخیص اهداف هستند و بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ تن از آنان در عملیات رقه شرکت می‌کنند.
• پس از آن‌که الباب تسخیر شد، برخی از عناصر ارتش آزاد سوریه به‌طور دستچین شده به رقه اعزام شوند.
• اعضای عرب نیروهای دموکراتیک سوریه (اس.دی.اف) از عناصر ی.پ.گ که هسته‌ٔ این نیروها را تشکیل می‌دهند، جدا شده و ارتشی به استعداد ۱۰ هزار نیرو متشکل از آنان، از الباب اعزام شوند.
• حدود ۱۹۳۰ کیلومتر مربع از مساحت میان مثلث اعزاز-جرابلس-الباب پاکسازی شود تا غیر نظامیان در آن‌جا مستقر شوند.

گزارش‌ها مدعی‌اند که ترامپ نسبت به این طرح که ترکیه از چندی پیش مطرح کرده بوده، علاقه نشان داده و تیم‌هایی از هر دو کشور در حال کار روی آن هستند.

نیروهای مسلح ترکیه تا کنون چندین بار، از حمله به اهداف داعش و تلفات این گروه خبر داده‌اند. این امر نشانگر آن است که داعش ضربات سختی خورده اما نمی‌توان پنهان کرد که ۶۴ تن از نیروهای ترکیه نیز کشته شده‌اند. هنوز نمی‌دانیم که چه تعداد از تانک‌ها و ادوات زرهی نیروهای مسلح ترکیه در الباب نابود شده‌اند.

ترکیه برای این‌که طرحش در مورد رقه جدی گرفته شود، نخست باید به اهدافش در الباب دست یابد. بر مبنای گزارش رسانه‌های ترکیه، الباب تقریباً آزاد شده و راه برای عبور و مرور ارتش ترکیه باز شده است. عناصر نیروهای مسلح ترکیه و ارتش آزاد سوریه، طی جنگی که ۱۰۰ روز به طول انجامیده است، برخی از جاده‌های شمال، یک بیمارستان، تپه عقیل و شهرهای کباسین و بزاعه را در اختیار گرفته‌اند.

در همان روزی که پمپئو دیدارهای خود را در آنکارا آغاز کرد و در حالی که رسانه‌ها در حال پخش خبر «ورود ارتش آزاد سوریه به الباب با حمایت نیروهای ترکیه» بودند، دو رویداد به همه یادآوری کرد که عملیات سپر فرات تبدیل به یک میدان مین شده است.

یک حملهٔ هوایی از جانب روسیه به ساختمانی که سربازان ترکیه در آن مستقر شده بوند، چهار تن را کشت و ۱۰ تن دیگر را مجروح کرد. برای پرهیز از یک تنش جدید، هر دو طرف اعلام کردند که این یک حادثهٔ تصادفی بوده و تصمیم گرفتند تا کمیسیون مشترکی برای تحقیقات تشکیل دهند.

دیمیتری پشکوف، سخن‌گوی کرملین، گفت: «متأسفانه، حملهٔ هوایی ارتش ما به تروریست‌ها، متعاقب شد با مختصات جغرافیایی که متحدان ترک ما بدان‌جا رفته بودند. قرار نبود هیچ سربازی از ترکیه در آن مختصات باشد؛ بنابراین، این یک حملهٔ غیرعمدی بود.»

با این حال، برخی رسانه‌ها در ترکیه، این واقعه را هشدار روسیه به ترکیه دربارهٔ واردکردن ایالات متحده در میان هم‌پیمانان جنگ رقه دانستند.

دومین مورد، گزارش دیده‌بان حقوق بشر سوریه بود مبنی بر این که ارتش سوریه و نیروهای ترکیه در شمال‌غربی الباب درگیر شده‌اند. محمد عبدالله، یکی از سیاسیون سرشناس که با گروه‌های تحت حمایت ترکیه همکاری می‌کند، گفت که پنج سرباز ترکیه زخمی شدند و دو زره‌پوش نظامی از میان رفتند. مقام‌های ترکیه در این باره سکوت اختیار کرده‌اند.

ریسک برخورد میان این دو نیرو در حال افزایش است. بینالی ییلدریم، نخست‌وزیر ترکیه، از این احتمال آگاه بود و به آن اشاره کرد: «این درست است که نیروهای رژیم در حال پیشروی هستند. ما در هماهنگی با روسیه، در حال برداشتن گام‌های لازم هستیم تا با آن‌ها برخورد نکنیم.»

جدا از آن که بمباران نیروهای ترک یک حادثهٔ تصادفی بوده است یا خیر، یک حقیقت را نمی‌توان از نظر دور داشت: ساده‌دلانه است اگر انتظار داشته باشیم روسیه که کنترل هوایی منطقه را در دست دارد، اجازه دهد که شراکت میان ترکیه و آمریکا بدون جلب رضایت مسکو، صورت پذیرد.

شرایط کنونی در الباب، که تردیدها در مورد کنترل زمینی ترکیه را مطرح کرده است، باعث نشد که مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجهٔ ترکیه، اهداف ترکیه را گسترش ندهد و آن‌را به عراق نکشاند. چاووش‌اوغلو گفت: «ترامپ و اردوغان شب گذشته مکالمه‌ای تلفنی و بسیار مفید داشتند. یکی از موضوع‌های گفت‌وگو، جنگ [با داعش] بود که هدف مشترک ماست. در روزهای آتی، داعش در سه شهر کلیدی [باید از خود دفاع کند]: الباب، رقه و موصل. آن‌ها [رؤسای جمهوری دو کشور] تصمیم خود را مبنی بر راندن داعش از این سه شهر اعلام کردند.»

او افزود: «به این دلیل است که عملیات الباب باید به سرعت پایان پذیرد. نیروهای ترکیه و ارتش آزاد سوریه گام‌های بلندی در الباب برداشته‌اند و هدف بعدی، رقه است. عملیات رقه باید از سوی نیروهای صالح برای این کار انجام شود. ما از آغاز گفتیم که نیروهای ویژهٔ ما نیز می‌توانند شرکت کنند. ما باید از آن‌ها استفاده کنیم.»

در حالی که شرایط در سوریه دشوار است، نشانی از این وجود ندارد که ایالات متحده بخواهد وارد یک عملیات مشترک با ترکیه در موصل شود. موصل، با مختصات محلی و منطقه‌ای خاص خود، از اساس شرایط متفاوتی دارد.

نیروهای مختلفی می‌توانند بر موفقیت عملیاتی که تنها از سوی اعراب نیروهای دموکراتیک سوریه و گروه‌های تحت حمایت ترکیه اجرا شود، اثر بگذارند.

• در شرایطی که نیروهای مسلح ترکیه و ارتش آزاد سوریه هنوز نتوانستد از پس الباب بر‌آیند، چه چیز موفقیت آن‌ها در رقه را که شهر بزرگ‌تری است، تضمین می‌کند؟ جیمز جفری، سفیر پیشین آمریا در عراق و ترکیه، می‌گوید که اگر ایالات متحده بخواهد [در جنگ با داعش] موفق شود، باید با روسیه، ایران و سوریه همکاری کند. او اشاره می‌کند که آمریکا باید راهی برگزیند تا نیروهای دموکراتیک سوریه و ارتش ترکیه با یکدیگر همکاری کنند.
• علیرغم آن‌که ترامپ ممکن است به طرح ترکیه علاقه نشان داده باشد، اگر بخواهد از همکاری با کردها که در دولت اوباما شروع شد، چشم بپوشد، بایستی جایگزین قدرتمندی داشته باشد. طرح ترکیه، این نیاز را برآورده نمی‌کند. پنتاگون به ظرفیت‌های رزمی و قابلیت سازمان‌دهی عملی کردها نیاز دارد.
• مسئلهٔ کردها با توجه به حمایت هوایی آمریکا از ی.پ.گ در کوبانی و سپس اسلحه‌رسانی به آنان در ابعاد محدود، جدی‌تر شده است. برخی ناظران بر این باورند که واشینگتن خواستار شراکت درازمدت با کردهای سوریه است؛ به مانند روابطی که از گذشته با کردهای شمال عراق داشته است. این مسئله برای ترکیه بدان معناست که یک عنصر جدید در روابط میان آنکارا و واشینگتن ایجاد شده و ترکیه پس از رفراندوم قانون اساسی که در ۱۶ آوریل برگزار خواهد شد، باید رویکردش را نسبت به کردهای سوریه تغییر دهد.
• شرایط میادین نبرد به این صورت است که حتی اگر نیروهای ترکیه و ارتش آزاد موفق به تسخیر کامل الباب شوند، ترکیه نمی‌تواند بدون امنیت جادهٔ رقه، به گزینه‌های بعدی‌اش جامه عمل بپوشاند. این جاده نیز در کنترل ارتش سوریه است؛ یعنی باید یا با این ارتش همکاری کند یا با آن بجنگد. نه دمشق و نه مسکو، تمایلی به باز گذاشتن دست ترکیه و آمریکا برای دستیابی به یک پیروزی راحت در رقه ندارند؛ زیرا این شهر سکوی پرتابی است برای آیندهٔ سوریه.

یکی از راه‌های احتمالی که ترکیه می‌تواند آن را بپوید، از طریق کردها می‌گذرد. اگر همکاری با کردها وجود داشته باشد، ارتش ترکیه می‌تواند از طریق کوبانی یا تل ابیض به رقه برسد. ترکیه پیشتر برای تخلیهٔ مقبرهٔ سلطان سلیمان در سال ۲۰۱۵ با ی.پ.گ همکاری کرده است. اما برای رقه، روحیهٔ همکاری لازم است که آنکارا هنوز برای آن آمادگی ندارد.

تحلیل‌ها در این موارد، اغلب نقش بالقوه مخرب ایران را نادیده می‌گیرند؛ حمایت گسترده ایران از ارتش سوریه، کمتر از حمایت روسیه نیست.

عملیات رقه مخاطرات بسیاری برای ترکیه به همراه دارد و فراموش نکنیم که بحث‌هایی جدی نیز دربارهٔ روزهای پس از آزادسازی رقه مطرح‌اند. در مورد موصل نیز با آن که تمامی عناصر مورد نیاز برای یک عملیات موفق زمینی فراهم است، یکی از محل‌های توجه، سناریوی «روز بعد» است که می‌تواند بر کل ماجرا اثر بگذارد.