ظهور شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران و کاهش کمک‌های نظامی آمریکا به عراق

شبه‌نظامیان بسیج مردمی عراق،‌ موسوم به حشد الشعبی، در پی کمک به ارتش عراق برای باز پس گیری استان الانبار از نیروهای حکومت اسلامی [داعش]، نفوذ بیشتری یافته‌اند. شورای امنیت ملی عراق اخیراً از مشارکت آن‌ها در عملیات آتی تسخیر موصل استقبال کرده و بغداد اعلام کرده که در نظر دارد تا در پایان ماه جولای این شبه‌نظامیان را به عنوان نیروهای «مستقل» اما در قالب به نیروهای مسلح عراق، به این ارتش ملحق کند.

همچنین این شبه‌نظامیان برای جلب مشروعیت بین‌المللی، تلاش‌های دیپلماتیک خود را آغاز کرده‌اند. ماه گذشته بسیاری از رهبران این گروه به امید ایجاد یک کانال غیر رسمی با واشینگتن، در بیروت با دیپلمات‌های اروپایی، کانادایی و استرالیایی دیدار کردند؛ المانیتور در آن زمان گزارش این دیدارها را منتشر کرد.

تمامی آن تلاش‌ها اکنون زیر ذره‌بین کنگره قرار گرفته‌اند. قوانین کنونی و لوایحِ منتظرِ تصویب، کمک نظامی ایالات متحده به عراق را در صورتی که ریسک افتادن آن‌ها به دست گروه‌های تحت‌الحمایهٔ ایران وجود داشته باشد، ممنوع کرده‌اند. قانون‌گذاران نیز به دقت حرکات دولت عراق را زیر نظر دارند.

بن کاردین، سناتور دموکرات مریلند و عضو ارشد کمیتهٔ روابط خارجی سنا گفت که «این یک مشکل است.» او افزود: «ما همدستی دولت عراق را برای تشویق این کار ندیده‌ایم اما می‌خواهیم تلاش بیشتر دولت را برای ممانعت از آن ببینیم… به عنوان یک اصل کلی، تشکیلات فعلی شبه‌نظامیان شیعه -به جز چند استثناء- چندان علاقه‌ای به امنیت عراق ندارند و برای امنیت مناطقی که از داعش پس‌گرفته‌ایم یا می‌خواهیم پس بگیریم، زیان‌بخش هستند.»

{image1}

برای دیدن نسخهٔ پی‌دی‌اف گروه‌های شیعهٔ عراقی این‌جا را کلیک کنید.

احیاء شبه‌نظامیان شیعه، از سال ۲۰۱۴ که آیت‌الله علی سیستانی از هوادارانش خواست تا در برابر هجوم داعش سلاح به دست بگیرند، باعث نگرانی آمریکا شده است. از آن‌ زمان، عراق شاهد شاخ و برگ گرفتن نیروهای وابسته به حشد الشعبی بود که بیشتر آن‌ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم از سوی ایران حمایت می‌شدند. این شامل بازسازی گروه‌هایی می‌شد که در سال‌های نخست حملهٔ ایالات متحده به عراق با نیروهای آمریکایی می‌جنگیدند.

یکی از گروه‌های اصلی شبه‌نظامی، کتائب حزب‌الله، در سال ۲۰۰۹ وارد فهرست سازمان‌های تروریستی وزارت خارجهٔ آمریکا شده است. در همان سال، جمال الابراهیمی، رهبر این گروه که با نام ابومهدی المهندس شناخته می‌شود، از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا به عنوان تهدیدی برای صلح عراق معرفی شد. او اکنون معاون کلیهٔ عملیات نیروهای حشد الشعبی است.

در دسامبر سال ۲۰۱۴، کنگره برای نخستین بار اجازه داد تا یک میلیارد و ششصد میلیون دلار بودجه برای «تعلیم و تجهیز» که از جانب دولت اوباما در جهت «ارتش و سایر نیروهای امنیتی» عراق درخواست شده بود، تا آخر سال ۲۰۱۶ هزینه شود. با این حال، قانون‌گذاران بندی هشدارآمیز به این قانون افزوده‌اند که شرایط دریافت‌کنندگان کمک‌های مالی باید در مورد احتمال ارتباط با «گروه‌های مرتبط با دولت ایران» بررسی شود و مورد تأیید قرار بگیرد. وزارت دفاع می‌تواند محدودیت‌ها را در مواردی مستثنی کند اما باید کنگره را در جریان قرار دهد.

سال گذشته، کنگره اجازهٔ تمدید این برنامه را داد اما آن‌را منوط به اقداماتی از سوی دولت عراق کرد که «به طرز موثری برای حفظ» این کمک‌ها از افتادن به دست سازمان‌هایی که «تحت فرمان، کنترل یا در رابطه با ایران هستند» جلوگیری کند. این قانون همچنین از پنتاگون می‌خواهد که هر سه ماه یک‌بار گزارشی از «نیروها یا اعضای آن‌ها» که از دریافت کمک‌های آمریکا منع شده‌اند، ارائه کند.

قانون‌گذاران اکنون بر سر این‌که آیا یک قدم فراتر روند یا خیر، بحث می‌کنند.

نسخهٔ سنای لایحهٔ دفاعی امسال، تنها مجوزهای سال گذشته را تا پایان سال ۲۰۱۹ تمدید می‌کند. با این حال، مجلس نمایندگان لایحه‌ای را گذراند که پنتاگون را مجاب می‌کرد تا ۵۰ میلیون دلار به پیشمرگه‌های کرد و نیروهای سنی پول بدهد، مگر آن‌که بغداد «حمایت از شبه‌نظامیان شیعه تحت فرمان، کنترل، یا در رابطه با» تهران را قطع کند و به «آزار عراقی‌ها از سوی این شبه‌نظامیان» پایان دهد.

لایحهٔ مجلس نمایندگان نگرانی‌های بیشتر قانون‌گذاران را در این باره بازتاب می‌دهد که شبه‌نظامیان شیعه نه تنها باعث قدرت‌گرفتن بیشتر ایران در عراق می‌شوند، بلکه شکست داعش را سخت‌تر می‌نمایند زیرا اغلب سنی‌ها را قربانی می‌کنند. اد رویس، رئیس کمیتهٔ روابط خارجی کنگره که ماه آوریل در مرکز غیرانتفاعی استیمسون سخن می‌گفت، اظهار کرد که در ملاقات با حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق در بغداد، از او خواسته است تا بر حشد الشعبی اعمال کنترل کند.

رویس گفت: «رهبران قبایل سنی که با آن‌ها دیدار کردم، می‌خواستند تا روستاهایشان را پس بگیرند. مردم آن‌ها می‌خواهند به روستای‌شان بازگردند [اما] آن‌ها نمی‌خواهند که روستا را به گروهی از شبه‌نظامیان شیعه به رهبری کسی مانند [قاسم] سلیمانی تحویل دهند.»

مسئلهٔ پیچیدهٔ بعدی، حضور تعدادی از شبه‌نظامیان در پارلمان است. یکی از رهبران حشد الشعبی در نشست ماه گذشتهٔ بیروت به المانیتور گفت که این نیرو خود را برای انتخابات پارلمانی سال آیندهٔ عراق آماده می‌کند. منبع تصریح کرد که مدل آن‌ها، مشابه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ایران است که قدرت سیاسی و اقتصادی قابل توجهی را در دست دارد.

این فرمانده حشد الشعبی گفت: «ما یک نیروی نظامی خواهیم بود که بخشی از دولت عراق است اما بخشی از ارتش عراق نیست.» او افزود: «این به دلایل متعددی انجام می‌شود که ما برای آن‌ها توضیح دادیم: مانند فساد گسترده در نهادهای دولتی عراق.»

دولت [آمریکا] نیز که ناگزیر در جبهه‌ای کنار این شبه‌نظامیان به نبرد مشغول است، گفته‌های متناقضی را اظهار کرده است.

وزارت خارجه در هشدار سفر به عراق که در آوریل ۲۰۱۵ آن را به‌روز کرده است، برای نخستین بار تذکر داد که «چندین گروه شبه‌نظامی فرقه‌ای ضد آمریکا، مانند کتائب حزب‌الله و عصائب اهل حق در عراق عمل می‌کنند و ممکن است خطری برای شهروندان آمریکایی محسوب شوند.»

با این حال، در سپتامبر ۲۰۱۵، این هشدارها با یک هشدار عمومی تعویض شد که می‌گفت: «شبه‌نظامیان فرقه‌ای ضد آمریکا ممکن است خطری برای شهروندان ایالات متحده و شرکت‌های غربی در عراق باشند.» این تغییر با گزارش‌هایی همراه شد که نیروهای آمریکایی و شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران در یک پایگاه نظامی مشترک در الانبار حضور دارند.

جان کربی، سخن‌گوی وزارت خارجه در ماه مارچ به این شایعات پاسخ داد و گفت که دولت از عبادی خواسته تا تشکیلات این شبه‌نظامیان را منحل کند؛ با این حال آن‌ها را برای پیوستن به جنگ با داعش ستود.

کربی تأکید کرد: «این فکر که هر شبه‌نظامی یا نیروی حشد الشعبی توسط تهران کنترل می‌شود و بنابراین ماهیت شریری دارد، نادرست است. در واقع، اکثریت مطلق آن‌ها هیچ ارتباطی به تهران یا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ندارند.»

در مقام مقایسه، گزارش تروریسم وزارت‌خانه که اوایل ماه ژوئن منتشر شد، بغداد را سرزنش می‌کند که به گروه ابراهیمی اجازه داده تا به نبرد بپیوندد. این گزارش همچنین می‌گوید که گروه‌های تحت‌الحمایه ایران مانند کتائب حزب‌الله «باعث تشدید تنش‌های فرقه‌ای در عراق می‌شوند» و «در نقض حقوق بشر علیه شهروندان سنی مشارکت دارند.»

این گزارش می‌‌افزاید: «داخل کردن کتائب حزب‌الله، سازمان تروریستی تحت حمایت خارجی‌ها در چارچوب نیروهای حشد الشعبی، توسط دولت عراق برای مقابله با داعش انتخاب شده‌اند و خطری برای اهداف ضد تروریستی هستند.»

کاردین گفت که از ادغام حشد الشعبی ذیل کنترل نیروهای نظامی استقبال می‌کند اما ملاحظاتی در این باره وجود دارد.

او گفت: «من فکر می‌کنم که برخی گروه‌های شبه نظامی هستند که او قادر به کنترل آن‌ها نیست. در نهایت شما باید آن‌ها را منحل یا ریشه‌کن کنید. این به نفع مرکزیت دولت نیست اگر نهاد‌هایی وجود داشته باشند که واقعاً به چارچوب‌های امنیتی آن وفادار نیستند.»

به نظر می‌رسد که ایران طرح‌های دیگری در ذهن دارد.

اواخر ماه گذشته، یکی از رهبران سپاه پاسداران از تشکیل یک ارتش متحد شیعه در کشورهای عربی، به‌ویژه یمن، سوریه و عراق خبر داد. لورنس هاس، یک عضو ارشد شورای سیاست خارجی آمریکا، گفت که این اظهارات «در واقع اعلام جنگ به همسایگان عرب است.» او کاخ سفید را زیر سئوال برد که چگونه می‌خواهد با این وضع مقابله کند وقتی اکثر نیروهایش را [از عراق] بیرون کشیده است.

هاس به المانیتور گفت: «من فکر می‌کنم که ایران و نفوذ ایرانیان در عراق و سایر کشورهای منطقه، به اولویت‌های سیاست خارجی آمریکا بسیار مرتبط است. ما اهرم‌های زیادی در دست نداریم، بنابراین امید چندانی ندارم که بتوانیم این وضع را تغییر دهیم.»