اتحاد اسرائیلی- سعودی امکانپذیر به نظر نمیرسد

از زمان توافق موقت هستهای میان ایران و ۵+۱ در ژنو٬ شدیدترین انتقادها به این توافق از سوی اسرائیل و عربستان سعودی ابراز شده است. برخی میگویند که این همخوانی منافع میان اسرائیل و عربستان سعودی بر سر مخالفت با سربرآوردن ایران در جامعه جهانی٬ حاکی از برقراری ارتباطی نزدیکتر میان این دو دشمن دیرینه است. در واقع اسرائیل و عربستن سعودی سابقه تاریخی طولانیای در همکاریهای پنهانی علیه دشمنان مشترک دارند٬ اما پادشاهی عربستان چیزی بیشتر از این نمیخواهد. در واقع این احتمال وجود دارد که عربستان سعودی برای مقابله با برنامه هستهای اسرائیل٬ حتی تن به توافق با ایران بدهد.

اسرائیل به رهبری بنیامین نتانیاهو٬ نخست وزیر این کشور٬ به شدت بر توافق هستهای ژنو میان ایران و ۵+۱ تاخته است. سعودیها دراین زمینه خویشتنداری بیشتری نشان دادهاند. اگرچه رسانههای دولتی عربستان انتقادهای خود به این توافق را علنی ابراز کردند٬ پادشاهی عربستان از این توافق به عنوان گام نخست استقبال کرد. در خفا مقامهای سعودی با هر توافقی که به تحریمها علیه ایران پایان دهد٬ مخالف بودند. مقامهای سعودی به ویژه از اینکه فهمیدند ایرانیها و آمریکاییها پیشتر به طور محرمانه با یکدیگر در ارتباط بودند٬ خشمگین شدند. یکی از مقامهای سعودی گفته بود که دولت باراک اوباما٬ رئیس جمهور آمریکا٬ به عربستان سعودی دروغ گفته است. 

اورشلیم و ریاض هیچکدام نمیخواهند که ایران در جامعه جهانی سربرآورد. هر دو ترجیح میدهند که ایران در انزوا باقی بماند. برخی منابع میگویند سعودیها پیشتر به اسرائیل اشارهای در مورد مراودات پشت پرده ایران و آمریکا در اواخر سال جاری میلادی در عمان کرده بودند٬ اما بیزاری مشترک از ایران و آزردگی از ایالات متحده نشانه نزدیک شدن حکومت یهودی و پادشاهی عربستان نیست. اسرائیل شاید از چنین ارتباطی استقبال کند٬ اما سعودیها به اسرائیل اعتماد ندارند. آنها حامی حقوق فلسطینیها و خواهان حذف برنامه هستهای اسرائیل هستند. 

با این اوصاف عربستان سعودی دیر زمانی است که خواهان همکاری پشتپرده با اسرائیل علیه دشمنان مشترک است. یک مثال خوب در این زمینه جنگهای داخلی دهه ۶۰ میلادی در یمن است. جمال عبدالناصر٬ رئیس جمهور وقت مصر در سال ۱۹۶۲ کودتایی را علیه رژیم سلطنتی یمنی سازماندهی کرد. مصر با حمایت گسترده شوروی٬ هفتاد هزار نیرو را برای حمایت از دولت جمهوریخواه در صنعا٬ به منطقه اعزام کرد. 

عربستان سعودی نیز در مقابل به حمایت از امام محمد البدر٬ آخرین پادشاه یمن و ارتش شورشیان سلطنتطلب در کوههای شمال و شرق یمن برخاست. آن زمان عربستان تحت رهبری ملک فیصل٬ پادشاه این کشور٬ سلطنتطلبان را از حمایتهای مالی و سایر کمکهای لجستیک بهرهمند میکرد٬ پناهگاههای امن در اختیار رهبران و سربازان سلطنتطلب قرار میداد و سربازان مزدور بریتانیایی٬ بلژیکی و فرانسوی را به منظور کمکرسانی به گروههای سلطنتطلب اجیر میکرد. این عملیات از سوی دفتری در لندن سازماندهی میشد٬ اما تمامی مخارج آن را اطلاعاتیهای سعودی میدادند. ماموران پیشین اطلاعاتی بریتانیا بیشتر به کار استخدام نیروهای مزدور مشغول بودند.

آن زمان سعودیهای و مزدورانشان برای رساندن بیشتر تسلیحات به سلطنتطلبان٬ به دیگردشمن دیکتاتور مصری٬ یعنی اسرائیل روی آوردند. اوایل سال ۱۹۶۴ سرویس اطلاعاتی اسرائیل٬ موساد٬ تدارکات لازم برای تشکیل گروههای مخفی مرتبط با نیروی هوایی این کشور را صورت دادند تا این گروهها با پرواز بر فراز دریای سرخ٬ با کمک چترنجات٬ محمولههای تسلیحاتی را به دست سلطنتطلبان برسانند. این ماموریت به تایید رهبران ارشد اسرائیل رسید و این پروازها با کد رمز «عملیات پلنگ» آغاز شد. در سالهای ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۶ اسرائیلیها بیش از ۱۰ پرواز به جهت کمکرسانی به سلطنتطلبان٬ صورت دادند. اسرائیل در این میان نفع خود را از سنگاندازی مقابل ارتش مصریها میبرد. کمال ادهم٬ رئیس اطلاعات وقت عربستان سعودی نیز که دانشآموخته دانشگاه کمبریج انگلستان بود و اجدادش از حاکمان ترک و آلبانیایی عثمانی در حجاز بودند٬ از سوی عربستانی سعودی بر روی این عملیات نظارت داشت. در این میان از مواجهه مستقیم سعودیها و اسرائیلیها تا حد ممکن صرفنظر میشد و مزدوران بریتانیایی پل ارتباطی میان این دو کشور بودند.

این یکی از نمونههای کلاسیک عملیات پنهان دو دشمن علیه یک دشمن سوم مشترک و خطرناکتر بود. پس از آن نیز عربستان سعودی و اسرائیل در جریان جنگ سرد و بعد آن نیز همکاریهای پنهانی با یکدیگر داشتهاند. برخی از این عملیات پنهان بدون شک تا امروز نیز مخفی ماندهاند.

اما سعودیهای به چیزی بیش از این ارتباطات گاه به گاه علاقه ندارند. خاندان سلطنتی سعودی مخالف شکلگیری کشور اسرائیل بودند. در جریان نخستین نشست آمریکایی-سعودی در سال ۱۹۴۵ ملک عبدالعزیز٬ پادشاه و بنیانگذار عربستان سعودی به فرانکلین روزولت٬ رئیس جمهور وقت آمریکا درمورد تشکیل حکومتی یهودی در فلسطین هشدار داد و از او خواست که اجازه ندهد چنین اتفاقی رخ دهد. ملک عبدالعزیز پیشبینی کرده بود که شکلگیری چنین حکومتی منجر به دههها جنگ شده و روابط میان عربستان و آمریکا را به طور مداوم با مشکلاتی همراه خواهد کرد. در این میان ملک فیصل به خصوص دیدگاههای ضد اسرائیلی افرطیای داشت و در جریان جنگ میان اعراب و اسرائیل (یوم کیپور) در سال ۱۹۷۳ صادرات نفت به ایالات متحده را متوقف کرد. 

در دهه ۹۰ میلادی ریاض با اکراه حضور اسرائیل در خاورمیانه را قبول کرد٬ هرچند مشروعیت آن را تایید نکرد٬ و  موارد پیمان اسلو و کنفرانس مادرید با هدف حل اختلافات اسرائیلی- فلسطینی را پذیرفت. علیرغم این موضعگیری٬ عربستان سعودی هیچگاه و تحت هیچ شرایطی حمایتش از فلسطینیها را متوقف نکرد. به عنوان مثال ملک عبدالله٬ به دلیل حمایت جرج بوش٬ رئیس جمهور پیشین آمریکا از آریل شارون٬ نخست وزیر وقت اسرائیل٬ برای دو سال از دیدار با آقای بوش خودداری کرد.

بنابراین در حال حاضر عربستان سعودی با ناخشنودی خود را با اسرائیل در یک جبهه و در مقبال توافق هستهای میان ایران و ۵+۱ میبیند. دو کشور درخاموشی و به طور تلویحی در انتقاد از این توافقنامه با یکدیگر همکاری میکنند٬ اما به نظر میرسد ریاض در انتظار است تا ببیند آیا این مذاکرات میتوانند به راه حلی دائمی و حذف خطر ایران هستهای بیانجامد یا نه. بنا بر گزارشها ملک عبدالله در مکالمهای تلفنی با باراک اوباما٬ رئیس جمهور آمریکا٬ اگرچه گفته است که کشورش خواهان رایزنیهای بیشتری در جریان مذاکرات هستهای است٬ تاکید کرده است که عربستان سعودی نیز همچون آمریکا در نهایت به دنبال دستیابی به توافقی مناسب است. 

در واقع سعودیها از پیش مشخص کردهاند که که از توافق هستهای با ایران خواهان چه چیزی هستند؛ خاورمیانهای عاری از سلاحهای کشتار جمعی. اظهارت آنها در این مدت اثبات این مدعا است. حال که تسلیحات شیمیایی سوریه در مسیر نابودی قرار گرفته و توافقهای هستهای ایران نیز با این هدف دنبال میشود٬ تنها مانعی که بر سر خاورمیانهای عاری از این تسلیحات باقی میماند٬ زرادخانه هستهای اسرائیل است. در صورت به نتیجه رسیدن توافق هستهای ایران تا سال آینده٬ در انتظار آن باشید که سعودیها با پشتیبانی سازمان ملل٬ کمپینی را در حمایت از خاورمیانهای عاری از سلاحهای کشتار جمعی به راه بیاندازد٬ هرچند که خودداری عربستان از پذیرش عضویت غیردائم در شورای امنیت سازمان ملل٬ شانس دنبال کردن این خواسته از مجرای شورای امنیت را از ریاض گرفته است.