شکسته‌شدن آتش‌بس در جنوب غرب سوریه در آستانه دیدار پوتین و ترامپ

واشینگتن - به موازات آن‌که دیدار دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین، رؤسای جمهوری آمریکا و روسیه، برای ماه آتی برنامه‌ریزی می‌شود، یکی از معدود دستاوردهای ملموس همکاری دو کشور از زمانی که ترامپ روی کار آمده است، در آستانهٔ زوال قرار گرفت. نیروهای ارتش سوریه با حملات هوایی روس‌ها علیه شورشیان در شهر درعا پیش رفته‌اند. این، بر خلاف توافق مناطق تنش‌زدایی است که ایجاد آن‌ها در سال گذشته مورد موافقت آمریکا، روسیه و اردن قرار گرفت و تا همین اواخر دولت ترامپ آن‌را یک دستاورد بزرگ تلقی می‌کرد.

در حالی که وزارت خارجه آمریکا نگرانی‌های عمیق خود را در مورد بالا گرفتن تنش‌ها ابراز کرده و از روسیه و رژیم سوریه خواسته تا به آتش‌بس احترام بگذارند، ارتش سوریه در هفته گذشته به پیشروی ادامه داده و باعث شده تا طبق برآورددهای سازمان ملل، حدود ۴۵ هزار نفر از آن منطقه بگریزند.

روز ۱۹ ژوئن، سفارت آمریکا در اردن پیامی روشن برای شورشیان در جنوب سوریه فرستاد و گفت که ایالات متحده لزوماً از نیروی نظامی برای حمایت از آن‌ها در برابر پیشروی نیروهای رژیم سوریه استفاده نخواهد کرد.

در این پیام آمده است: «ما در دولت ایالات متحده، دشواری‌های شرایطی را که شما با آن روبه‌رو هستید درک می‌کنیم و کماکان به روس‌ها و رژیم سوریه توصیه می‌کنیم که به اقدام‌های نظامی ناقض مقررات مناطق کاهش تنش در جنوب غربی سوریه، دست نزنند.» یک مقام رسمی وزارت خارجه صحت این پیام را در گفت‌وگو با المانیتور تأیید کرد. یکی از اعضای اپوزیسیون رژیم سوریه گفت که این پیام از جانب سفارت آمریکا در عمان به گیرنده‌هایش در یک گروه واتس‌اپی ارسال شده است.

در پیام سفارت‌خانه آمده است: «اما باید موضع‌مان را روشن کنیم. ما درک می‌کنیم که شما باید تصمیم‌تان را بر مبنای منافع خود و منافع خانواده و گروه‌تان اتخاذ کنید. شما نباید تصمیم‌تان را بر این فرض یا انتظار استوار کنید که ما مداخله نظامی خواهیم کرد.»

نتیجهٔ پیام، این بود: «تصمیم تنها بر عهده شماست.»

وزارت خارجه بارها گفته است که به روسیه بابت نقض توافق‌های آتش‌بس اعتراض کرده و با دیگر شرکا، از جمله ملک عبدالله، پادشاه اردن نیز دربارهٔ این نگرانی‌ها گفت‌وگو کرده است. پادشاه اردن روز دوشنبه با ترامپ در کاخ سفید دیدار کرده بود.

یک مقام وزارت خارجه که نخواست نامش فاش شود، روز سه‌شنبه به المانیتور گفت: «ما نگران رویدادها در جنوب غربی سوریه هستیم، به‌ویژه افزایش حملات روس‌ها و حملات زمینی نیروهای هوادار رژیم که نقض آشکار آتش‌بس است. ما به دقت شرایط را دنبال می‌کنیم. رئیس‌جمهور و ملک عبدالله روز گذشته دربارهٔ نگرانی‌های‌شان پیرامون حملات اخیر گفت‌وگو کردند. ما اعتراض‌مان را به طرف‌های درگیر بر روی زمین، از جمله روس‌ها، ابلاغ کردیم.»

این مقام وزارت خارجه ادامه داد: «[آنتونیو] گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، روز جمعه نگرانی شدید خود را در مورد حملات رژیم سوریه، آواره‌شدن ده‌ها تن غیرنظامی و به خطر افتادن امنیت منطقه، ابراز کرد. او خواستار توقف سریع درگیری‌ها شد.»

این مقام وزارت خارجه حاضر نشد که دربارهٔ پیام فوق‌الذکر وزارت خارجه به شورشیان معارض سوری اظهار نظر کند.

اما تحلیلگران مختلف گفته‌اند که ایالات متحده این پیام را به معارضان رسانده که سرنوشت آن‌ها به دست خودشان است و آنان باید به توافقی با بشار اسد دست یابند.

نیکلاس هراس، تحلیلگر امور سوریه در مرکزی برای امنیت آمریکای نوین، به المانیتور گفت: «کاملاً روشن است که آن‌چه آن‌ها [دولت آمریکا] تلاش می‌کنند انجام دهند، فرستادن پیامی به شورشیان است مبنی بر این‌که اجماع جهانی روی این مسئله شکل گرفته که آنان باید با اسد به توافق برسند و راه نظامی برای حل مشکل‌شان وجود ندارد. کاملاً واضح است که آنان در این مرحله، هیچ مداخله‌ای نخواهند کرد.»

اندرو تابلر، کارشناس امور سوریه در انستیتو واشینگتن برای سیاست‌گذاری خاور نزدیک، به المانیتور گفت: «ببینید! آمریکا از توافق تنش‌زدایی در جنوب غربی حمایت می‌کند. مع‌الوصف… این‌که ارتش ایالات متحده مداخله کند، هرگز مطرح نبوده است.» وی افزود: «من فکر می‌کنم مشکل این‌جاست که بسیاری از گروه‌های معارض تصور می‌کردند این کار انجام می‌شود.»

سام هلر، تحلیلگر امور سوریه و همکار گروه بحران بین‌الملل، مستقر در بیروت، به المانیتور گفت: در حالی که «پیام‌های مختلفی از جانب بخش‌های مختلف دولت آمریکا صادر می‌شد، به نظرم من پیامی که از سفارت آمریکا در اردن صادر شد، موضع واقعی آمریکاست.»

هلر گفت: «آمریکایی‌ها به طور جدی در مذاکرات بر سر نواحی جنوب غربی وارد نشدند؛ هر چند از تلاش‌های اردنی‌ها حمایت می‌کردند. بدون مشارکت بیشتر آمریکایی‌ها، تنها ارتباطات سطح پایین سه‌جانبه و گفت‌وگوهایی دوجانبه با اسرائیلی‌ها، اردنی‌ها و روس‌ها در جریان است. هیچ چیزی که به شما به توافق مبسوط و جامع ارائه کند، وجود ندارد.»

شاید طنز تلخی در زمان نقض آتش‌بس جنوب غربی سوریه، در آستانهٔ ملاقات ترامپ و پوتین پس از اجلاس سران ناتو در ماه ژوئیه وجود داشته باشد. توافق تنش‌زدایی در جنوب غرب سوریه در حاشیه نشست گروه ۲۰ در هامبورگ آلمان، از سوی پوتین و ترامپ در تابستان گذشته اعلام شد. مقام‌های دولت ترامپ به کرات اشاره کرده‌اند که این مثالی از همکاری موفق روسیه و آمریکا بوده و می‌تواند الگوی همکاری‌های خاص در موضوعاتی مانند مقابله با تروریسم قرار بگیرد.

هلر گفت: «برخی در داخل دولت ایالات متحده، اطمینان خود را در مورد کاهش تنش، به تعهد شخصی پوتین و ترامپ مستند می‌کردند.»

اما روسیه ظاهراً خواست‌های مکرر دولت ترامپ را برای عمل به توافق نادیده گرفته، حتی در زمانی که دیدار بعدی پوتین و ترامپ در حال برنامه‌ریزی است. جان بولتون، مشاور جدید امنیت ملی آمریکا این هفته به روسیه می‌رود تا مقدمات دیدار دو رهبر را فراهم کند.

در همین اثنا، استفان دی‌میستورا، فرستاده سازمان ملل در امور سوریه، «گروه کوچکی» را از دیپلمات‌های آمریکا، فرانسه، آلمان، اردن و سعودی برای مشاوره در روز دوشنبه به ژنو دعوت کرد.

دی میستورا در بیانیه‌ای که پس از نشست صادر شد، قید کرد: «نگرانی‌های عمیقی در مورد بالاگرفتن تنش‌های نظامی در سوریه ابراز و خواسته شد تا خشونت‌ها بلافاصله متوقف شوند. تبادل نظرهای فراوانی در مورد دورنمای پیشرفت در مسیر قانون اساسی و ادامه تلاش‌های دیپلماتیک برای فراهم کردن زمینه‌های مشترک میان بازیگران در جهت حمایت از توافق سیاسی در سوریه، صورت گرفت.»

دیوید ساترفیلد، جانشین معاونت امور خاور نزدیک که آمریکا را در نشست ۲۵ ژوئن در ژنو نمایندگی می‌کرد، گفت: «ما قویاً از استفان دی میستورا، فرستاده ویژه سازمان ملل، و تلاش‌های او برای پایان دادن به جنگ در سوریه حمایت می‌کنیم.»

اما حدود ۱۸ ماه پس از روی کار آمدن ترامپ، کماکان حسی از عدم اطمینان دربارهٔ این‌که چه کسی مسئول سیاست‌گذاری در امور سوریه است، وجود دارد. ساترفیلد که از سال گذشته به طور موقت دیپلمات ارشد وزارت خارجه در این باره است، طی هفته‌های آتی به پست دیگری منتقل می‌شود. نامزد جایگزینی او نیز دیوید شنکر است که هنوز پست را تحویل نگرفته است.

در همین اثنا، چندین منبع دیپلماتیک و اتاق فکر گفتند بر این باورند که جوئل ریبرن، یکی از مقام‌های ارشد کاخ سفید که بر موضوع سوریه تمرکز دارد و مدیر شورای امنیت ملی در امور ایران، عراق، سوریه و لبنان است، احتمالاً دولت را ترک می‌گوید اما زمان خروج او مشخص نیست. یکی از مقام‌های پیشین آمریکایی گفت درک می‌کند که عصبانیت ریبرن ناشی از آن است که دولت آمریکا موضعی رو به جلو در مورد سوریه اتخاذ نکرده و به طور مؤثر نیروهای اسد و ایران را به عقب نرانده است.

یکی از دیپلمات‌های غربی گفت به نظر او ریبرن که زیر نظر ژنرال دیوید پترائوس در عراق خدمت می‌کرد، مقامش را ترک خواهد کرد و شورای امنیت ملی زیر نظر بولتون یکدست‌تر خواهد شد.

ریبرن و یکی از سخنگویان شورای امنیت ملی به پرسش‌های المانیتور در این باره پاسخ ندادند و تنها گفتند که او در این هفته پستش را ترک خواهد گفت.