خروج آمریکا از برجام، برنامه ترکیه در سوریه را دچار مشکل کرده است

تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا برای خروج از توافق هسته‌ای با ایران، موقعیت ترکیه را از دو طریق در سوریه دچار مشکل کرده است: یکی، تلاش آنکارا برای شکست یگان‌های مدافع خلق (YPG) و دیگری، ساقط کردن رژیم بشار اسد. در حال حاضر هر دوی این اهداف به‌واسطه جریان‌هایی که بحران را به‌وجود آورده‌اند، به سوی شکست و ناکامی پیش رفته‌اند.

ترکیه، که مصمم به مقابله با یگان‌های مدافع خلق است، عملیاتی را در عفرین، برخلاف خواست جامعه بین‌المللی، در ماه ژانویه علیه این گروه انجام داد. آمریکا یگان‌های مدافع خلق را حمایت می‌کند.
جمهوری اسلامی مخالفت خود را با عملیات شاخه زیتون آنکارا در عفرین ابراز کرده بود. رئیس جمهوری ایران، حسن روحانی به شکل علنی خواستار پایان یافتن این عملیات و خروج نیروهای ترکیه شده بود.

مخالفت غیر قابل تغییر ترکیه با رژیم بشار اسد، که پشتیبانانی چون تهران و مسکو دارد، باعث شد تا آنکارا از حمله آمریکا و متحدانش به مواضع رژیم سوریه در ماه آوریل حمایت کند. آنکارا با وجود اطلاع از خشم تهران و مسکو، از این حملات پشیبانی کرد. دولت ترکیه در شرایطی این کار را کرد که علی‌القاعده می‌بایست خیلی هم با احتیاط رفتار می‌کرد، چرا که به کمک هر دو کشور در سوریه متکی بوده است.

در عوض، با وجود همکاری‌های تحت برنامه صلح سوریه در "فرایند آستانه" ایران و ترکیه امروز بیشتر مانند رقبای منطقه‌ای عمل کرده‌اند تا دوستانی نزدیک. با عمیق‌تر شدن اختلاف میان اهل سنت و شیعیان بعد از بهار عربی و دخالت‌های تهران در مسائل سوریه، اسلام‌گرایان ترکیه و رسانه‌های طرفدار دولت نارضایتی عمیقی نسبت به حکومت ایران ابراز کرده‌اند. به طور خلاصه می‌توان گفت که همبستگي اسلامي با افزایش سوء ظن عميق نسبت به اهداف منطقه‌اي جمهوری اسلامی ایجاد شده است.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، در بهمن ماه سال پیش به هنگام دیدار از منطقه خلیج فارس در بحرین، حمله‌اش را متوجه حکومت ایران کرد و گفت: «اینجا شاهد بروز یک ملی‌گرایی پارسی هستیم، و باید جلوی آن را بگیریم. ما نمی‌توانیم تنها  شاهد این ظلم بمانیم.»

مهمت (محمد) آچت، یادداشت‌نویس روزنامه حامی دولت ینی شفق، معتقد است که احساسات ضد ایرانی هنوز در حلقه‌های نزدیک به اردوغان و حزب حاکم، عدالت و توسعه وجود دارد. او نوشت: «به سختی ممکن است کسی را در منطقه یافت که نگاهی مهربانانه به جمهوری اسلامی داشته باشد، به خاطر اینکه حکومت تهران در درجه اول با ملی‌گرایی پارسی خود و همبستگی فرقه‌ای، به دنبال بازگرداندن سوریه به عصر حجر است.»
فهرتین آلتون، هماهنگ کننده «بنیاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی» که با حمایت مالی دولت ترکیه کار می‌کند، نگران است که حرکت اخیر ترامپ به‌جای تضعیف جمهوری اسلامی، عناصر رادیکال و بنیادگرای وابسته به حکومت تهران را تقویت کند. او معتقد است که حرکت ترامپ، موجب قوی‌تر شدن جمهوری اسلامی در سوریه هم خواهد شد: «رشد ایران در منطقه، غیر قابل مهار است.»

واضح است که اگر ایران تحت فشار آمریکا مجبور به خروج از سوریه شود، و حتی اگر چنین اتفاقی نیافتد و بال‌های نیروهای نیابتی‌اش در سوریه چیده شود ــ حتی به‌وسیله اسرائیل، که معمولاً مورد علاقه ترکیه هم نیست ــ با استقبال آنکارا مواجه خواهد شد، با وجود اینکه هیچ مقام دولتی ترکیه به شکل علنی به این مساله اعتراف نخواهد کرد.

با این همه، هر دو کشور با وجود اختلاف‌های‌شان، بر روی همکاری در سوریه تأکید می‌کنند. علت این همکاری از نظر سدات ارگین، منتقد ارشد سیاست خارجی روزنامه حریت، واضح و مبرهن است. ارگین در مقاله اخیرش نوشت «هیچ شکی وجود ندارد که نفوذ رو به افزایش حکومت ایران همراه با شکل‌گیری یک هلال از عراق در جنوب ترکیه تا سوریه چیزی نیست که آنکارا به گرمی از آن استقبال کند.» او در ادامه نوشت: «با این وجود نمی‌توان دلایل نزدیک ماندن ایران و ترکیه را نادیده گرفت. برای شروع، می‌توان گفت که منافع دو کشور در مورد یگان‌های مدافع خلق تا حد زیادی هم‌پوشانی می‌کند.»

مخالفت تهران با عملیات شاخه زیتون ترکیه و درخواست روحانی از ترکیه برای خروج از سوریه، بر خلاف نظر بالا است.
بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند که نگاه تهران در مورد عملیات ترکیه، ارتباط کمی با مساله کردها دارد و بیشتر به خاطر نگرانی از استقرار ترکیه در سوریه است، جایی که نه تنها می‌تواند از نیروهای ضد بشار اسد حمایت کند، که حتی می‌تواند تهدید کننده موقعیت جمهوری اسلامی در سوریه هم باشد.
اگرچه، همان‌طوری که ارگین هم می‌گوید، تهران ممکن است مخالفتش را با عملیات ترکیه ابراز کرده باشد، اما این مسأله منتهی به عملیات نظامی علیه آنکارا نشده است. ارگین می‌گوید: «دلیلش بسیار ساده است.» تهران از بیرون رانده شدن یگان‌های مدافع خلق از عفرین به‌وسیله ترکیه ناراحت نیست. ارگین در ادامه می‌گوید: «بر خلاف انتظار، تهران به این مسأله به دیده تحسین هم می‌نگرد، چرا که نماد شکست سازمانی است که در ارتباط با ایالات متحده دیده می‌شود.»

اراده آمریکا برای افزایش فشار بر حکومت ایران، گرچه می‌تواند در ارتباط با سوریه برای دولت ترکیه جذاب به نظر برسد، اما می‌تواند همراه با موقعیت‌هایی نامطلوب برای دولت آنکارا در سوریه باشد.

با وجود وعده ترامپ برای خروج نیروهای آمریکایی، حفظ موقعیت در سوریه با کمک نیروهای متحد یگان‌های مدافع خلق بیش از هر زمانی برای واشنگتن حیاتی شده است.
تداوم حضور ایالات متحده در سوریه تا زمانی‌ که آمریکا خود را از یگان‌های مدافع خلق دور نکرده و آنها را وارد فهرست سازمان‌های تروریستی نکرده، چندان با منافع آنکارا همخوان نیست. با وجود بیانیه‌های رسمی در مورد گفت‌وگوهای مداوم میان آنکارا و واشینگتن در ارتباط با این گروه، شواهد کمی از پیشرفت این مذاکرات وجود دارد.

با حمایت از یگان‌های مدافع خلق، آمریکا از منظر ترکیه، دیگر به عنوان یک  متحد در سوریه دیده نمی‌شود، که بدون شک نتیجه‌‌‌ دلخواه تهران را به دنبال دارد.
به طور خلاصه، ترکیه هم نیازمند شکست یگان‌های مدافع خلق است و هم خواستار مشاهده سقوط بشار اسد، اما این دو در عمل با هم در یک راستا قرار نمی‌گیرند. چنین پی‌آمدی نیازمند بندبازی دیپلماتیک بسیار دقیق برای مدیریت اتفاقات در سوریه، به نحوی است که به ضرر ترکیه تمام نشود.
آوگز دمینالپ، یک سفیر بازنشسته ترکیه، چندان در این باره امیدوار نیست. او نسبت به ترک سیاست پیشین بی‌طرفی آنکارا در ارتباط با درگیری‌های خاورمیانه متأسف است، همان سیاستی که در دوران جنگ ایران و عراق در دهه ۸۰ این امکان را فراهم کرد که ترکیه حافظ منافع عراق در تهران باشد و حافظ منافع ایران در بغداد. دمیرالپ در سایت خبری مستقل T24 نوشت: «این همان ترکیه‌ای است که در خاورمیانه داشتیم. اگر فاصله خودمان را با همه در منطقه به یک اندازه حفظ می‌کردیم، ممکن بود به حرف‌مان توجه کنند.»

دمیرالپ معتقد است که چاره‌ای جز بازگشت به روش سیاسی قدیمی و حفظ رابطه خوب با همه کشورهای منطقه، برای ترکیه وجود ندارد. این راه، با توجه به دولتی که اکنون بر آنکارا حاکم است، بسیار طولانی به‌نظر می‌آید.

اینک، همه نگاه‌ها متوجه انتخابات زودرس ۴ تیرماه در ترکیه است. بعد از پایان درگیری‌های جنون‌آمیز این دوره، موضوع سوریه، دردسر عمده برای پیروز انتخابات خواهد بود. اینکه آنکارا به چه شکل خودش را از شرایط  رو به پیچیدگی بیشتر دور می‌کند، آن‌هم در موقعیتی که مدیریت سیاست‌هایش در ارتباط با سوریه با سیر تکاملی منفی دشوارتر می‌شود، به هیچ عنوان واضح و مشخص نیست.