پمپئو و اعلام سیاست «فشار حداکثری» بر ایران

واشینگتن - مایک پمپئو، وزیر امور خارجه، امروز طرح جایگزین دولت دونالد ترامپ را پس از خروج آمریکا از توافق اتمی با ایران اعلام کرد و گفت ایالات متحده قصد دارد که با جلب متحدانی در سراسر جهان، فشارهای اقتصادی فلج‌کننده‌ای بر ایران وارد کند تا این کشور از تمامی فعالیت‌های غنی‌سازی‌اش برای همیشه دست بکشد، حمایتش را از گروه‌های شبه‌نظامی اقماری‌اش پایان دهد، برنامه موشکی‌اش را متوقف کند و مستشاران نظامی‌اش را از سوریه بازگرداند. این‌ها تنها بخشی از خواسته‌های پمپئو بودند.

اما دیپلمات ارشد جدید آمریکا توضیح نداد که چگونه کشورش می‌تواند شرکا و متحدان نگران و عمیقاً بدبین خود را در جهان متقاعد کند که این نوع کارزار «فشار حداکثری» را که می‌تواند تهدیدی برای حیات رژیم ایران و پایه‌ای برای تغییر آن باشد، حمایت کنند.

پمپئو طی نخستین سخنرانی مهم خود در زمینه سیاست خارجی پس از تصدی پست وزارت خارجه که در نهاد محافظه‌کار «بنیاد میراث» ایراد کرد، گفت: «ایران مجبور خواهد شد تا انتخاب کند: یا تلاش سختی نماید که اقتصادش را برای زندگی حیاتی مردمش اختصاص دهد و یا کماکان ثروتش را در جنگ‌های خارجی صرف کند. [نظام ایران] آن‌قدر منابع مالی نخواهد داشت که از پس هر دو کار برآید.»

پمپئو گفت که پس از خروج ترامپ از برجام در هشتم ماه مه، ایالات متحده به متحدان اروپایی‌اش که در کنار روسیه و چین تلاش می‌کنند تا ایران را در توافق اتمی سال ۲۰۱۵ نگه دارند، کمک نخواهد کرد. او همانند جان بولتون، مشاور امنیت ملی، نشان داد که دولت ترامپ تمایلی به مستثنی‌کردن شرکت‌ها از تحریم‌های ثانویه آمریکا که در ماه‌های آینده اعمال می‌شوند، ندارد.

پمپئو گفت: «ما کسانی را که با ایران تجارت‌های ممنوعه انجام دهند، مجازات می‌کنیم.» او در مورد متحدان اروپایی‌اش گفت: «من می‌دانیم که آن‌ها ممکن است تصمیم بگیرند و تلاش کنند که توافق قدیمی اتمی را با تهران نگه دارند. اختیار تصمیم‌گیری در این‌باره قطعاً مربوط به آن‌هاست. آن‌ها می‌دانند که مواضع ما چیست.»

سایر طرف‌های برجام، مانند بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین، در کنار ایران و اتحادیهٔ اروپا، قرار است که نخستین نشست کمیسیون نظارت بر برجام را که پس از خروج آمریکا از توافق انجام می‌شود، روز ۲۵ مه در وین برگزار کنند. یک منبع دیپلماتیک هفتهٔ گذشته به المانیتور گفته بود که مدیران سیاسی آمریکا و سه کشور اروپایی طرف برجام (بریتانیا، فرانسه و آلمان) روز ۲۴ مه دیدار خواهند کرد. مشخص نیست که آیا این دیدار با توجه به سخنرانی روز ۲۱ مه پمپئو کماکان برقرار است یا خیر.

پمپئو که یک دوجین تقاضا از رژیم ایران مطرح کرده است، همچنین این‌گونه نشان داد که محصول فشارهای اقتصادی ممکن است تغییر رژیم باشد - که مردم ایران به پا خیزند و حاکمان خود را براندازند. این دورنما، احتمالاً از نظر اروپایی‌ها، روس‌ها و شرکای آسیایی آمریکا که دولت ترامپ می‌خواهد آنان را به کارزار فشار اقتصادی بر ایران وارد کند، غیرعملی و هشدار دهنده تلقی خواهد شد.

پمپئو پرسید: «در این نقطهٔ عطف، ما باید بپرسیم: انقلاب ایران چه چیزی به مردم ایران عطا کرد؟ اقتصاد ایران راکد و سردرگم است و بدتر نیز خواهد شد. جوانان ایران زیر فشار آرزوهای ناکام پژمرده و افسرده می‌شوند.»

به نظر می‌رسد رهبران اروپایی که در انتظار اعلام دیدگاه دولت ترامپ برای استراتژی پسابرجامی‌اش بودند، در سخنرانی تند پمپئو زمینهٔ چندانی برای کار با او نیافتند. آنان تردید خود را نسبت به کارکرد آن نشان دادند.

بوریس جانسون، وزیر خارجهٔ بریتانیا، روز ۲۱ مه در آرژانتین گفت: «من فکر می‌کنم [عملی‌شدن] این تصور در مورد یک معاهدهٔ بزرگ با ایران، بسیار دشوار است. به نظر من اگر شما تلاش کنید که تمام مسائل -موشک‌های بالستیک، رفتار ایران، فعالیت‌های مخرب ایران در منطقه- را وارد یک توافق بزرگ با ایران کنید… یک توافق جدید… من فکر نمی‌کنم که دست‌یابی به آن در یک چارچوب زمانی معقول، چندان ساده باشد.»

فدریکا موگرینی، مسئول ارشد سیاست خارجی اتحادیه اروپا، گفت که به سخنان پمپئو با دقت گوش کرده اما از آن راضی نبوده است.

او اظهار کرد: «سخنرانی وزیر خارجه پمپئو نشان نداد که چگونه خروج از برجام، منطقه را در مورد تهدید سلاح‌های اتمی امن‌تر کرده یا می‌کند، یا ما را در شرایط بهتری برای نفوذ بر رفتار ایران قرار می‌دهد.»

علی واعظ، تحلیلگر امور ایران، می‌گوید که خواسته‌های حداکثری پمپئو ممکن است باعث شود تا اروپایی‌ها کمتر با آمریکا در مقابله با ایران همکاری کنند.

واعظ، یکی از تحلیلگران ارشد در 'گروه بین‌المللی بحران'، به المانیتور گفت: «این سخنرانی نشان داد که اتحادی در بین اعضای دولت ترامپ در مورد تغییر رژیم تهران ایجاد شده است. این برای ایرانی‌ها امر جدیدی است اما می‌تواند اروپایی‌ها را در تلاش برای نجات توافق و جلوگیری از یک جنگ دیگر در خاورمیانه متحد کند.»

واعظ گفت: «باور به این‌که احیاء سیاست‌های شکست‌خوردهٔ چهاردههٔ اخیر می‌تواند باعث دست‌یابی به یک توافق بهتر یا اجبار ایران به میانه‌روی شود، همانند آن است که به اسب بالدار باور داشته باشیم.» او افزود: «دولت ترامپ اکنون روشن کرده که اروپا در تلاش برای متقاعد کردن آن‌ها به ماند در توافق، تنها وقت خود را تلف کرده است. پیام دولت ترامپ به اروپا روشن است: به من بپیوندید تا نه رفتار ایران، بلکه رژیم آن را تغییر دهیم. من شک دارم که اروپایی‌ها میلی به این کار داشته باشند.»

واعظ گفت که درخواست‌های حداکثری پمپئو احتمالاً دورنمای گفت‌وگوهای آتی با ایران را نیز تیره خواهد کرد.

واعظ افزود: «با خروج یک‌طرفه و غیرمسئولانهٔ آمریکا از توافق اتمی و دنبال‌کردن خواسته‌های حداکثری، احتمالاً توانایی ایالات متحده برای بازگرداندن اهرم تحریم‌ها نیز محدود خواهد شد. حتی اگر این کشور بتواند حداکثر فشار را بر تهران وارد کند، دشوار است که این تدابیر شدید، رهبرانی را قانع کند که اکنون متقاعد شده‌اند که تنها چیز خطرناک‌تر از این تهدید، تسلیم‌شدن در برابر آن است.»

سوزان مالونی، یکی از سیاست‌گذاران وزارت خارجه در دوران ریاست جمهوری جرج دبلیو بوش، به المانیتور گفت: «این یک سیلی بزرگ به صورت اروپایی‌ها بود. این اقدام غیرضروری و تحریک‌آمیز بود.»

مالونی که اکنون با انستیتو بروکینگز کار می‌کند، گفت: «دولت [ترامپ] بر این باور است که آن‌ها می‌توانند اروپایی‌ها را به دنباله‌روی از تحریم‌های آمریکا قانع کنند، در حالی که طرح هیچ توافق واقعی برای مذاکره وجود ندارد. آن‌چه پمپئو بدان اشاره می‌کند، یک استراتژی واقعی دیپلماتیک نیست. این عمل هیچ حمایتی از متحدان و شرکای ما را -به استثنای اسرائیل، عربستان و امارات- با خود نداشته است.»

سخنرانی پمپئو که در آن از چین و روسیه یاد نشده بود، نشان می‌دهد که دولت ترامپ درک نکرده تا چه اندازه وزن و فشار روسیه و چین در پیشبرد مذاکرات اتمی با ایران در سال ۲۰۱۳ مؤثر بوده است.

او گفت که سخنان پمپئو «کاملاً میزان همکاری حیاتی روسیه و چین را در هر دیپلماسی جدی، نادیده گرفته است.»

جف رتک، یکی از دیپلمات‌های پیشین وزارت خارجه که اکنون با مرکز مطالعات بین‌الملل و استراتژیک کار می‌کند، به المانیتور گفت: «اگر من در برلین یا پاریس یا لندن یا بروکسل نشسته بودم، هیچ نشانی نمی‌دیدم که ایالات متحده بخواهد بخشی از یک روندِ کارآمدِ دیپلماتیک باشد که در همکاری با سایر کشورها بخواهد روی ایران فشار بیاورد.»