قمار خطرناک حماس بر روی ایران

هیچ‌گونه تلاشی برای پنهان‌کردن روند گرم‌تر شدن روابط میان ایران و حماس صورت نمی‌گیرد. یکی‌ از چهره‌های کلیدی پشت این رویکرد، صالح العاروری، عضو ارشد حماس است که دو سال قبل و در پی توافق بهبود روابط میان بیت‌المقدس و آنکارا، از ترکیه اخراج شده بود. تصاویری از ملاقات دوم آگوست عاروری با حسین امیر عبداللهیان، دستیار ویژهٔ رئیس مجلس شورای اسلامی ایران در امور بین‌الملل، منتشر شده است. همچنین در این ملاقات، اسامه حمدان، عضو خبرهٔ حماس در روابط بین‌الملل و علی برکة، نمایندهٔ جنبش در لبنان، حضور داشتند.

پس از ملاقات، عاروری مستقیماً به تهران پرواز کرد و به هیئتی عالی‌رتبه از حماس پیوست که در مراسم تحلیف حسن روحانی شرکت می‌کردند. عاروری، حمدان و عزت الرشق، با مقام‌های ارشد ایرانی، از جمله جواد ظریف، وزیر خارجه، علی لاریجانی، رئیس مجلس، علی اکبر ولایتی، مشاور ارشد رهبر در امور بین‌الملل و کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی ایران، دیدار کردند.

روز ششم آگوست، برکة با صدور بیانیه‌ای، اعلام کرد که اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس، به زودی از ایران دیدار خواهد کرد و حماس و ایران دوباره به یکدیگر نزدیک شده‌اند. برکة گفت: «ایران امتداد مقاومت در فلسطین را مسئله‌ای حیاتی می‌داند و حماس نیز آگاه است که روابط با ایران، مقاومت فلسطین را تقویت می‌کند.» این بدان معناست که حماس، کمک‌های اقتصادی و تسلیحاتی را به نظر ساکنان غزه ترجیح داده است؛ ساکنانی که معتقدند بهبود روابط با مصر، امید به شکستن محاصر را به طرز محسوسی افزایش می‌دهد. زمانی که یحیی سنوار، رهبر حماس در غزه و مدافع بهبود روابط با تهران، روز ۲۸ آگوست با روزنامه‌نگاران غزه دیدار کرد، به آن‌ها گفت که روابط با ایران احیاء شده‌اند.

آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد، در روز ۲۸ آگوست با ژنرال یوآف مردخای، هماهنگ‌کنندهٔ فعالیت‌های اسرائیل در مناطق اشغالی، دیدار کرد تا در مورد تسهیل احتمالی محاصرهٔ غزه جهت پیشگیری از یک فاجعهٔ انسانی، گفت‌وگو کند. پاسخی که گوترش دریافت کرد، این بود که اسرائیل هر کاری که بتواند انجام می‌دهد تا نیاز جمعیت غیر نظامی تأمین و محدودیت‌ها علیه آنان تسهیل شود اما حماس مانع تمامی تلاش‌ها برای بهبود شرایط زندگی مردم غزه می‌شود. مردخای به گوترش گفت: «سازمان تروریستی حماس به طور مکرر از مردم غزه سوءاستفاده می‌کند تا علی‌رغم مشکلات در غزه، از کمک‌های اسرائیل به نفع خود بهره‌برداری کند.»

دبیر کل سازمان ملل، پس از این ملاقات، به غزه رفت. دیدار او از غزه برایش شوک‌آور بود. گوترش در ملاقاتی با روزنامه‌نگاران که در مدرسه‌ای با پشتیبانی آژانس التیام و اشتغال سازمان ملل انجام شده بود، گفت: «حضور امروزم در غزه، عمیقاً مرا تکان داد. متأسفانه یکی از متأثرکننده‌ترین بحران‌های انسانی را در طول سالیان دراز سابقه کار بشردوستانه‌ام در سازمان ملل، شاهد بوده‌ام.»

گوترش از مصر و اسرائیل خواست تا گذرگاه‌های مرزی خود را باز کنند اما حماس با شرط‌بندی بر روی اسب ایران، به طور مؤثری باعث شد تا درخواست دبیر کل سازمان ملل ناکام بماند. اگر به دلیل گرم‌تر شدن روابط مصر و حماس، شانسی برای حل معضل انسانی در غزه باقی مانده بود، تصمیم اخیر رهبری حماس [برای نزدیکی به ایران]، شرایط مصیبت‌بار کنونی مردم غزه را امتداد خواهد داد و کنترل دائم شاخهٔ نظامی حماس بر غزه تضمین خواهد شد.

البته این‌گونه نیست که تمامی رهبران حماس، روابط با ایران را پذیرفتنی بدانند. بحث تلخی در داخل جنبش در مورد قمار سنوار و عاروری بر سر ماهیت و آیندهٔ جنبش و مهم‌تر از همه، شانس رفع محاصرهٔ غزه، درگرفته بود. افرادی مانند موسی ابو مزروق، غازی حمد (مسئول مرزی پیشین حماس و رئیس کنونی وزارت انرژی)، احمد یوسف و دیگران، حامی رویکرد پراگماتیک هستند. آن‌ها در غزه با عنوان نسبتاً منفی «گروه مصری‌ها»، یا حامیان رویکرد نزدیک به مصر، شناخته می‌شوند. اعضای این گروه میانه‌رو که از گرم‌شدن روابط با مصر استقبال کرده و بدان امید بسته بودند، اکنون نگران آنند که تمامی تلاش‌ها برای نزدیکی مجدد حماس و مصر، نقش بر آب شود.

هنوز مشخص نیست که چگونه گروه مدافع روابط نزدیک با ایران، در سطح عملی به این تغییر می‌نگرند. با توجه به جنگ مصر در سینا با گروه‌های رادیکال اسلام‌گرا و نظارت سفت و سخت بر مناطق مرزی، قاچاق سلاح به درون نوار غزه از طریق تونل‌های مرزی دشوار شده است. آیا این امر می‌تواند بر میزان اثرگذاری ایران، مانند آن‌چه طی انتفاضه دوم (۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵) انجام داد، تأثیر بگذارد؟ در آن زمان، حسنی مبارک، توسعهٔ گستردهٔ شبکه‌های تونلی در غزه را نادیده گرفت. آیا مصر امروز حتی به هنیه اجازه خواهد داد تا از طریق گذرگاه رفح از غزه خارج شود؛ در حالی‌که عبدالفتاح السیسی می‌داند که او به دیدار دشمنان‌ قسم‌خورده‌اش در تهران خواهد رفت؟

دشوار می‌توان باور کرد که این مقام‌های ارشد حماس از ریسکی که قمار بر یک متحد در دوردست به همراه دارد، باخبر نباشند. آنان می‌دانند که این می‌تواند مشکلاتی را با همسایه دیوار به دیوارشان، مصر، به وجود آورد. در نهایت، قاهره این توان را دارد که در مورد شکست یا ادامهٔ حیات آنان تصمیم بگیرد.

یک عضو فتح در غزه که نخواست نامش فاش شود، به المانیتور گفت: «کاملاً ممکن است که گرم‌تر شدن روابط با تهران و عمومی‌کردن خیره‌کنندهٔ آن، حرکت هماهنگ‌شده‌ای باشد تا سیسی برای اطمینان از آن‌که حماس در آغوش رقیب نمی‌افتد، قانع شود تا معامله‌ای بهتر را با حماس انجام دهد. در غیر این‌صورت، درک انگیزه و طرح [رهبران حماس] بسیار دشوار است.»