صادرات نفت و آغاز فصل جدیدی از روابط میان مصر و عربستان

قاهره - طارق المولا، وزیر نفت و منابع معدنی مصر، اعلام کرد که در ۱۷ و ۱۸ مارس، یعنی یک روز پس از اعلام ازسرگیری صدور فراورده‌های نفتی به قاهره از سوی آرامکو، شرکت ملی نفت عربستان سعودی، دو محموله‌ٔ سوخت آن شرکت  وارد بنادر مصر شده است.

آرامکو در اکتبر ۲۰۱۶ به‌طور ناگهانی صادرات خود را به مصر به حالت تعلیق در آورد. این تعلیق در پی رأی مثبت مصر در شورای امنیت سازمان ملل به قطع‌نامه‌ای در رابطه با سوریه از سوی روسیه و مورد انتقاد قرار گرفتن این رأی از سوی عبدالله المعلمی، سفیر عربستان سعودی در سازمان ملل، انجام شد. با این ماجرا مشخص شد که مصر و عربستان سعودی در رابطه با بحران سوریه مثل هم فکر نمی‌کنند.   

تحلیل‌گرانی که با المانیتور صحبت کرده‌اند، معتقدند که ازسرگیری صادرات نفت سعودی به مصر، با هدف کاهش تنش‌های سیاسی میان دو کشور انجام شده است. همزمان، دولت مصر در ۱۴ مارس توافق‌نامه‌ای را در زمینه‌ٔ تعیین مرزهای دریایی به مجلس فرستاد که براساس آن مالکیت تیران و صنافیر، دو جزیره‌ در دریای سرخ، به پادشاهی عربستان سعودی واگذار می‌شود. این توافق‌نامه تا امروز همچنان تحت بحث و بررسی و در انتظار تصویب در صورت رأی موافق تمام اعضای مجلس است.

عبدالمنعم سعید، رئیس مرکز منطقه‌ای مطالعات استراتژیک، ازسرگیری صدور نفت سعودی به مصر را «نشانهٔ خوبی برای مفاهمهٔ مجدد میان عربستان و مصر، پس از چند ماه اختلافات آشکار، به‌ویژه بر سر مسألهٔ سوریه می‌داند. اختلافی که انتقال مالکیت آن جزایر را به پادشاهی عربستان به تعویق انداخت، سعودی‌ها را خشمگین کرد و  موجب تعلیق صدور نفت شد.»

تشدید اختلافات زمانی روی داد که دیوان عالی اداری مصر در اواسط ژانویه توافق امضاشده میان دو کشور را لغو کرد؛ توافقی که در زمینه‌ٔ واگذاری مالکیت جزایر تیران و صنافیر و در جریان دیدار رسمی ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، پادشاه عربستان از قاهره در آوریل ۲۰۱۶ انجام شده بود. در نتیجه، باید این دو جزیره تحت حاکمیت مصر بازمی‌گشت. اما مجلس مصر بر بررسی توافق‌نامه پافشاری کرد.

عربستان سعودی و مصر در مورد بحران سوریه دیدگاه‌های متفاوتی دارند. مصر درخواست‌های عربستان را برای فرستادن نیروی زمینی به سوریه به‌منظور برکناری دائم رژیم بشار اسد، رد کرده است. چیزی که وضعیت را بدتر کرد، این بود که عمر عبداللطیف ابوالعطا، سفیر مصر در سازمان ملل، نهم اکتبر به نفع پیش‌نویس قطع‌نامه‌ٔ مورد حمایت روسیه در رابطه با سوریه رأی داد؛ قطع‌نامه‌ای که عربستان سعودی با آن به‌شدت مخالف بود.

سعید به المانیتور گفت: «در وضعیتی که مصر از بحران اقتصادی به ستوه آمده است، تعلیق صدور نفت ازسوی آرامکو برای آن کشور آزارنده بود.»

او اضافه کرد: «به‌ علت رویدادهای سال گذشته، منطقه با چالش‌های مهمی روبروست و زیر سایهٔ  تهدید دائم حملهٔ ایران در منطقهٔ‌ خلیج فارس و احتمال درگیری میان تهران و تل‌آویو بر سر سوریه، رویایی با این چالش‌های منطقه‌ای به همگرایی میان مصر و عربستان نیاز دارد.»

عربستان سعودی همواره دخالت ایران را در امور خلیج فارس مورد انتقاد قرار داده و حتی در اوایل ژانویهٔ سال گذشته روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع و دیپلمات‌های ایرانی را از عربستان اخراج کرده است.

محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد عربستان، ۱۵ مارس در دیدارش با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا گفت که ایران را تهدیدی امنیتی برای منطقه می‌داند.

سعید امکان آن را که این دیدار موجب ازسرگیری صدور نفت عربستان سعودی به مصر شده باشد، رد می‌کند. او می‌گوید: «پیش از سفر سلمان به واشنگتن، فرستاده‌ای از سوی خاندان حاکم سعودی برای بحث در مورد اختلاف و  ازسرگیری صدور نفت، به قاهره رفته بود. عربستان سعودی پیش از آن دیدار با ترامپ، تصمیم خود را گرفته بود؛ زیرا چنین مسائلی یک‌شبه حل نمی‌شوند.»

رشاد عبده، رئیس انجمن مطالعات استراتژیک و اقتصادی مصر می‌گوید: «مصر تا حد زیادی بر واردات نفت از عربستان سعودی متکی است. آن کشور با ریاض برای تأمین ماهانه ۷۰۰ هزار تن فرآورده‌های نفتی تصفیه‌شده به مدت پنج سال توافق کرده است. عربستان سعودی یک نرخ بهرهٔ ۲ درصد برای پرداخت وجه تعیین کرده است که می‌تواند در طول ۱۵ سال تسویه شود و سه سال هم مهلت دیرکرد برای آن در نظر گرفته است.»

در بازار داخلی مصر ماهانه ۶/۵ میلیون تن نفت مصرف می‌شود که ۱/۷۵ میلیون تن آن با واردات از خارج کشور تأمین می‌شود و ۴۰ درصد از آن را تنها از عربستان سعودی وارد می‌‌کنند. توافق‌نامهٔ تأمین فراورده‌های نفتی میان دو کشور در جریان سفر ملک سلمان به مصر امضا شد.

عبده به المانیتور گفت که مصر پس از تعلیق صادرات نفت عربستان به سرعت عمل کرد و جایگزین‌هایی برای تأمین نیاز بازار داخلی خود یافت. مصر در ماه فوریه برای واردات ماهانه یک میلیون بشکه نفت خام، با عراق قراردادی یک‌ساله امضا کرد.       

او می‌گوید: «ازسرگیری واردات نفت عربستان نتیجهٔ تلاش‌های دیپلماتیک رسمی از سوی هر دو کشور بود و مفاهمه و پیشروی به‌سوی راه‌حل‌هایی برای مسائل مناقشه‌برانگیز، در جریان است. مصر و عربستان سعودی، قدرتمندترین کشورها در منطقهٔ عربی‌اند و با توجه به چالش‌هایی که اعراب در نتیجهٔ انقلاب‌های بهار عربی با آن روبرو شده‌اند، همکاری این دو کشور برای حفظ ثبات منطقه از اهمیت فراوانی برخوردار است.»

سعید تأکید می‌کند: «انتظار می‌رود که در ماه‌های پیش رو، همگرایی و روابط حسنهٔ عمیق‌تری میان دو کشور شکل بگیرد؛ به‌ویژه اینکه  نشست سران عرب هم نزدیک است و پیش از پایان ماه مارس برگزار خواهد شد.»

مصطفی بکری، مجری تلویزیون و از اعضای مجلس مصر، ۱۶ مارس در برنامهٔ تلویزیونی خود با عنوان «حقایق و اسرار» گفته است که به احتمال زیاد، عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر با ملک سلمان در حاشیهٔ نشست سران عرب، دیدار و گفت‌وگوهایی برای بررسی مسائل دوجانبه خواهند داشت. او اشاره کرد: «از سرگیری صادرات نفت عربستان به مصر بزرگ‌ترین گواه بهبود روابط میان دو کشور است».

در ۱۸ مارس، ملک سلمان در حساب رسمی توئیتر خود نوشت: «پادشاهی عربستان مشتاقانه در پی روابط قوی‌تر با برادران و دوستان خود است تا به پیشروی در مسیر ثبات و توسعه ادامه دهد.»

انور عشقی، ژنرال پیشین سعودی و مدیر مرکز مطالعات حقوقی و استراتژیک خاورمیانه، به المانیتور گفت: «توئیت ملک سلمان نشان‌دهندهٔ دوره‌ای جدید از اتحاد میان قاهره و ریاض است، برای رویارویی با مخاطراتی که منطقه را تهدید می‌کنند.»

عشقی در گفت‌وگوی تلفنی خود از عربستان سعودی با المانیتور، تصریح کرد: «ازسرگیری صادرات نفت، اختلاف عقاید میان دو کشور را برطرف خواهد کرد. روابط میان دوستان، با این یا آن اختلاف، به پایان نمی‌رسد». او افزود که سیسی علاقهٔ خود را برای حفظ امنیت ملی اعراب به تصریح بیان کرده و این در روابط دوجانبه‌ٔ مصر و عربستان سعودی،یک نقطهٔ اشتراک است.