دیپلماسی مسکو و فروش "سیستم دفاع هوائی" به سعودی ها

وضعیت جدید منطقه خاورمیانه که با شکاف عمیق بین تمدن ها و درگیری های فزاینده همراه است روسیه را وادار کرده که حداکثر انعطاف را برای گسترش روابط دوستانه با برخی از بازیگران کلیدی منطقه به کار گیرد. طبیعت این روابط بر اساس خاطره تاریخی است که از رفتار روسیه در این منطقه به جا مانده؛ روسیه هرگز به عنوان یک قدرت استعمارگر عمل نکرده و حتی در دوران اتحاد جماهیر شوروی از جنبش های آزادیبخش ملی عربی در منطقه حمایت می کرد. هم چنین روسیه به بسیاری از کشور ها در منطقه کمک کرده که پایه های صنعتی شدن را بریزند و همواره از جنبش فلسطین نیز حمایت کرده است. اما در سال های اخیر به دلیل حمایت ابراز همدردی برخی از کشور های منطقه از جدائی طلبان چچن و نیز موضع روسیه در جریان درگیری های سوریه قدری روابط با بعضی از کشور های منطقه تیره شد که اینک روسیه در صدد بر آمده اختلافات را کاهش دهد. در این رابطه بازیگران منطقه ای نیز علائمی از خود بروز می دهند که نشان می دهد درک بهتری از مواضع روسیه پیدا کرده اند.

در همین رابطه مسکو تلاش دارد که به همکاری های خود را با کشور های منطقه تنوع بیشتری ببخشد. به این معنا که دیگر تنها از دیپلماسی بهره نگیرد بلکه همکاری های فنی و نظامی خود را، یعنی زمینه هائی که در آنها حرف برای گفتن دارد، با شرکای خود گسترش دهد. در این حوزه ها، به خصوص به علت جدیتر شدن تحریم های بین المللی علیه روسیه، ملاحظات اقتصادی و سیاسی در یکدیگر تنیده می شوند.

در این میان صنایع دفاع روسیه، به خصوص موشک های زمین به هوای اس ۳۰۰ (اس ۴۰۰ و اس ۵۰۰) از قدرت رقابت بالائی برخوردارند. سال هاست که روسیه می خواسته این سیستم موشکی را در منطقه بازاریابی کند اما با مقاومت شدید رقبای خود روبرو شده است. حتی گاهی در این زمینه پیشرفت هائی داشته است که بر اثر همان مقاومت ها متوقف شده است. بطور مشخص روسیه در دو مورد مجبور شده که قرارداد فروش موشک های اس ۳۰۰ را به کشور های خاورمیانه فسخ کند. اولی در مورد قرارداد سال ۲۰۱۰ با سوریه بود که طبق آن باید چهار سامانه S-300PMU2s به ارزش یک میلیارد دلار تحویل آن کشور می شد که بر اثر تهدید های اسرائیل نسبت به سوریه بالاخره قرارداد مزبور در سال ۲۰۱۳ فسخ گردید. برخی از قطعات آن سیستم سام (SAM) در محل از میان رفتند و برخی دیگر برای قرارداد های دیگر بکار رفتند.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     

مورد دوم در سال ۲۰۱۰ در ارتباط با تهران اتفاق افتاد که پس از برقراری تحریم های بین المللی روسیه از حمل موشک های مزبور به ایران خودداری کرد. طبق قرارداد سال ۲۰۰۷ روسیه می باید پنج سامانه S-300PMU1s را تحویل ایران می داد. تصمیم پرزیدنت دیمیتری مدودف برای خاتمه دادن به قرارداد، مسائل غیر منتظره را بوجود آورد. هر چند که روسیه پیش پرداخت ۱۶۷ میلیون دلاری را به ایران پس داد اما ایرانی ها شکایتی را به مبلغ ۴ میلیارد دلار علیه شرکت تولید کننده موشک ها را، یعنی  "روسوبورون اکسپورت" در دادگاه بین المللی ژنو طرح کردند.

امسال بر اثر شرایط جدیدی که ایجاد شده روسیه این فرصت را به دست آورده که قرارداد های ملغی شده را مورد تجدید نظر قرار دهد. در حالی که معامله با سوریه به دلیل وضع مالی آن کشور و خطر اینکه سیستم های مزبور به دست تروریست ها بیفتد امکان پذیر نیست در مورد ایران وضع فرق می کند. روز ۱۳ آوریل امسال پرزیدنت ولادیمیر پوتین اعلام کرد که ممنوعیت فروش اس ۳۰۰ را به ایران لغو کرده است. به عنوان شرط پیش نیاز فروش موشک ها، روسیه از ایران خواست که شکایت خود را پس بگیرد. طبق گزارش ۲۲ ژوئن کامرسنت قرارداد اولیه به این صورت اصلاح شده: به دلیل متوقف شدن تولید  S-300PMU1s، روسیه نوع پیشرفته موشک های مزبور یعنی آنتی ۲۵۰۰ را به ایران خواهد فروخت. ارتش ایران با این پیشنهاد موافقت کرده است. این بار اعتراضات اسرائیل نادیده گرفته شد در حالی که اعتراض آمریکا نیز سرسری بود چرا که آمریکائی ها قصد همکاری با ایران را دارند. به این ترتیب ایران دومین کشور خاورمیانه خواهد بود که به موشک های سام روسی مجهز خواهد شد. در سال ۲۰۱۴ قراردادی با مصر برای فروش دو سامانه به امضاء رسید که قرار است در سال ۲۰۱۶ به آن کشور تحویل داده شود.

یکی از چشم انداز های فریبنده برای مسکو جهت فروش این موشک ها، ترکیه است. در سال ۲۰۰۹ یک شرکت روسی در مناقصه ای به ارزش ۴ میلیارد دلار که توسط ترکیه اعلام شده بود شرکت کرد. انتظار این بود که با توجه به روابط نزدیک آنکارا و مسکو روس ها برنده مناقصه شوند. با کمال تعجب روس ها بازنده شدند آن هم نه به یک شرکت اروپائی یا آمریکائی، بلکه به شرکت چینی CPMIC که سیستم FP-200 را پیشنهاد کرده بود که بر پیشنهاد دیگر رقیبان برتری داشت. طبق گفته متخصصین صنایع دفاع روسی، سیستم چینی مزبور چیزی نیست مگر کپی اس ۳۰۰. البته آنکارا زیر فشار ناتو معامله را با چینی ها بهم زد. 

یکی دیگر از مشتری هائی که برای روسیه جاذبه دارد عربستان سعودی است، جائی که روسیه سالهاست که تلاش دارد وارد بازار اسلحه آن شود اما موفقیتی به دست نیاورده است. ریاض سال های گذشته سعی داشته که از روسیه به نفع مقاصد سیاسی خود بهره برداری کند. در سال ۲۰۰۵ عربستان با روسیه وارد مذاکراتی برای خرید اسلحه به مبلغ ۴ میلیارد دلار شد مشروط بر اینکه روسیه فروش سلاح به ایران را متوقف کند. کمی بعد پادشاهی سعودی اعلام کرد که از خرید سلاح های مزبور صرف نظر کرده است در حالی که در همان زمان دهها میلیارد دلار از کشور های غربی اسلحه خرید. در اوت ۲۰۱۳ طی یک بازدید محرمانه در مسکو، بندر بن سلطان رئیس اطلاعات سعودی به روسیه پیشنهاد خرید ۱۵ میلیارد دلار اسلحه را داد مشروط بر اینکه روسیه دست از حمایت بشار اسد بکشد و مانع از صدور قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل علیه بشار اسد نشود. روس ها با پیشنهاد مزبور به عنوان یک شوخی بد برخورد کردند.

اما در مورد عربستان هم ممکن است وضعیت بهتر شده باشد. طیق گزارش رسانه ها در تاریخ ۱۸ ژوئن در ملاقاتی که بین پوتین و محمد بن سلمان جانشین ولیعهد سعودی و وزیر دفاع آن کشور صورت گرفت مسکو پیشنهاد فروش تانک های روسی T-90، موشک های اسکندر، سیستم های دفاع هوائی و هلی کوپتر های توپدار را داد. با توجه به تجربیات گذشته، متخصصین روسی نسبت به نهائی شدن چنین معامله ای اظهار تردید می کنند. آنان معتقدند که سعودی ها که سخت از دست اوباما در مورد سیاست هایش نسبت به ایران عصبانی هستند بیشتر قصد دارند که اخطاری به واشنگتن فرستاده باشند تا آنکه حقیقتا بخواهند با روسیه در زمینه نظامی همکاری کنند.

اما این ظن و تردید همگانی نیست. مقامات مسکو ظاهرا این موضوع را جدی می بینند و معتقدند که زمینه همکاری های فنی و نظامی با ریاض بر اثر تحولاتی منطقه بوجود آمده است. اظهارات برخی از مقامات سعودی به این خوشبینی دامن زده است. عادل الجبیر وزیر امور خارجه عربستان در مصاحبه ای با راشیا تودی گفت که متخصصین دفاع دو کشور در حال بررسی قرارداد های نظامی هستند. او اضافه کرد: "من می خواهم بگویم که هیچ چیز نمی تواند مانع عربستان برای خرید سیستم های دفاعی از روسیه بشود و هیچ چیز نمی تواند مانع روسیه برای فروش آن تجهیزات به عربستان سعودی شود."

اینکه پسر پادشاه سعودی برای مذاکره در مورد همکاری های گسترده اقتصادی از روسیه بازدید می کند به خودی خود حائز اهمیت است. از نتایج چشمگیر این بازدید امضاء چارچوب های یک توافق با "روس اتم" برای ساخت ۱۶ نیروگاه هسته ای بود که بنا به گزارش آرگومنتی نِدِلی مبلغ کل آن بالغ در ۱۰۰ میلیارد دلار است.

به نظر می رسد که روسیه از رقبای غربی و شرقی خود آموخته است که چگونه بطور موثر خریدارانی را که حتی با آنان در تضاد است برای فروش اسلحه به خود جلب کند. واقعیت این است که با وضعیتی که در خاورمیانه بوجود آمده و خشونت و اختلاف رو به اوج گیری است، به قول یک کارتون روسی احتمال اینکه "این آدم ها با یکدیگر بسازند" دائم کمتر می شود.