بحران جاده‌های ایران

تصادفات رانندگی یکی از چالش‌های عمده دولت حسن روحانی است٬ چالشی که دولت‌های پیشین نیز با آن مواجه بودند. فوت ناشی از سوانح رانندگی بخش بزرگی از مرگ و میرهای ایران را شامل می‌شود. آژانس‌های سازمان ملل٬ بانک جهانی و کارشناسان ایرانی در گزارش‌های مختلف خود اظهار کرده‌اند که حجم تصادفات جاده‌ای و تلفات ناشی از آن٬ منجر به بحرانی اجتماعی-اقتصادی در ایران شده است. سال ۲۰۱۲ سازمان جهانی بهداشت در گزارشی عنوان کرد که ایران بالاترین شمار تلفات ناشی از تصادفات جاده‌ای را در جهان داراست.

اخیرا مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی گزارش مفصلی در مورد تلفات جاده‌ای در ایران منتشر کرد. این نخستین بار است که یک نهاد رسمی در ایران دست به انتشار گزارشی با این تفصیل می‌زند. در این گزارش آمده است که در سال ۱۳۹۰ شمسی٬ ۱۱۷ هزار و ۲۵۶ مورد تصادف در ایران به ثبت رسیده که این سوانح منجر به مرگ ۲۰ هزار و ۶۸ تن و زخمی شدن ۲۹۷ هزار و ۲۵۷ تن دیگر شده است. بالاترین میزان مرگ و میر جاده‌ای در ایران با ۲۷ هزار و ۷۵۹ کشته٬ به سال ۱۳۸۴ تعلق دارد.

سوانح جاده‌ای سالانه در سطح جهان ۱.۲

·        - کیفیت نامناسب جاده‌ها و عدم استفاده از مهندسی مناسب ترافيك در فضاهای شهری نیز سهمی در تصادفات جاده‌ای دارد. این مسئله از آن جهت اهمیت دارد که برخی از گزارش‌ها حاکی است که بالاترین میزان تلفات جاده‌ای متعلق به مناطق بزرگ شهری نظیر شیراز٬ تهران و مشهد است. کارشناسان در این زمینه از جمله به موارد کلیدی‌ای چون تراکم بالای خودروها در جاده‌ها٬ ظرفیت پایین اتوبان‌ها و وجود بیش از دو هزار نقطه خطرناک در جاده‌ها اشاره می‌کنند.

·        - و در نهایت ظرفیت پایین خدمات اورژانس٬ به ویژه در مناطق استانی که به این بحران دامن می‌زند.

کاهش نسبی تلفات جاده‌ای از سال ۱۳۸۴ تا کنون نتیجه تلاش‌های شدید پلیس راهنمایی و رانندگی ایران و به اجرا گذاشتن قوانین ایمنی٬ از جمله ضرورت استفاده از کلاه ایمنی حین رانندگی با موتورسیکلت٬ است.

از این گذشته در سال‌های اخیر سازمان یونیسف٬ به همراه وزارت بهداشت ایران٬ سازمان بهزیستی٬ پلیس و شهرداری تهران دست به تبلیغاتی برای بالابردن آگاهی مردم در این زمینه زده‌اند و تلاش کرده‌اند تا از طریق این اطلاع‌رسانی‌ها در جهت کاهش میزان تصادفات جاده‌ای گام بردارند.

با این حال٬ ایران همچنان از لحاظ سوانح جاده‌ای وضعیتی بحرانی دارد و دولت باید برای مواردی که در بالا به عنوان دلایل وقوع تصادفات جاده‌ای در ایران برشمرده شده٬ چاره‌ای بیاندیشد. در نهایت٬ تغییر برخى ويژگيهاى فرهنگى کار دشواری خواهد بود٬ اما دولت می‌تواند با اجرای سیاست‌های مناسب٬ تا حدی در ديگر زمينه ها تاثیرگذار باشد.

در این زمینه طراحی جاده‌ای و توجه به امور زیربنایی در این خصوص باید در صدر اولویت‌ها قرار بگیرد. متاسفانه دولت پیشین به شدت بر روی افزایش كمّى جاده‌ها در ایران متمرکز بود٬ در حالی که آن‌چه ضروری‌ است٬ بهبود کیفیت جاده‌‌ای و استفاده از طراحی هوشمندانه در این حوزه است. حقیقت این است که ایران دانش و مهارت طراحی و ساخت جاده‌های با کیفیت بالا را دارد. آنچه بدان نیاز است٬ برخوردای از بودجه‌های زیربنایی و نظارت دقیق بر پروژه‌های ساخت جاده است. شاید حتی بد نباشد تا به جای دیکته شدن برنامه‌های اجرایی جاده‌ای از سوی دولت مرکزی در تهران٬ پروژه‌های ساخت جاده در هر استان از سوی مسئولان مربوطه در همان استان تهیه شود.

در کنار این موارد٬ شهرداری‌های ایران باید هرچه بیشتر خود را ملزم به افزایش سازوکارهای ایمنی جاده‌ای کنند. محمدباقر قالیباف٬ شهردار تهران٬ پرچمدار این روند در ایران است. وی در قالب طرح «جامعه ایمن» که مورد تایید سازمان جهانی بهداشت است٬ راه را برای سرمایه‌گذاری در راستای بهبود وضعیت ایمنی در تهران و سایر شهرهای ایران هموار کرده است. این دست اقدام‌ها مثبت است اما به طور پراکنده در ایران اجرا می‌شود. دولت باید شهرداری‌های ایران را برای دنبال کردن فعالانه‌تر و مداوم این برنامه‌ها تشویق کند.

به علاوه استانداردهای ساخت خودرو در ایران باید بهبود پیدا کند. در چندسال گذشته٬ خودروسازی‌های دولتی بیشتر بر روی طراحی موتور متمرکز بودند تا بتوانند مصرف سوخت خودروها را پایین بیاورند. برای بهبود استانداردهای ایمنی خودروها نیز باید دست به تلاشی مشابه زد. تا کنون تولیدکنندگان خودرو خود را پشت تحریم‌ها پنهان می‌کردند و ضعفشان در بهبود وضعیت ایمنی خودروها را به گردن تحریم‌ها می‌انداختند. اما به جای این توجیه٬ استانداردهای صنعتی در ایران باید به سطح استانداردهای جهانی برسد. در عین حال در صورت نتیجه دادن تلاش‌های دولت برای بهبود روابطش با کشورهای غربی٬ امکان استفاده از فناوری‌های مورد نیاز نیز برای تولید کنندگان داخلی فراهم می‌شود.

و در پایان٬ دولت باید برای توانمندسازی خدمات اورژانس در کشور دست به تلاش جدی بزند و این تلاش باید تمامی حوزه‌های اورژانس را شامل شود٬ از اورژانس پزشکی گرفته تا مراکز آتش‌نشانی و خدمات پلیس راهنمایی و رانندگی. کارشناسان معتقدند که برخی از این خدمات باید به حالت غیرمترکز دربیایند تا بهره‌وریشان در مناطق مختلف ایران افزایش پیدا کند. در عین حال برخی سفرها در ایران قابل پیش‌بینی است (نظیر سفرهای زیارتی به مشهد و موج مسافرت‌ها به مناطق اطراف دریای خزر در ایام تعطیل) که در این ایام با بهبود مدیریت و هماهنگی خدمات اورژانس می‌توان از شدت سوانح جاده‌ای کاست.

باید منتظر ماند و دید آیا دولت ایران خواهد توانست در کنار تمامی چالش‌های دیگری که با ان روبروست٬ به این بحران نیز توجه لازم را داشته باشد. آنگونه که برآوردهای فوق نشان می‌دهد٬ تلفات جاده‌ای به اندازه مواردی چون مصرف بالای انرژی و آلودگی هوا٬ بر جامعه و اقتصاد ایران تاثیر می‌گذارد و لذا باید در سطحی مشابه به آن توجه شود.