اثر پیروزی انتخاباتی صدر بر رابطه سیاسی عراق و روسیه

در مسکو، نتیجه انتخابات بیست و دوم اردیبهشت عراق هنوز با دقت تحت بررسی است، تا ببینند این انتخابات چه تأثیری روی رابطه میان مسکو و بغداد خواهد گذاشت.

وزارت امور خارجه روسیه این انتخابات را به نحوی ستایش‌گرانه «نقطه عطفی در مسیر ثبات در کشور» خواند و افزود که امیدوار است «در آینده نزدیک، دولتی قانونی و دارای صلاحیت که نماینده مردم باشد در عراق تشکیل شود.»

در بیانیه رسمی مسکو همچنین آمده است: «ما از جانب خود آماده‌ٔ تداوم حمایت مؤثر از عراق در برابر تروریسم بین‌المللی و کمک ویژه برای ادامه روان و بدون دردسر مشارکت‌های عراق-روسیه هستیم.»

در نگاه نخست، ائتلاف سائرون به رهبری مقتدی صدر که بیشترین کرسی را در انتخابات نصیب خود کرد، ارتباط قابل توجهی با مسکو ندارد. با این حال، این بدان معنی نیست که احزاب این ائتلاف ناتوان از ایجاد رابطه هستند. چیزی که در این لحظه به آن نیاز دیده می‌شود، درست مثل دیدگاهی که در مسکو وجود دارد، نگاهی صبورانه به روند تشکیل دولت جدید عراق است؛ جایی که ائتلاف با مشکلاتی مواجه شده است. بیانیه مقتدی صدر در مورد نیاز ایجاد روابطی عمل‌گرایانه با دیگر بازیگران عرصه سیاسی عراق، نشان می‌دهد که این روحانی با نفوذ شیعه، اگر دولتی تشکیل دهد، شاید رویکرد مشابهی در جبهه سیاست خارجی داشته باشد. اگر این نظر به اثبات برسد، موقعیت مناسبی برای مسکو خواهد بود که نه تنها روابطش را در سطح فعلی حفظ کند، که ارتباطش را با بغداد گسترش هم بدهد.

مشکلی که  در مورد مقتدی صدر و ائتلافش دیده می‌شود به عوامل مختلفی ربط دارد که ممکن است شکل‌گیری اولویت‌های سیاست خارجی را تحت تأثیر قرار دهد. نخست اینکه ائتلاف سائرون نتوانسته اکثریت مطلق را در انتخابات به‌دست آورد، تا بتواند به‌شکلی انحصاری خواسته‌اش را به کرسی بنشاند و ترویج کند.

اینکه فکر کنیم حضور چپ‌گراها در ائتلاف تاثیر مثبتی در ایجاد رابطه با مسکو دارد، مرتکب اشتباه بزرگی شده‌ایم. از منظر مسکو، حضور نیروهای سکولار در ائتلاف می‌تواند اثر مثبتی بر مسائل داخلی عراق داشته باشد.

برای مردم عراق، فارغ از گرایش‌های سیاسی‌شان، همراهی مسکو در یکی از این راه‌ها می‌تواند سودمند باشد. میزان نفوذ روسیه در عراق بسیار محدود است و نگرانی‌های ویژه‌ای را بر نمی‌انگیزد. به علاوه، خیلی‌ها ارتباط با مسکو را از منظر مشارکت‌های نظامی-فنی مثبت ارزیابی می‌کند.

ابراهیم الجبیری، رئیس دفتر مقتدی صدر، به خبرگزاری روسی RIA در ۵ اردیبهشت گفت: «ما به دنبال افزایش توانایی‌های دفاعی و پلیس برای محافظت در برابر تهدیدهای خارجی و داخلی هستیم.»

الجبیری در پاسخ به این سوال که نگاهش به آینده رابطه با روسیه، آمریکا و ایران چگونه است گفت: «ما روابطی عالی با روسیه و همچنین جمهوری اسلامی داریم. ما یک مبارزه تهاجمی علیه نیروهای اشغال‌گر، یعنی دولتی ایالات متحده داشته‌ایم، اما مشکلی با مردم آمریکا نداریم. ما اجازه نخواهیم داد که هیچ دولتی ــ چه در منطقه و چه خارج از منطقه ــ در مسائل داخلی عراق دخالت کند.»
سابقه و نگاه مقتدی صدر نشان می‌دهد که او شریک آسانی برای روسیه نخواهد بود. با این حال، عمل‌گرایی و صبوری او شاید اثبات کننده کیفیت‌هایی باشد که بتوان به واسطه آن‌ها به بهترین نتیجه ممکن دست یافت.

وقتی سال گذشته، ماکسیم ماکسیموف، سفیر روسیه در نخستین دیدارهایش در عراق با حاكم الزاملي، یکی از نمایندگان مجلس دیدار کرد، زاملی از از نقش روسیه در مبارزه با داعش قدردانی کرد. زاملی که رئیس کمیته دفاع و امنیت پارلمان است و رابطه‌ای نزدیک با صدری‌ها دارد، همچنین از «نیاز توسعه روابطه میان دو کشور و ایجاد پل‌هایی برای مشارکت در بخش‌های اقتصادی و خدماتی» سخن گفت.

در ماه فوریه، زاملی در بیانیه‌ای دیگر مطالبی را عنوان کرد که مورد توجه بسیاری از کشورهای منطقه و حتی ایالات متحده واقع شد. او که از حق عراق برای داشتن «سلاح‌های پیشرفته برای حمایت از مرزهای هوایی» در برابر حمله احتمالی داعش به اماکن مقدس سخن می‌گفت، ادامه داد «عراق مایل است از سیستمی همچون اس-۴۰۰ برای دفاع از سرزمین، مکان‌های مقدس و قلمروی هوایی خود بهره ببرد. ما در این قبال بسیار جدی هستیم.» حیدر منصور هادی، سفیر عراق در مسکو، بعداً هر گونه مذاکره میان مسکو و بغداد در این ارتباط را تکذیب کرد. اما طرح چنین ایده‌ای فرد را به این باور می‌رساند که فضایی برای رشد رابطه میان دو کشور در این حوزه وجود دارد.

باید با توجه به تغییرات در دولت روسیه و عراق، به تماشا نشست و دید که روابط در سطوح سازمانی چگونه کارکرد خواهند داشت.

تا همین چند روز پیش، دمیتری روگوزین مرعاون نخست وزیر روسیه و ابراهیم جعفری، وزیر خارجه عراق، مسئولان مشترک کمیسیون بین دولتی تجارت، اقتصاد و مشارکت‌های علمی-فنی بودند. حال بعد از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در روسیه، روگوزین مدیر کل بنگاه دولتی روس‌کاسموس در ارتباط با فعالیت‌های فضایی شد، که این بدان معنی است که ممکن است یک نفر دیگر از روسیه جانشین او شود. در عوض، موقعیت ابراهیم جعفری به عنوان وزیر خارجه به واسطه تغییرات احتمالی در عراق، متزلزل است.

با این حال، روسیه و عراق مبادلات دوجانبه فراوانی کرده‌اند و تا حد زیادی، دیدگاه مشابهی در مورد مسائل منطقه‌ای دارند. با اینکه ممکن است انتصابات در دوکشور بر روی کارکرد نهادهای دوطرفه تاثیرگذار باشد، ایجاد تغییراتی قابل توجه بعید به نظر می‌رسد.

به علاوه، شرکت‌های انرژی روسیه از جمله شرکت نفت گازپروم و لوک‌اویل همچنان با بزرگ‌ترین ذخایر نفتی عراق در بزرگ‌ترین ذخایر عراق فعالیت می‌کنند که از منظر بغداد نکته مثبتی است. همه اینها سبب‌ساز این ایده برای مسکو است که دولتی که نهایتاً در بغذاد تشکیل خواهد شد، ایده خرید تسلیحات از روسیه را به کناری نخواهد گذاشت و به دنبال جلب حمایت برای توسعه میدان‌های نفتی و اجرای طرح‌های بازسازی است.

تنها مسئلهٔ نیازمند راه حلی جدی، موقعیت شرکت نفتی روس‌نفت در عراق است. با این حال، روز سوم خرداد یک نشانه دیگر از علاقه حضور طولانی مدت این شرکت در فعالیت در عراق منتشر شد که روس‌نفت، اطلاعاتی که متعلق به شرکت تابع خود، بش‌نفت بین‌المللی بود که نشان از کشف ذخایر جدید نفتی در جنوب غربی عراق داشت. محل دقیق این مخازن نفتی علنی نشده است، با این حال این شرکت کشف این میدان را «نقطه عطفی مهم در توسعه نفت انتقالی به خارج» دانست.

همین میدان نفتی جدید می‌تواند موضوعی بالقوه برای روابط دوجانبه باشد. به همین دلیل، مسکو به دنبال همکاری مداوم و با برنامه با همه بازیگران سیاسی عراق، و از همه مهم‌تر نهادهای حکومتی خواهد بود، درست در زمانی که عراق ارزش روسیه را در حوزه‌ای متفاوت خواهد دید ـــ آن هم برای ایجاد پایه‌ای محکم‌تر برای رابطه‌ای گسترده‌تر.