اخراج تیلرسون و مشکلات بر سر راه گفت‌وگو با اروپایی‌ها درباره برجام

واشینگتن - دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا، به‌طور غیر منتظره‌ای وزیر خارجه‌اش را -تنها چند ساعت پس از آن‌که تیلرسون از سفری به آفریقا بازگشته بود- با یک توییت اخراج کرد. او با این کار، دست‌انداز جدیدی را در راه گفت‌وگوهای مشورتی دو سوی اقیانوس اطلس در مورد ایران ایجاد می‌کند؛ گفت‌وگوهایی که تازه در حال جان گرفتن بودند.

یک هیئت آمریکایی به رهبری برایان هوک، منصوب تیلرسون در سیاست‌گذاری وزارت خارجه، قرار بود که روز پنج‌شنبه به برلین سفر کند تا در دور بعدی مشاوره‌ها میان آمریکا و سه کشور اروپایی‌ عضو برجام، در مورد خواسته‌های ترامپ در مورد ایران، شرکت نمایند. روز جمعه، هشت عضو کمیسیون مشترک ناظر بر برجام قرار است که نشست فصلی خود را در وین برگزار کنند.

تیلرسون که امروز بعد از ظهر به نظر می‌رسید طی اظهاراتش در اتاق رسانه‌های وزارت خارجه، می‌لرزد، گفت که از تیم سیاست‌گذاری وزارت خارجه و مدیران این وزارت می‌خواهد که فعلا در پست خود باقی بمانند. او امشب بیشتر اختیاراتش را به معاون خود جان سالیوان خواهد داد و مقدمات انتقال وزارت‌خانه را به مایک پمپئو در اواخر این ماه فراهم خواهد کرد.

تیلرسون می‌گوید: «من تیم سیاست‌گذاری خود و معاونان و مشاورانم را -چه منصوبان و چه جانشینان- تشویق می‌کنم که در پست‌شان بمانند و به مأموریت ما در وزارت خارجه در روند بین‌سازمانی ادامه دهند. من امروز با اعضای ارشد دفترم و تیم سیاست‌گذاری دیدار خواهم کرد تا از خدمات‌شان تشکر کنم.»

یک مقام وزارت خارجه و یک دیپلمات اروپایی گفتند که تا جایی که اطلاع دارند، مشاوره‌های برلین و وین در این هفته ادامه خواهد یافت.

اما یک دیپلمات دیگر وزارت خارجه که نخواست نامش فاش شود، گفت پیش‌بینی می‌کند که هوک پس از تیلرسون، مقامش را ترک خواهد کرد. هوک اما به پرسش ما پاسخی نگفت.

ترامپ از سیاست‌گذاری در مورد ایران به عنوان یکی از نقاط اختلاف خود با تیلرسون نام برد؛ هرچند او گفت که آرزوی بهترین‌ها را برای تیلرسون دارد و او را مردی خوب نامید.

ترامپ امروز به هنگام سوار شدن بر یک هلی‌کوپتر برای سفر به کالیفرنیا، گفت: «رکس و من زمان‌های زیادی در این باره گفت‌وگو کردیم. ما در واقع بسیار به هم نزدیک شدیم اما بر سر مسائلی با هم اختلاف داشتیم. وقتی شما به توافق با ایران نگاه می‌کنید، من فکر می‌کنم که این چیزی وحشتناک است اما حدس می‌زنم او می‌اندیشد که [این توافق] مناسب است. من می‌خواهم این توافق یا لغو شود یا کاری در قبالش انجام شود، اما او طور دیگری فکر می‌کرد.»

ترامپ افزود: «ما واقعاً تفکر مشابهی نداشتیم. با… مایک پمپئو، ما طرز فکر بسیار مشابهی داریم. من فکر می‌کنم که کار بسیار خوب پیش خواهد رفت. رکس مرد بسیار خوبی است. من رکس را بسیار دوست دارم. واقعاً تعهد او را به خدمت ستایش می‌کنم.»

دیپلمات‌های کشورهای متحد، تنها می‌توانند سرشان را با شنیدن جدیدترین هرج و مرجی که از دولت ترامپ در واشینگتن ساطع می‌شود، تکان دهند. آن‌ها هم‌اکنون نیز از نظر زمانی تحت فشار هستند تا پیش از ضرب‌الاجل ۱۲ مه ترامپ که چهار ماه پیش از آن برای ادامهٔ تسهیل تحریم‌ها معین کرده بود، به تفاهمی برسند.

یک دیپلمات اروپایی که نخواست به نامش اشاره شود، روز ۹ مارس دربارهٔ پیشرفت‌ها در مشاورهٔ آمریکا با سه کشور اروپایی، گفت: «ما پیشرفت خوبی را با دولت آمریکا در موارد متعددی داشتیم و ظرفیت همراهی با یکدیگر را نیز.»

وی افزود: «یک، ما می‌خواهیم که برجام را حفظ کنیم. ما نمی‌خواهیم مذاکره‌ٔ مجددی صورت بگیرد و فکر نمی‌کنیم که عملی باشد. لیکن ما گفته‌ایم که در تمامی نگرانی‌ها در مورد موشک‌ها، بی‌ثبات‌کردن منطقه، تروریسم و… شریک هستیم و آماده‌ایم تا برای رفع این نگرانی‌ها گام برداریم.»

اما با این که اخراج تیلرسون در کوتاه‌مدت می‌تواند گفت‌وگوهای دو سوی اقیانوس اطلس را به بی‌نظمی بیافکند، لیکن در نهایت، انتصاب پمپئو می‌تواند باعث شود که اروپایی‌ها مذاکره‌کننده‌ای را پیش روی خود داشته باشند که اختیارات وسیع‌تری دارند و می‌تواند به طور مؤثری از طرف ترامپ حرف بزند.

دیپلمات‌های کنونی و پیشین می‌گویند که ایران تنها مسئلهٔ اختلاف تیلرسون و ترامپ نبود. تیلرسون و جیم متیس، وزیر دفاع، مهاری در برابر گرایش شدید اولیهٔ ترامپ به عربستان و امارات در منازعه‌شان با قطر بودند.

جرالد فیرستین، سفیر پیشین آمریکا در یمن، در مصاحبه با المانیتور با اشاره به سفر برنامه‌ریزی‌شدهٔ ولیعهد سعودی به کاخ سفید در روز ۲۰ مارس، گفت: «من مطمئن نیستم که خاورمیانه بخش بزرگی از علت تصمیم‌گیری ترامپ را تشکیل داده باشد؛ ما فکر می‌کنیم که زمان‌بندی این حرکت، یک هفته قبل از سفر [محمد بن سلمان]، کنجکاوی برانگیز است.

فیرستین که اکنون با انستیتو خاورمیانه همکاری می‌کند، گفت: «ما می‌دانیم که سعودی‌ها و اماراتی‌ها از تمایل تیلرسون به قطر ناراضی بودند. اما در مجموع، من فکر می‌کنم که تیلرسون و ترامپ با هم جور در نمی‌آمدند… تیلرسون یک جمهوری‌خواه کلاسیک در سیاست خارجی است و ترامپ این‌گونه نیست. مثلاً آن‌گونه که می‌دانیم، استفاده از نیکی هیلی [در مقام سفیر آمریکا در سازمان ملل]، فردی که شخصیتش در سیاست خارجی هنوز شکل نگرفته است، تیلرسون را آزرده خاطر می‌کرد.»

یک دیپلمات دیگر گفت که ترامپ و تیلرسون بر سر سیاست‌گذاری در مورد ایران، کره شمالی و چین، در چند ماه گذشته مشکل داشتند.

این دیپلمات پیشین به المانیتور گفت: «ترامپ می‌خواست تا از توافق با ایران خارج شود اما تیلرسون عقیده داشت که این فکر بدی است. در مورد چین، تیلرسون بر این باور بود که رئیس جمهوری ما را به یک جنگ اقتصادی با مهم‌ترین کشور برای ما در این عرصه، می‌کشاند.»

این ماه، گری کوهن، رئیس شورای اقتصاد ملی ترامپ، اعلام کرد که از مقامش کناره‌گیری می‌کند. این تصمیم تا حدی به اظهارات ترامپ مبنی بر تحمیل تعرفه‌های گمرکی جدید به فولاد و آلومینیوم مرتبط بود.

تیلرسون، مدیر پیشین اکسان موبیل، گفت که به زندگی شخصی‌اش و بخش خصوصی بازخواهدگشت. او هفتهٔ گذشته را برای شرکت در مراسم درگذشت پدرش در تگزاس به سر برد.

دوران وزارت پر سنگلاخ تیلرسون در کاخ سفید، حتی پس از امروز که وظایفش را به معاونش سپرد، ادامه یافت. استیون گلدستین، معاون دیپلماسی عمومی نیز امروز اخراج شد؛ پس از آن‌که در اظهاراتی گفت که تیلرسون از دلیل اخراجش اطلاع نداشت. کاخ سفید اصرار دارد که بگوید جان کلی، رئیس کارکنان کاخ سفید، روز جمعه با تیلرسون که در آفریقا به سر می‌برد تماس گرفت و به او اطلاع داد که توئیتی دربارهٔ مقام او منتشر خواهد شد.

کاخ سفید اعلام کرد که هدر نائورت، سخن‌گوی وزارت خارجه، به مقام معاونت دیپلماسی عمومی وزارت خارجه منصوب شده است.