نظرسنجی‌های جدید؛ ناامیدی ایرانیان از آمریکا و توافق هسته‌ای

بسیاری از ایرانیان، در یکمین سالروز امضای توافق اتمی، به دلیل عدم پیشرفت اقتصادی قابل توجه، ناامید شده‌اند و در این باره که ایالات متحده سهم خود را از تهعداتش به انجام برساند، تردید دارند. نظرسنجی‌های جدید نشان می‌دهند که تعداد بیشتری نسبت به محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری جنجال‌برانگیز پیشین، تمایل پیدا کرده‌اند.

تحقیقی که برای دانشگاه مریلند توسط IranPoll.com، مجموعهٔ مستقر در تورنتو، از طریق تماس تلفنی با ۱۰۰۷ ایرانی انجام شده است، این گفته را تأیید می‌کند که ایرانی‌ها انتظارات بالایی از برجام داشتند و از این‌که ایران هنوز در جذب سرمایهٔ خارجی، برقراری روابط مجدد با بانک‌های خارجی و کاهش بی‌کاری موفق نبوده است، ناراحت هستند.

این یافته‌ها که پیش از همه در اختیار المانیتور قرار گرفته‌اند، نشان می‌دهند که درک عمومی از آن‌چه برجام متضمن آن است، تغییر کرده است. یک سال پیش، اکثریت ۶۲.۲ درصدی از ایرانیان فکر می‌کردند که تمامی تحریم‌های آمریکا علیه ایران طبق توافق رفع می‌شود. اکنون تنها ۲۳.۴ درصد چنین فکر می‌کنند. (ایالات متحده تحریم‌های ثانویه مرتبط با مسئلهٔ هسته‌ای را که بر شرکت‌های خارجی اعمال می‌شد، برداشته است اما اغلب تحریم‌هایی را که تعامل اقتصادی آمریکایی‌ها با ایران را محدود می‌کند، باقی گذاشته است)

نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهند که اکثریت بزرگی (۷۲ درصد) اعتماد اندکی به اجرای تعهدات توافق از سوی آمریکا دارند یا هیچ اعتمادی ندارند. این عدد در سپتامبر گذشته ۴۱ درصد بود.

اکثریت قابل توجه ۶۶.۱ درصدی از ایرانیان بر این باورند که دولت آمریکا به دنبال راه‌های دیگری است تا آثار منفی تحریم‌هایی را که برداشته است، به گونه‌ای دیگر اعمال کند. طبق تحقیق IranPoll.com که ضریب خطایی معادل با ۳.۲+/- درصد دارد، حدود سه‌چهارم از ایرانی‌ها (۷۴.۷ درصد) معتقدند که ایالات متحده علیرغم رفع تحریم‌های ثانویه، در تلاش است تا از عادی‌سازی روابط تجاری و اقتصادی دیگر کشورها با ایران جلوگیری کند.

چنین دیدگاه منفی‌یی می‌تواند آیندهٔ سیاسی تندروها را در ایران که هرگز دوستدار توافق هسته‌ای نبودند، ارتقاء دهد و مفاد اساسی توافق را در ۱۰ تا ۱۵ سال آینده به تحلیل ببرد.

ابراهیم محسنی، محقق «مرکزی برای مطالعات امنیت و بین‌الملل» در دانشگاه مریلند و یکی از طراحان نظرسنجی، در یک ای‌میل به المانیتور گفت که «ایرانی‌ها انتظار بسیاری داشتند اما احساس می‌کنند که در قبال چشم‌پوشی از برنامهٔ هسته‌ای، هیچ چیز ملموسی دریافت نکرده‌اند». محسنی هشدار داد: «اگر ایرانی‌ها دستاورد واقعی اقتصادی را از توافق نبینند، آن‌گاه توافق اتمی، کسانی که برای رسیدن به آن مذاکره کرده‌اند و رویکرد سیاست خارجی که توافق را ممکن کرده، به تمامی -در آستانهٔ بالاگرفتن تب و تاب فصل انتخابات ایران- در مخاطره خواهند افتاد».

از زمانی که برجام در روز ۱۶ ژانویه به طور کامل اجرایی شد، بازگشت ایرانی‌ها به اقتصاد بین‌المللی کند بوده است. بخشی از دلایل این امر، به ادامهٔ محدودیت‌های ایالات متحده بر تجار آمریکایی و معاملات مالی آن‌ها با ایران بازمی‌گردد؛ بخش دیگر به دلیل برآورد کمپانی‌های خارجی در مورد ریسک‌دار بودن تراکنش‌ها با ایران و قسمتی نیز به دلیل مشکلات ساختاری اقتصاد ایران است.

دیوید لیپتون، یک کارمند ارشد آمریکایی است که برای صندوق بین‌المللی پول کار می‌کند. او همچنین یکی از اعضای نخستین تیم مدیریتی این صندوق است که پس از انقلاب ۱۳۵۷ از ایران بازدید کرد. وی اخیراً چالش‌های پسابرجام را که ایران با آن مواجه است، با کشورهای اروپای شرقی پس از فروپاشی شوروی مقایسه کرده است.

ایرانی‌ها اکنون نسبت به زمان امضای برجام، دربارهٔ دستاوردهای کوتاه‌مدت اقتصادی  واقع‌بین‌تر -و بدبین‌تر- شده‌اند.

طبق نظرسنجی جدید، سه‌چهارم (۷۳.۷ درصد) از جمعیت، احساس می‌کنند که شرایط معیشتی آنان از زمان امضای توافق بهبود نیافته؛ با این وجود، ۶۶ درصد کماکان دربارهٔ پیشرفت‌های آتی خوش‌بین هستند. در حال حاضر، تنها ۴۲.۲ درصد بر این باورند که اقتصاد بهبود خواهد یافت؛ این عدد در نظرسنجی ماه آگست گذشته، ۵۷.۴ درصد بود. همچنین حدود ۵۹ درصد می‌گویند که شرایط اقتصادی کشور بد است؛ در ماه مه گذشته ۴۳.۷ درصد چنین حسی داشتند.

مقام‌های ایرانی از ادامهٔ مشکلات اقتصادی، به‌ویژه در زمینهٔ اشتغال، خبر داده‌اند.

مرکز آمار ایران، تعداد بی‌کاران را ۲.۵ میلیون تخمین زده است که ۱۱ درصد از جمعیت قادر به کار کشور هستند؛ این میزان نسبت به سال گذشتهٔ ایرانی، ۰.۴ درصد افزایش داشته است. با این حال، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تعداد بی‌کاران مطلق، آن‌ها که کار ثابت ندارند و کسانی که از جست‌وجو برای یافتن کار منصرف شده‌اند را خیلی بیشتر و نزدیک به عدد نگران‌کنندهٔ ۶.۵ میلیون نفر می‌دانند.

در حالی که دولت حسن روحانی تورم را پایین آورده، آن‌را تقریباً یک‌رقمی کرده و اقتصاد را از رکود بیرون آورده است، رشد بی‌رمق و بیکاری، بر میزان محبوبیت او سایه افکنده و حمایت از احمدی‌نژاد، سلف پوپولیست و جنجالی روحانی را افزایش داده است.

آمار ۶۱ درصذی ایرانیانی که بلافاصله پس از برجام نظر بسیار مثبتی نسبت به روحانی داشتند، اکنون به ۳۸ درصد رسیده است.

حامیان غربی توافق اتمی امید داشتند که این توافق به روحانی و کابینهٔ تکنوکرات‌های عمل‌گرایش کمک کند و اکنون نگرانند که اگر حس ایرانیان نسبت به عدم دریافت چیزی که به آن‌ها وعده داده شده بود ادامه یابد، سرنوشت برجام چه خواهد شد.

انتظار می‌رود که روحانی برای یک دوره چهارسالهٔ دیگر ریاست جمهوری در انتخابات ژوئن آینده نامزد شود. طبق نظرسنجی، اکنون ۴۵ درصد حاضرند به او رأی بدهند. این رقم سال قبل ۵۳.۴ درصد بود؛ در حالی که ۳۶.۷ درصد احمدی‌نژاد را برمی‌گزینند، این عده از ماه مه ۲۰۱۵ تا کنون ۱۰.۱ درصد افزایش داشته است.

دیدگاه ایرانی‌ها نسبت به ایالات متحده نیز منفی‌تر شده است.

در حالی که اکثریت از تبادل‌های تجاری، دانشگاهی، فرهنگی، ورزشی و گردشگری با آمریکا حمایت می‌کنند، رویهمرفته ۷۲.۹ از ایرانی‌ها نظر نامساعدی نسبت به این کشور دارند؛ این میزان در سال قبل ۶۶.۶ درصد بود.

اکثریت ۵۴ درصدی اکنون مخالف همکاری نظامی با آمریکا در برابر گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) هستند - در زمان امضای برجام میزان موافقان ۵۹ درصد بود.

ایرانی‌ها هنوز از توافق هسته‌ای حمایت می‌کنند اما درصد حامیان نسبت به آگست سال گذشته که ۷۵.۵ درصد بود، کاهش یافته و به ۶۲.۶ درصد رسیده است.

اکثریت ضعیف ۵۵.۳ درصدی، توافق را هم برای ایران و هم برای طرف‌های مذاکره (پنج عضو ثابت سازمان ملل به‌اضافهٔ آلمان) سودمند می‌بینند. اما حس این که مذاکره‌کنندگان امتیاز زیادی دادند و امتیاز کمی دریافت کرده‌اند، رو به گسترش است. طبق نظرسنجی جدید، ۵۱.۴ درصد اکنون بر این باورند که ایران امتیازهای بسیاری داده؛ این میزان در سپتامبر گذشته ۳۹.۷ درصد بوده است.

در میان یافته‌های جالب دیگر، افزایش شدید دیدگاه منفی نسبت به عربستان سعودی به چشم می‌خورد. ماه مه ۲۰۱۵، ۷۱.۳ درصد به سعودی‌ها بدبین بودند و این میزان اکنون به ۹۰ درصد رسیده است. این افزایش، در پی مرگ صدها زائر ایرانی در حج سال گذشته و اعدام شیخ مشهور شیعه در آغاز سال جدید ایجاد شده است. دو کشور در سلسله‌ای از جنگ‌های نیابتی، از جمله سوریه و یمن، روبه‌روی یکدیگر ایستاده‌اند.

اکثریت ۶۷.۶ درصدی از ایرانیان می‌گویند که ایران باید نقش خود را در منطقه افزایش دهد. درصدی مشابه، حدود ۶۴.۳ درصد، از فرستادن نیرو برای کمک به بشار اسد حمایت می‌کنند. هم‌زمان، ۸۱ درصد از شرکت ایران در مذاکرات دیپلماتیک برای پایان‌دادن به جنگ سوریه حمایت می‌کنند.

محبوب‌ترین دولتمرد ایران روحانی است که ۸۱.۹ درصد نظر مثبتی به او دارند؛ این میزان از زمان امضای برجام که ۸۹.۱ درصد بوده، کاهش داشته است. محبوبیت جواد ظریف، وزیر امور خارجه، از ۸۹.۴ درصد در آگست گذشته به ۷۷.۳ درصد رسیده اما محبوبیت قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس بالا رفته و از ۷۲.۷ درصد در ژانویه، به ۷۵.۵ درصد رسیده است.

محمدباقر قالیباف، شهردار تهران نیز محبوبیت بیشتری کسب کرده است. محبوبیت او از ۶۷.۵ به ۷۳.۲ درصد ارتقاء یافته و احمدی‌نژاد نیز از ۵۷ درصد محبوبیت در ماه ژانویه، به ۶۵.۳ درصد در ماه گذشته رسیده است.