Ana içeriğe atla

Irak: Türkmen, Ezidi ve Asuri gruplardan ortak özerklik planı

Irak’taki Türkmen, Ezidi ve Asuri toplulukların temsilcileri, güç birliği yaparak azınlıkların bugüne kadar ortaya koyduğu en kapsamlı öz yönetim planını açıkladı. İngilizceden Türkçeye çevrilmiştir.
A Yazidi man carries his child at the Sharaf Al-Deen temple in Shingal's outskirts, Iraq, August 14, 2016.  REUTERS/Ari Jalal - RTX2KT69

BAĞDAT — Irak’taki azınlıkları temsil eden üç kuruluş, 5 Mart’ta ortak bir açıklama yaparak ülkenin kuzeyinde yarı özerk bir bölgenin kurulmasını istediler. Ezidi Bağımsız Yüksek Konseyi, Türkmen Kurtuluş Vakfı ve Asuri Hristiyanlarını temsil eden El Rafidain Örgütü’nün talep ettiği kanton üç bitişik bölgeyi Sincar, Telafer ve Ninova Ovası’nı kapsıyor.

Bu, azınlıkların bugüne kadar bir araya gelerek ortaya koyduğu en kapsamlı çözüm vizyonu. İslam Devleti’nin (İD) Ninova vilayetini işgal etmesiyle katliam ve göçe maruz kalan azınlıklar, böyle bir felaketin tekrar yaşanmasını önlemek ve topraklarında süren Arap-Kürt çekişmesinin dışına çıkmak istiyorlar.

Azınlıklar daha önce de Ninova Ovası’nda azınlıklara özel bir vilayetin kurulmasına odaklanan projeler ortaya koymuştu. Bu vilayet, Araplarla Kürtler arasında ihtilaf konusu olan ama bazı azınlıkların da yurdu sayılan bölgeleri kapsıyor: Hristiyanlar ve Şabaklar başta olmak üzere farklı azınlıkların yaşadığı Ninova Ovası, çoğunluğunu Türkmenlerin oluşturduğu Telafer ve Ezidilerin başlıca bölgesi olan Sincar.

Öneriyi ortaya koyan kuruluşlar, herhangi bir ayrılıkçılık imasında bulunmamaya özen gösterdi. Öneri, azınlıklara alt birim niteliğindeki bölgelerde otonomi veya öz yönetim hakkı tanıyan 2005 Anayasası’nın Bölüm 1’deki 5, 112, 115 ve 116’ncı paragraflar doğrultusunda yapıldı.

Türkmen Kurtuluş Vakfı’ndan Ali Ekrem El Bayati’ye göre “Bir azınlık bölgesi kurma önerisi Irak Anayasası ile uyumludur, güç paylaşımı ve azınlıkların kendi işlerini yönetmesine yönelik genel eğilimle çelişmemektedir.”

Al-Monitor’a konuşan Bayati, örnek olarak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’ne (KBY) işaret ederek şöyle devam etti: “Irak’ın (kendi kendini yöneten) bölgelere ayrılması koşullara uygun, anayasa ve yasalarla uyumlu bir çözümdür. KBY’nin gücü ve öz yönetimdeki başarısı da bu anayasal hakkın başarılı bir şekilde kullanılmasından ileri gelmektedir. Dolayısıyla Ninova’da azınlıklar için özerk bir bölgenin kurulması, burada yaşayan halkların güç birliği yapmasıyla onların hem güvenlik bakımından hem de toplumsal ve ekonomik olarak güçlenmesine katkı yapabilir.”

Ezidi Bağımsız Yüksek Konseyi Başkanı Naif Davud da azınlıkların bir araya gelmesini Irak’taki azınlıklara uluslararası koruma sağlayacak bir çözüme doğru atılmış bir adım olarak görüyor ve azınlıkların “haklı ve meşru” talepleri konusunda farkındalık oluşacağına inanıyor.

Önerinin Iraklı azınlıkların uluslararası toplumdan beklentilerini net bir şekilde yansıttığını, ortak bir trajedi yaşayan azınlıklar adına ortak bir vizyon ortaya koyduğunu belirten Davud Al-Monitor’a yaptığı açıklamasını şöyle sürdürdü: “Bu proje, aynı zamanda bir çözüm sağlayabileceği konusunda Irak merkezi hükümetine inancın kaybolmasını, zulüm gören azınlıkların taleplerine karşı Bağdat’ın duyarsız kalmasını yansıtıyor.”

Davud, öneri lehindeki argümanlarını İD’in istilasına uğrayan, savaş suçlarına maruz kalan, dini mirasları tahrip edilen, yurtlarından kaçmak zorunda kalan azınlıkların ve bilhassa da Ezidilerin güvenini yeniden tesis etme gereğine bağladı. Davud’a göre “Önerilen çözüm, İD sonrası dönemde örgütün ve şürekâsının tekrar buralara dönerek Ezidiler ve diğer azınlıklara karşı katliama girişmeyeceğine dair makul güvenceler sağlayabilir.”

Öneri sahipleri söz konusu bölgelerde azınlıklar için uluslararası koruma fikrine sıcak bakıyor.

Bayati bu konuda şöyle diyor: “Daha önce KBY örneğinde olduğu gibi belli bir süre için uluslararası koruma konusunda ısrarcı olmak lazım. Ayrıca yerel güçlerimizin güçlendirilmesi ve eğitilmesi, kurulacak yeni özerk bölgenin sınırlarını savunmaya hazır olması gerekir.”

Aynı fikirde olan Davud, projenin özellikle ilk safhalarında dünyanın büyük güçleri ile Birleşmiş Milletler’in desteğine ihtiyaç olacağını belirtti ve şöyle devam etti: “BM öneriyi benimsese dahi bölgenin istikrara kavuşup ayakta kalması için en az 10 yıl boyunca güvenlik desteğine, yardımlara ve uluslararası korumaya ihtiyacı olacak.”

Ezidi, Türkmen ve Asuri grupların ortak açıklamasında Şabak, Kakai ve Yarsan gibi diğer azınlıklar zikredilmemiş olsa da öneri başka azınlıkların katılımına açık.

Bayati bunu şöyle ifade etti: “Yeni kurulacak özerk bölgenin coğrafi alanında bulunan hiçbir topluluk elbette ki dışlanmayacak. Bu proje, ilgili tüm taraflarla ve diğer topluluklarla temas hâlinde, iki yıl boyunca hem yurt içinde hem yurt dışında yapılan çalışmalar sonucunda olgunlaştı. Projenin ciddiyetini ve önemini görene kadar beklemek onların hakkı. Proje şu an üç taraflı ama kapı herkese açık.”

Katılım konusunda şu ana kadar isteksiz davranan gruplardan biri Şabaklar. Şabak azınlığından bağımsız bir politikacı olan eski Ninova vilayet meclisi üyesi Kusay Abbas’a göre taraflar koşullar olgunlaşmadan harekete geçti.

Abbas’ın görüşü şöyle: “Ninova Ovası’ndaki azınlıklar için özel vilayet kurulmalı ve bu azınlıkların kaderi, yasal ve anayasal mekanizmalar üzerinden, bölgede yaşayanların istikrar ortamında ve BM gözetiminde oy vereceği bir referandumla belirlenmeli. Azınlıklar için vilayet kurulduğunda özerk bölgelerin kuruluşu için de yol açılmış olur. Bu gerçekleştiği zaman biz de tabii ki bunun parçası olacağız.”

Başka toplulukların temsilcileri projeye katılmamış olsa da bu adım daha güçlü unsurların çekişmelerinin ortasında kalan azınlıklara umut verebilir.

Kakai azınlığının kalkınma ve kültür kuruluşu olan Mitra Vakfı’ndan Recep Asi bu konuda şöyle dedi: “Önerilen özerk bölge, güvenceler sağlandığı takdirde azınlıklar için KBY gibi ayrı bir bölge hâline gelebilir. Biz buna olumlu bakıyoruz ve katılmak istiyoruz ama son sözü bölgede yaşayan Kakailer söylemeli.”

Join hundreds of Middle East professionals with Al-Monitor PRO.

Business and policy professionals use PRO to monitor the regional economy and improve their reports, memos and presentations. Try it for free and cancel anytime.

Already a Member? Sign in

Free

The Middle East's Best Newsletters

Join over 50,000 readers who access our journalists dedicated newsletters, covering the top political, security, business and tech issues across the region each week.
Delivered straight to your inbox.

Free

What's included:
Our Expertise

Free newsletters available:

  • The Takeaway & Week in Review
  • Middle East Minute (AM)
  • Daily Briefing (PM)
  • Business & Tech Briefing
  • Security Briefing
  • Gulf Briefing
  • Israel Briefing
  • Palestine Briefing
  • Turkey Briefing
  • Iraq Briefing
Expert

Premium Membership

Join the Middle East's most notable experts for premium memos, trend reports, live video Q&A, and intimate in-person events, each detailing exclusive insights on business and geopolitical trends shaping the region.

$25.00 / month
billed annually

Become Member Start with 1-week free trial
What's included:
Our Expertise AI-driven

Memos - premium analytical writing: actionable insights on markets and geopolitics.

Live Video Q&A - Hear from our top journalists and regional experts.

Special Events - Intimate in-person events with business & political VIPs.

Trend Reports - Deep dive analysis on market updates.

All premium Industry Newsletters - Monitor the Middle East's most important industries. Prioritize your target industries for weekly review:

  • Capital Markets & Private Equity
  • Venture Capital & Startups
  • Green Energy
  • Supply Chain
  • Sustainable Development
  • Leading Edge Technology
  • Oil & Gas
  • Real Estate & Construction
  • Banking

We also offer team plans. Please send an email to pro.support@al-monitor.com and we'll onboard your team.

Already a Member? Sign in

Start your PRO membership today.

Join the Middle East's top business and policy professionals to access exclusive PRO insights today.

Join Al-Monitor PRO Start with 1-week free trial