عادی سازی روابط ترکیه و اسرائیل در هاله‌ای از ابهام

روابط ترکیه و اسرائیل پس از حمله نیروهای نظامی اسرائیل به کشتی ماوی مرمره به سردی گرایید. در این حادثه ۹ تن از شهروندان ترک جان باختند. کشتی ماوی مرمره گروهی از فعالان صلح طلب را به نوار غزه می برد تا به شکل نمادین محاصره این منطقه شکسته شود. هر چند که دولت آمریکا تلاش کرده است که دو دولت بتوانند اختلافات خود را حل کنند ولی رهبران ترکیه و اسرائیل برای حل و فصل اختلافات بی میل هستند.

روابط ترکیه و اسرائیل تاثیر مستقیمی بر فضای روابط آمریکا و ترکیه دارد. این تاثیر هم توسط ترکیه و هم توسط سیاستگذاران متحد ترکیه در آنسوی اقیانوس اطلس پذیرفته شده است.

برای رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه و همکارانش تاثیر این روابط بر مسایل داخلی این کشور بسیار مهم است.  به طور مثال، هر تلاشی برای ساقط کردن دولت اردوغان به معنی دست داشتن اسراییل و آمریکا در ماجرا است.

پس از جر و بحث اردوغان با شیمون پرز رییس جمهور وقت اسراییل در اجلاس داووس و مخصوصاً پس از حادثه حمله به کشتی ماوی مرمره که منجر به کشته شدن ۹ شهروند ترک شد، حالا  جست‌وجو برای یافتن دست اسراییل در هر اتفاقی به یک عادت تبدیل شده است.

ماجرای فساد مالی بزرگترین دردسر اردوغان در مدت زمان ۱۲ ساله حضور او در قدرت بود، هر چند که در فضای عمومی چندان در مورد آن گفته نشده است. پس از آغاز تحقیقات در مورد پرونده فساد مالی در آذر ماه، افشای این پرونده به عنوان یک کودتا بر علیه دولت تلقی و شایعاتی منتشر شده است که فتح‌الله گولن رهبر دینی ترک و هوادارانش در واقع عناصر عملیاتی اسراییل هستند. گولن در پانزده سال گذشته در تبعید خود خواسته در پنسیلوانیای آمریکا به سر می برد.

بشیر آتالای، معاون نخست وزیر پیش از این اعتراضات مربوط به تخریب پارک گزی در استانبول را به یهودیان مهاجر نسبت داده بود. این اعتراضات تا آن زمان مهمترین چالش دولت محسوب می شد. یکی از همکاران نخست وزیر این اعتراضات را به لابی «نرخ بهره» نسبت داده بود. بعد هم خجالت نکشیدند که بگویند منظورشان از لابی «نرخ بهره» حلقه‌ یهودیان طرفدار اسرائیل حاضر در بازارهای مالی آمریکا است. 

در همین حال، روابط ترکیه و ایالات متحده در خردادماه به اوج خود رسید. باراک اوباما از اردوغان یک استقبال کم نظیر در کاخ سفید به عمل آورد. منابع قابل اعتماد در واشنگتن در آن زمان گفتند که این استقبال کم نظیر نشانه‌ای از اشتیاق واشنگتن به تحکیم روابط با ترکیه است. باید در نظر داشت که در آن زمان  نتانیاهو هم از دولت ترکیه به دلیل حمله به کشتی ماوی مرمره عذرخواهی کرده بود.

جای تعجب نیست که روابط آمریکا و ترکیه پس از برآورده نشدن انتظارات در این مقلاقات رو به سردی گرایید.

احمد داوود اغلو، وزیر خارجه ترکیه در یک مصاحبه تلویزیونی که هفته قبل برگذار شد، گفت: در حال حاضر ترکیه و اسرائیل نزدیک ترین روابط طول تاریخ دو کشور را دارند. این گفته در ترکیه چندان بازتابی نداشت، زیرا که توجه عموم شهروندان به امور داخلی معطوف است ولی در اسراییل بازتاب بسیار گسترده‌ای پیدا کرد.

روزنامه تاثیرگذار «جروسلام پست» نوشت: ترکیه و اسرائیل در مراحل پایانی فیصله دادن به داستان طولانی حادثه کشتی مرمره هستند. در این گزارش از داوود اوغلو نقل شد که به دفتر نخست وزیری و وزارت خارجه گقته شده که بیش از این در مورد این داستان صحبت نکنند.

تنها دو روز پس از اظهارات غیر منتظره داوود اوغلو  نخست وزیر این کشور، رجب طیب اردوغان نشان داد که چندان اشتیاقی به بهبود روابط با  اسرائیل ندارد. او اظهار داشت که عادی سازی روابط با  اسرائیل نیازمند رفع حصر غزه است. روزنامه‌های  اسرائیل به سرعت گزارش کردند که نخست وزیر این کشور طرح مصالحه را هنوز تایید نکرده است.

اگر بخواهیم که بپرسیم که آیا اردوغان و یا نتانیاهو مانع بهبود روابط دو کشور هستند، درست مثل این است که بپرسیم که آیا اول تخم مرغ به وجود آمده یا مرغ؟ بی میلی رهبران دو کشور برای بهبود روابط متاثر از سیاست داخلی این دو کشور است. نتیجه این وضعیت توقف بهبود روابط بین دو کشور است که ایالات متحده آمریکا مشتاقانه خواستار آن است.

پس از آن که نتانیاهو از فرودگاه بن گوریون با اردوغان تلفنی صحبت کرد تا بابت حادثه کشتی ماوی مرمره عذرخواهی کند. اوباما اظهار داشت: ترکیه و اسراییل لازم نیست که در تمامی موارد با هم توافق نظر داشته باشند تا با هم همکاری کنند، ترکیه و اسرائیل می توانند در امور مربوط به امنیت و سایر مسایل منطقه با هم همکاری داشته باشند.

نخست وزیران دو کشورهنوز آماده  نیستند که به توافق حاصل شده توسط هیات های بلند پایه خود عمل کنند.

در آذرماه مذاکرات بین دو طرف برای مصالحه پس از یک دوران طولانی از سر گرفته شد. تلاش برای به نتیجه رسیدن مذاکرات از جانب ترکیه آغاز شد که پیشنهاد کرده بود تا دوری از مذاکرات در استانبول انجام شود. رهبری گروه مذاکره کننده ترک را فریدون سینیراوغلو به عهده داشت. دیپلماتی که اسرائیل را به خوبی می شناسد و قوی ترین دیپلمات این کشور برای مذاکره با اسرائیل شناخته می‌ شود. سینیراوغلو سفیر سابق ترکیه در گرمترین روزهای روابط دو کشور بود.

رادیو ارتش اسرائیل اعلام کرد که نتانیاهو به یوسی کوهن مشاور امنیت ملی و گروهی از مقامات بلند پایه وزارت خارجه را مامور کرده است تا  با اختیارات قانونی وسیع در جهت رسیدن به مصالحه اقدام کنند. در این گزارش آمده: نگاه مثبت نتانیاهو خوشبینی زیادی برای رسیدن به نتیجه ایجاد کرده است.

یک گزارش که در روزنامه پر مخاطب اسراییلی به گزارش رادیو ارتش پرداخته و می گوید: نتانیاهو پشنویس طرح مصالحه با ترکیه  را رد کرده است. این گزارش اشاره می کند که نتانیاهو از واکنش  دست راستی ها به پرداخت غرامت سخاوتمندانه به خانواده کشته شده گان نگران است. نیروهای دفاعی  اسرائیل پس از ورود به کشتی ماوی مرمره ۹ تن از سرنشینان ترک تبار این کشتی را کشتند. این حادثه در سال ۲۰۱۰ اتفاق افتاد و از آن زمان روابط دو کشور به وخامت گراییده است. پیش نویس طرح مصالحه پیشنهاد می کند که مبلغ بیست میلیون دلار به خانواده قربانیان این حادثه غرامت پرداخت شود. روزها می گذرد و نتانیاهو علاقه ای ندارد که طرح مصالحه اجرا شود. رادیوی ارتش  اسرائیل گزارش کرد که طرف مذاکره کننده ترک باور دارد که نتانیاهو عجله‌ای برای اجرای مصالحه ندارد، این تاخیر منجر به بیانات نخست وزیر ترکیه شد که خواستار پایان بخشیدن به حصر غزه از جانب  اسرائیل شده بود.

در نهایت به نظر می رسد نتانیاهو هم برای تایید طرحی که پیش از این خواستار اجرایش بود بی میل است.

روزنامه هاآرتص در یادداشتی اشاره می کند که بیانات اردوغان خوش بینی‌های حاصل از گفته‌های وزیر خارجه این کشور را از بین برده است. بر اساس این گزارش انگیزه اصلی اردوغان از بیان پایان بخشیدن به حصر غزه با انگیزه تاثیر گذاری در مسایل داخلی این کشور مطرح شده است.

پس از حادثه کشته شدن شهروندان ترک در کشتی ماوی مرمره دولت این کشور دو خواسته را مطرح کرده بود. اولا عذرخواهی رسمی این دولت و بعد پرداخت غرامت به خانواده‌های قربانیان. اما در سال ۲۰۱۱ اردوغان به قهرمان ملت‌های عرب تبدیل شد و خواسته جدیدی را مطرح کرد.  او خواستار لغو محاصره نوار غزه شد.

اولین خواسته دولت ترکیه با تلاش باراک اوباما در سال گذتشه اجرا شد. خواسته دوم یعنی پرداخت غرامت قرار بود که در بهمن ماه امسال اجرا شود. اردوغان می دانست که اسرائیل خواسته سوم را اجرا نخواهد کرد ولی این موضوع را مطرح کرد.

درست در زمانی که اردوغان به انتخابات نزدیک می شود نمی توانست از خود چهره‌ای مصالحه جو نشان دهد که غزه را فراموش کرده است و خون شهروندان ترک را با بیست میلیون دلار معامله کند.

در نتیجه نه اردوغان و نه نتانیاهو آمادگی امضای طرح مصالحه را ندارند.

اشتیاق ایالات متحده برای عادی سازی روابط دو دولت  و منافع استراتژیک ترکیه و اسرائیل فعلا قرار است قربانی نیاز رهبران دو کشور برای تاثیرگذاری بر  آرای شهروندان شود.

اینجا خاورمیانه است و سیاست خارجی در اصل همان سیاست داخلی است.