Ana içeriğe atla

Dünyada benzeri olmayan makas: Enflasyon %83.5, faiz %12

Enflasyon oranının aralıktan itibaren baz etkisiyle düşmesi beklenirken, Erdoğan bunu seçim öncesinde düşük faiz politikasının başarısı olarak takdim edebilir.
A customer holds US dollar banknotes outside a currency changer as Turkey's economy is suffering its biggest economic crisis in decades, Istanbul, Turkey, Sept. 6, 2022.

Eylül ayı tüketici enflasyonu endeksinde (TÜFE) artış yüzde 3,08 olarak açıklanınca yıllığı da yüzde 83,45’e çıktı. Buna karşılık Merkez Bankası’nın politika faizinin yüzde 12’ye indirilmiş olması, enflasyon ile enflasyonu kontrol etmenin önemli bir aracı olan politika faizi arasında dünyada benzeri görülmeyen 71,5 yüzde puanlık bir makas oluşturdu. 

İktidar, tamamen seçim odaklı bu durumu “heterodoks politika” uygulayarak resesyondan kaçınmak olarak rasyonalize etmeye çalışsa da bu söylem ciddiye alınmıyor. Enflasyonun kasımda yüzde 84 dolayına çıktıktan sonra aralık ayında baz etkisiyle yüzde 65 basamağına inmesi bekleniyor. Bu arada faizin ise tek haneye, yüzde 9’a kadar düşürülmesi muhtemel. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “faiz indiriminin enflasyonu indirdiği” iddiasını bir algı olarak seçmene yayma ve bu yolla kaybettiği güveni sandığa giderken toparlama gayretinde. 

Beklentilere uygun olarak eylül fiyat artışı yaklaşık yüzde 3,1’i buldu ve yıllık artış yüzde 83,5’e yaklaştı. Eylül enflasyonunda elektriğe yüzde 20 ve doğalgaza gelen yüzde 21 artışlar kadar gıdada yüzde 2, eğitim harcama grubunda yüzde 7’ye varan fiyat artışları etkili oldu. Konut harcamalarında aylık artış yüzde 10’a yaklaştı.

Yurtiçi üretici (Y-ÜFE) ya da sanayici fiyatları da eylülde yüzde 4,78 artış gösterdi ve yıllığı yüzde 151,5’e ulaştı. Üretici fiyat artışlarının 12 aylık ortalaması 2023’e girerken yüzde 100’ün üstünde olacak gibi. Bu oran, başta devletin vergi, harç, ceza tarifeleri olmak üzere birçok kamusal mal ve hizmetin yıllık fiyat artışında ölçü olarak alındığı için (yeniden değerleme oranı) yeni yılda ağır zamlar tek başına bu kanaldan gelebilecek. 

Tüketici fiyatlarındaki yıllık artışın yüzde 83,5’e çıkmasıyla Türkiye, en yakınındaki ülke olan ve yıllardır ekonomik krizle boğuşan Arjantin’in yüzde 78,5’lik yıllık enflasyonunu 5 puan geride bırakmış durumda. Ama daha çarpıcı olan, tüketici enflasyonu bir yılda yüzde 20’den yüzde 83,5’e çıkarken enflasyonla mücadelede en önemli araç olan Merkez Bankası politika faizini bir yılda yüzde 19’dan yüzde 12’ye indirmesi. Böylece Türkiye’nin tüketici enflasyonu ile politika faizi arasındaki makas 71,5 puana ulaşmış durumda.

Türkiye emsali ülkelerden birkaç örnek vermek gerekirse Arjantin’de enflasyon yüzde 78,5 iken politika faizi 75 puan ve sadece 3,5 puanlık bir fark var. Meksika’da yüzde 9 enflasyon karşısında faizler yüzde 9,25. Brezilya’da yüzde 8,7 enflasyona karşın faizler yüzde 13,75. Rusya’da bile enflasyon inişte ve yüzde 14,5, faizler ise yüzde 7,5. Güney Afrika’nın makası 1,3 puan, Hindistan’ın 1 puan, Endonezya’nın yarım puan. 

Durum merkez gelişmiş ülkelerde de farklı değil. ABD, Avro alanı ve İngiltere’de enflasyona karşı politika faizi etkin bir biçimde kullanılıyor. Neredeyse bütün dünya, merkez bankalarının faiz oranları yoluyla para arzı ve kısa vadeli faiz oranlarını kontrol ediyor, bu faiz aletini kullanarak iktisadi faaliyeti yönlendiriyor, enflasyonu indirmeyi hedefliyor. Bunu yaparlarken elbette büyümeden feragat ediyorlar. Örneğin ABD’de enflasyon yüzde 8,3’ü bulurken Fed’in faiz artışları yüzde 3,25’i buldu ve devam edecek, büyüme ise yüzde 1,8’de. Çevre ülkelerin çoğunda enflasyon tek hane, büyüme oranı yüzde 2-3’den fazla değil. Enflasyonu kontrol etmeden, büyümeye yelken açılmıyor.  

Türkiye’de ise, 2019 yerel seçimlerinde yaşadığı büyük kayıplardan bu yana 2023 genel seçimlerini de kaybetmekten endişe duyan Erdoğan, maliyeti ne olursa olsun ekonomide büyümeyi öne alıp enflasyonu göz ardı ediyor. 2018’de cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçişle beraber enflasyon 12 puan sıçradı ve yılı yüzde 20’nin üzerinde bir oranla kapattı, büyüme ise yüzde 3’te kaldı. 2019’da enflasyon yüzde 12’ye indirilirken büyüme yüzde 1’in altında kaldı. Pandemi yılı 2020’de enflasyon yüzde 15’e yaklaşırken büyüme yüzde 2’ye yakındı. Pandemiden çıkışta, 2021’de ise büyüme yüzde 11,4’e kadar çıkarken enflasyonun ayak sesleri arttı ve yıllık artış yüzde 36’yı buldu. 

2022’de enflasyonla mücadelenin öne alınması gerekirken Erdoğan politika faizlerini indirerek kamu bankalarının ucuzlatılmış kredileriyle büyümeyi kamçıladı ve enflasyonu kulak arkası etti. Yüzde 80 basamağındaki enflasyona rağmen eylülde politika faizini yüzde 12’ye indiren iktidar, buna devam edeceğini de açıkladı. Erdoğan 28 Eylül’deki açıklamasında faizin tek haneye inmesi gerektiğini belirtti. Şimdi yıl sonuna kadar 3 puan daha faiz indirimi ile yüzde 9’a kadar indirilmiş faizler, bununla körüklenmiş büyüme beklentisi hâkim. 

İktidar açısından enflasyonu indirmek için bir hamle yapmaya gerek yok. Çünkü aralık ayında baz etkisi ile tüketici enflasyonu yüzde 65 basamağına yaklaşabilir. Erdoğan’ın, bu matematiksel inişi, faiz indirimini de göstererek kullanması ve “Bakın, faiz indirilirse enflasyon düşer demiştik, işte oldu. Faizi yüzde 9’a indirirken enflasyonu da yüzde 65’e düşürdük” minvalinde mesajlar vermesi bekleniyor.

Bu algı yaratma çabası, 2023’ün ilk aylarında da muhtemelen sürecek. Çünkü yine baz etkisiyle TÜFE muhtemelen ocakta yüzde 55, şubatta da yüzde 50 basamağına inmiş görünecek. Ama hız düşüşü olsa da fiyatlar artmaya devam edecek ve tüketici tezgâhlarda fiyatı azalmış ürünler değil, geçen yıla göre fiyat artışı yavaşlamış ürünler görecek. Ücret ve maaşında anlamlı artışlar olmadıkça pahalılığı hep hissedecek. Bunu da bilen iktidar, yıl sonunda gelirlere de zammı eksik etmeyecek. Bütün amaç, sandığa kadar seçmen memnuniyeti. Sonrası, Nuh’un tufanı!

Join hundreds of Middle East professionals with Al-Monitor PRO.

Business and policy professionals use PRO to monitor the regional economy and improve their reports, memos and presentations. Try it for free and cancel anytime.

Already a Member? Sign in

Free

The Middle East's Best Newsletters

Join over 50,000 readers who access our journalists dedicated newsletters, covering the top political, security, business and tech issues across the region each week.
Delivered straight to your inbox.

Free

What's included:
Our Expertise

Free newsletters available:

  • The Takeaway & Week in Review
  • Middle East Minute (AM)
  • Daily Briefing (PM)
  • Business & Tech Briefing
  • Security Briefing
  • Gulf Briefing
  • Israel Briefing
  • Palestine Briefing
  • Turkey Briefing
  • Iraq Briefing
Expert

Premium Membership

Join the Middle East's most notable experts for premium memos, trend reports, live video Q&A, and intimate in-person events, each detailing exclusive insights on business and geopolitical trends shaping the region.

$25.00 / month
billed annually

Become Member Start with 1-week free trial
What's included:
Our Expertise AI-driven

Memos - premium analytical writing: actionable insights on markets and geopolitics.

Live Video Q&A - Hear from our top journalists and regional experts.

Special Events - Intimate in-person events with business & political VIPs.

Trend Reports - Deep dive analysis on market updates.

Text Alerts - Be the first to get breaking news, exclusives, and PRO content.

All premium Industry Newsletters - Monitor the Middle East's most important industries. Prioritize your target industries for weekly review:

  • Capital Markets & Private Equity
  • Venture Capital & Startups
  • Green Energy
  • Supply Chain
  • Sustainable Development
  • Leading Edge Technology
  • Oil & Gas
  • Real Estate & Construction
  • Banking

We also offer team plans. Please send an email to pro.support@al-monitor.com and we'll onboard your team.

Already a Member? Sign in

Start your PRO membership today.

Join the Middle East's top business and policy professionals to access exclusive PRO insights today.

Join Al-Monitor PRO Start with 1-week free trial