Siyasi gerilime rağmen Mısır’ın Türkiye ve Katar’la ticareti sürüyor

KAHİRE — Mısır’ın ekonomik menfaatlerini çoğunlukla dış politika kavgalarından ayrı tutmayı başardığı görülüyor.

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu 5 Mart’ta Kahire’ye gelerek Mısır’ın “Afrika İçin Beraber” sloganıyla dördüncüsünü düzenlediği Yatırım Forumu’na katıldı. Etkinlikte Mısır dâhil Afrika’daki yatırım olanakları tanıtılıyor. Aynı gün Türk Tarım Bakanlığı, özel işletmeler ve kamu eliyle satılmak üzere Mısır’dan 13 bin ton soğan ithal edileceğini duyurdu.

Mısır’ın Türkiye ve Katar’la ilişkileri yıllardır gerilimli. Mısır ordusu 2013’te Müslüman Kardeşler mensubu Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi’yi devirdi, Müslüman Kardeşler terörist örgüt addedildi. Ancak Türkiye ve Katar Müslüman Kardeşler’i barışçıl bir grup olarak görüyor ve 2013’teki ihtilali askeri darbe olarak niteliyor. Mısır’ın terör suçlamalarıyla aradığı Müslüman Kardeşler mensuplarına Türkiye ve Katar kucak açıyor.

Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır ve Bahreyn 5 Haziran 2017’de Katar’la ilişkileri kestiler. Dört ülke Katar’ı İran’la ilişkileri sürdürmek, terörist ve radikal grupları desteklemekle suçladılar. Katar bu suçlamaları reddetse de dört ülke o günden beri Katar’a ticari boykot uyguluyor. Katar’la gerçekten müttefiklik eden az sayıda ülkeden biri ise Türkiye.

Geçtiğimiz haftalarda Mısır’daki bir sivil toplum örgütü, 2011’den beri terörist grupları destekleyip finanse ettiğini iddia ettiği Türkiye ve Katar’ın yargılanması için “Şehit Hakkı” adıyla uluslararası kampanya başlattı. Muhammed Abdül Naim önderliğindeki Birleşik Ulusal İnsan Hakları Örgütü 24 Şubat’ta Mısır Başsavcısı Nebil Sadık’a şikâyet dilekçesi sundu. Başvuruda kamu veya özel şahıslara ait olup olmadığına bakılmaksızın Mısır’daki tüm Türk ve Katar varlıklarının dondurulması talep edildi. Ayrıca bu varlıkların Mısır’daki terör mağdurlarına verilecek tazminatlarda kullanılması istendi.

Kahire Üniversitesi Hukuk Fakültesi eski dekanı Mahmud Kbeyş konuya ilişkin Al-Monitor’a şu değerlendirmeyi yaptı: “Hiçbir kişi veya kuruluş milliyeti temelinde suçlanamaz, cezalandırılamaz. Bu ayrımcılığa girer. Teröre destek amaçlı ya da terör suçlarından kaynaklı yabancı ya da yerli varlıklara el konulması, yatırımcıların milliyeti temelinde değil ancak terör suçlarının ayrı ayrı soruşturulması temelinde mümkün.”

Hukukçuya göre söz konusu sivil toplum örgütü Türk ve Katar hükümetlerinden tazminat istemekte haklı olsa bile bu tazminat, Katar ve Türk yatırımlarına el konulması yoluyla değil uluslararası mahkemeler aracılığıyla talep edilmeli. Kbeyş, “Devlet varlıklarının sahibi o devletin halkıdır. Hükümet bunları sadece idare eder, sahibi değildir” dedi.

Mısır Ticaret Odaları Federasyonu’ndan bir kaynak da kimliğinin saklı kalması kaydıyla Al-Monitor’a şöyle konuştu: “Mısır’daki tüm Türk yatırımları şahıslara aittir, Türk devletine değil. Katar yatırımları ise ikiye ayrılıyor: Bir kısmı Katar vatandaşlarına ait, bir kısmı da Katar’ın milli yatırım fonlarına.”

Mansura Üniversitesi öğretim üyelerinden iktisatçı Mustafa Atva’nın değerlendirmesi ise şöyle: “Ticari ve ekonomik konular ülkeler arasındaki siyasi ihtilaflardan ayrı tutulmalıdır. Katar ve Türk varlıklarına el konulmasına yönelik adli işlemler Mısır’ın imajını zedeliyor, gelecekteki yatırımlara zarar veriyor. Yatırımcı Mısır’a yatırım yapmaktan korkar hâle gelir. Çünkü kendi devletiyle yaşanan siyasi bir anlaşmazlıkta varlıklarına el konulabileceğini düşünür.”

Başsavcı’nın makul ve mantıklı olmadığı gerekçesiyle şikâyeti reddedeceğine inanan Atva şöyle devam etti: “Bu tür şikâyetler, Türk ve Katarlı yatırımcılar kendi hükümetlerine baskı yapsın ve hükümetler Mısır’ı eleştirmekten vazgeçsin diye bazı sivil toplum örgütlerinin başvurduğu naif bir araçtır. Şikâyetler ciddiyetten yoksun olsa da Mısır’da yatırım ortamının güvenli olmadığı algısı yaratılıyor. Bölgesel ve uluslararası gazeteler yakın zamanda Katarlı bazı şirketlerin taciz edildiğini ve Mısır’daki faaliyetlerini durdurma kararı aldığını yazmıştı.”

Mısır Konut Bakanlığı’na bağlı bir birim olan ve inşaat projeleri için yatırımcılara arsa tahsis eden Yeni Şehircilik Kurumu, 2014’ten bu yana yargıya ve İdari Denetim Kurumu’na başvurarak, Katarlı bir gayrimenkul ve yatırım şirketi olan Qatari Diar’a Kahire’deki Citygate projesi için tahsis ettiği 800 hektarlık arsayı geri almaya çalışıyor.

Kurum şirketin iş takvimlerine uymadığını, 2009’dan 2018’e kadar projenin sadece yüzde 5’ini tamamladığını öne sürüyor. Kurumun şirkete açtığı dava devam ediyor. Şirket Katar’la haziran 2017’de patlak veren diplomatik krizden birkaç ay sonra Mısır’daki yatırımlarını dondurdu.

Bir başka örnekte Mısır Danıştayı’na bağlı Yüksek İdari Mahkeme ocak 2018’de Katar’a ait bir devlet şirketi olan Doha Çöl Arazilerini Islah ve İşleme Şirketi’nin talebini reddetti. Şirket 2000 yılında edindiği 505 hektarlık bir araziyi elinde tutmaya çalışıyordu. Ancak mahkeme şirketin usulsüzlük yaptığına ve arazideki yeraltı sularında Mısır’ın payını manipüle ettiğine hükmetti.

Mısır’la Katar arasındaki ticaret 2017’de yüzde 27 azaldı. Uluslararası ticaret konusunda en büyük veri tabanına sahip olduğunu iddia eden Trade Map sitesine göre Katar’ın Mısır’a ihracatı 2016’da 1 milyar 553 milyon dolar tutarındayken 2017’de 1 milyar 371 milyona düştü. Mısır’ın Katar’a ihracatı ise 2016’da 325 milyon değerindeyken 2017’de tamamen durdu.

El Sedat Akademisi’nde iktisatçı olan İhab Desuki’ye göre ise Katar ve Türk varlıklarına el konulması talebi ya da Mısır’ın Katarlı yatırımcıları kısıtladığı iddiaları Mısır pazarının imajını olumsuz etkilemez.

Desuki’nin Al-Monitor’a değerlendirmesi şöyle: “Bazı Katarlı şirketlerle yaşanan yatırım veya ticaret anlaşmazlıkları, Mısır’ın dayattığı kısıtlamalardan değil bu şirketlerin yükümlülüklerine uymamasından kaynaklanıyor. 200’den fazla Katarlı şirketin Mısır’da yatırımlara devam etmesi bunu açıkça gösteriyor. Üstüne üstlük Mısır’daki Türk yatırımlarında ve Türkiye-Mısır ticaretinde de artış var.”

Mısır Genel Yatırım Kurumu’na göre 210 Katarlı şirketin Mısır’daki toplam yatırımları 2017’de yaklaşık 1 milyar 105 milyon dolar tutarındaydı. Bunların arasında en dikkat çekenler, Katar Ulusal Bankası ile bir saray mensubu olan Şeyh Muhammed Bin Sühaim El Sani’nin yatırımları. Şeyh, Mısır Çelik, Citadel Capital, Naeem Holding ve State Holding gibi kuruluşlarda çok sayıda hisseye sahip. Bugüne kadar şeyhin Mısır’dan çekildiğine dair herhangi bir haber çıkmış değil.

Mısır’la Türkiye arasındaki ticaret de siyasi gerilimlere rağmen 2018’de yüzde 12 oranında arttı. Mısır’ın yerli betonarme sanayiyi korumak için takviyeli çeliğe uyguladığı anti damping harçlarını sürdürmesine rağmen Türkiye’nin Mısır’a ihracatı 2017’deki 2,36 milyar dolar seviyesinden yaklaşık 3 milyar dolara yükseldi. Mısır’ın Türkiye’ye ihracatı da 2017’de 1 milyar 997 milyon seviyesindeyken 2018’de yaklaşık 2,19 milyar doları buldu.

Ocak 2017’den itibaren Türk yatırım heyetleri de sıkça Mısır’a geliyor. 10 milyar dolara ulaşan yatırım projeleri söz konusu. Son yatırım projelerinden biri, Mısır’da büyük bir Türk Sanayi Şehri’nin kurulmasını içeriyor. Projeyi geçen haziranda duyuran Türk-Mısır İşadamları Derneği projenin 1 milyonu aşkın kişiye iş imkânı sağlayacağını söyledi.