İhbar mekanizmasında son nokta!

Türkiye’nin istihbarat ağı yeniden şekillendiriliyor. Devlet istihbaratının kılcal damarları muhtarlardan sonra vatandaşlara kadar uzandı.

Doğu ve Güneydoğu’da terör saldırılarının artması üzerine Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan geçen yıl ağustos ayında muhtarları hangi evde kimin oturduğunu ve mahalledeki teröristleri güvenlik birimlerine bildirmekle görevlendirmiş, eş zamanlı olarak devlet istihbaratının evlere kadar ulaşmasını sağlayan Muhtar Bilgi Sistemi yürürlüğe girmişti.

15 Temmuz’daki darbe girişiminin ardından vatandaşların da giderek artan bir tempoyla ihbar mekanizması üzerinden devletin istihbarat kuruluşlarını beslemeye başladığı gözlenmekte. Milli İstihbarat Teşkilatı’na (MİT) yapılan ihbar sayısı ayda ortalama 2 bin kişi düzeyindeyken, darbe girişiminden sonra 10 bini aştı. Teşkilatın internet sitesini ziyaret edenlerin sayısı da ayda 90 bin kişiden 250 bine ulaştı. İhbarların hedefinde FETÖ’cüler bulunuyor. Habertürk gazetesinde 1 Ekim 2016’da yer alan bu haber, Türkiye’de muhtarlardan sonra vatandaşların ihbar mekanizmasına ne kadar büyük bir istekle dâhil olduklarını gösteriyor. Halkın istihbaratçılığa duyduğu heves, ihbar mekanizmasının giderek güçlenmesine katkıda bulunuyor.

MİT’in resmi internet sitesinde istihbarat bilgisi vermek isteyenler için “Nasıl yardımcı olabilirsiniz?” başlıklı bir form açılmış durumda. Kişinin adı, soyadı, telefon, e-mail ve oturma adresinin bulunduğu bu bölümün alt kısmında “mesajınız” kutusu var. Vatandaşlar bu kutuya ihbarını yazarak gönderiyor. İsimsiz ihbar da yapılabiliyor. Tüm bilgilerin SSL (Secure Socket Layer) kullanılarak şifrelendiği ve üçüncü şahıslara karşı koruma sağlandığı belirtiliyor. Hayali olmayan, husumet içermeyen, delillere dayanan her bilginin değerlendirileceği ifade ediliyor.

MİT’in “delillere dayanan bilgi” vurgusu önemli. Ancak darbe girişiminden sonra beşe katlanan ihbarlar üzerinde düşünülmesi gereken bir ayrıntı var: Vatandaşlar isim ve adres belirtmek zorunda olmadığı halde, ihbarda bulunanların büyük bölümü kimlik bilgileri ve telefonlarını vererek bu görevi yerine getirmekte. Açık ihbarlar, ihbarda bulunan kişileri “FETÖ’cü” damgası yemekten koruyor, bir anlamda güvence altına alıyor olabilir. Bu nedenle ihbarların istihbarat birimleri tarafından dikkatlice süzgeçten geçirilmesine ihtiyaç var.

İnsan hakları avukatı ve CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu Al-Monitor’un sorularını yanıtlarken “Yurttaşların ihbarcılığa teşvik edilmesi hukuk devleti ilkeleri bakımından doğru değildir. Sonuçta suç varsa bunu ortaya çıkarması gereken devletin güvenlik organlarıdır” dedi.

Tanrıkulu ihbar mekanizmasının insan hakları ihlaline yol açacağından endişeli: “Vatandaşın işlenen suçlarla ilgili görüşü önemli, ama doğruluğun test edilmesinin çok zor olduğu ortamlarda ihbarcılıkla birçok insan hakkı
ihlali ortaya çıkar. Asılsız ihbarlar insanların sebepsiz yere suçlanmasına, damgalanmasına, gözaltına alınması yol açar. Dolayısıyla ihbarcılığın vatandaş üzerinden yaygınlaştırılması, vatandaşın ihbara özendirilmesi ve tek başına bu ihbarların esas alınması doğru bir şey değil. Çünkü bu ihbarların konusu bir cinayetin aydınlatılması, uyuşturucu ticaretinin ortaya çıkarılması değil, insandır. Bu durum, insanların birbirine kuşkuyla bakmasına güven ilişkisinin ortadan kalkmasına yol açar. Toplumsal barışı zedeler.”

Sezgin Tanrıkulu isimsiz ihbarların dikkate alınmamasını, ihbar konularının çapraz mekanizmalarla birkaç kaynaktan test edilmesine
ayrıca dikkat çekiyor.

Öte yandan ihbar mekanizmaları “ödüllendirme” yoluyla da teşvik ediliyor.
Hükümet 31 Ağustos 2015’te Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçluların yakalanmasına yardımcı olacaklara para ödülü verilmesine dair bir yönetmelik çıkardı. İçişleri Bakanlığı Müsteşarı’nın başkanlığında yedi kişilik bir ödül komisyonu oluşturuldu. Sağlanacak bilgi, aydınlatılacak suç veya ihbar edilecek faile göre ödülün üst sınırı 200 bin Türk Lirası. Ancak suçlunun terör örgütünde üst düzey yönetici olması veya aydınlatılacak suçun toplumda oluşturduğu etki dikkate alınarak ödül miktarı 20 katına kadar artabiliyor.

Sadece MİT’e değil İçişleri Bakanlığı’na da ihbar yağıyor. “Alo 140 Terör İhbar Hattı’na” 31 Ağustos 2015’ten mart 2016 sonuna kadar geçen dönemde 114 bin vatandaşın ihbarda bulunduğu belirtiliyor.

İhbar mekanizmasının yaygınlaşmasına basın da tepkili. Elazığ’da yerel bir gazetenin yazarı geliştirdiği alternatif ihbar hattı modeli ile tepkisini ortaya koydu: “Sayın duyarlı vatandaş, bu bir bant kaydıdır. Alo FETÖ ihbar hattına hoş geldiniz. Komşunuzu ihbar edecekseniz biri, arkadaşınızı ihbar edecekseniz ikiyi, köylünüzü ihbar edecekseniz üçü, müdürünüzü ihbar edecekseniz dördü, sevgilinizi ihbar edecekseniz beşi, karınızı ihbar edecekseniz altıyı, baldızınızı veya bacanağınızı ihbar edecekseniz yediyi, ihbar temsilcisi ile görüşmek için lütfen sekizi tuşlayınız! (…) Sizi ihbar temsilcimize aktarıyorum. (…) Bütün ihbar temsilcilerimiz duyarlı vatandaşlarımızla görüşüyor. Lütfen hattan ayrılmayın.”

İhbarlar ve arkası kesilmeyen gözaltılar Türkiye’de korkunun giderek yayılmasına neden oluyor. Hürriyet gazetesi yazarı Ertuğrul Özkök okumuş, Batılı hayat tarzıyla yaşamak isteyenlerin ruh hallerini şöyle anlattı: “Ülkemizin nereye gittiğini, sürüklendiğini bilemiyoruz. Geleceğimizin nerede olduğu, kendimize ve ailelerimize ne olacağı konusunda fikrimiz yok... Vatandaşız ama kendimizi ikinci sınıf vatandaş hissediyoruz. Seçmeniz ama oyumuzun hiçbir işe yaramadığı duygusunu taşıyoruz. Türkiye korkuyor... Teröre kurban gideceğinden, iç ve dış savaş çıkacağından, askerdeki çocuğunun öleceğinden, malının mülkünün elinden alınacağından, herhangi bir sebepten içeri atılacağından korkuyor.”

19 Ekim 2016 tarihinde üç ay daha uzatılan Olağanüstü Hal devam ettikçe korkunun aşılamayacağı anlaşılıyor. Çünkü bu dönemdeki olağanüstü uygulamalar nedeniyle suçlu ile suçsuzun birbirine karışmasını engellemek kolay değil. Hele ihbar mekanizmaları böylesine güçlü iken…