ترامپ، در صدر گفت‌وگوهای عباس و پوتین

نقش واشینگتن در خاورمیانه، در صدر گفت‌وگوهای روز ۱۲ فوریه در مسکو میان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه و محمود عباس، رئیس دولت فلسطینی، قرار داشت.

برنامه این بود که رئیس دولت فلسطینی در سوچی با پوتین ملاقات کند اما با توجه به سانحهٔ سقوط یک هواپیمای روس که ۷۱ کشته بر جای گذاشت، محل دیدار به مسکو تغییر یافت. تنها چند دقیقه پیش از ملاقات، پرزیدنت دونالد ترامپ با پوتین تماسی تلفنی برقرار کرد. دلیل رسمی این تماس، ابراز تسلیت به مناسبت سانحهٔ هوایی بود اما دو سیاستمدار به سایر موضوعات مانند روند صلح اسرائیل و فلسطینیان نیز پرداختند. در زمان آغاز ملاقات، پوتین درودها و آرزوهای نیک ترامپ را به عباس ابلاغ کرد. او به عباس گفت: «به طور طبیعی ما در مورد روند صلح اسرائیل و فلسطینیان نیز حرف زدیم. مایلم که درودها و بهترین آرزوهای او را به شما منتقل کنم.» اندکی بعد، واشنیگتن توضیح داد که ترامپ بر ضرورت آغاز کار بر «توافق ماندگار صلح» میان اسرائیل و فلسطینیان تأکید کرده است.

این اظهارات در زمانی طرح می‌شوند که فلسطینی‌ها میانجی‌گری آمریکا را رد کرده‌اند. عباس نیز دست خالی نیامد و طرح‌هایی را در مورد یک مکانیسم جدید برای حل منازعهٔ اسرائیل و فلسطینیان با خود داشت.

رهبر فلسطینی به پوتین گفت: «به مجرد شکل‌گیری هر کنفرانس یا نشست بین‌المللی، ما خواستار شکل‌گیری مکانیسمی خواهیم شد که آمریکا در آن بخشی از گروه میانجی‌گران باشد؛ نه این‌که به عنوان تنها میانجی عمل کند.»

المانیتور از نبیل شعث، مشاور عباس در مسائل خارجی و روابط بین‌الملل، پرسید که آیا او از ملاقات عباس-پوتین و درودهای ترامپ شگفت‌زده شده است؟ او اظهار کرد: «پرزیدنت پوتین به صراحت گفت که ایالات متحده را از روند صلح خاورمیانه کنار نخواهد گذاشت؛ ما نیز این کار را نخواهیم کرد. ما فقط نمی‌خواهیم آمریکا به عنوان تنها میانجی حضور داشته باشد.»

شعث همچنین گفت که عباس در کرملین طی سخنانی مفصل، در مورد این‌که چرا فلسطینیان از میانجی‌گری آمریکا احساس نارضایتی می‌کنند، حرف زد. طرفین در مورد طرح فلسطینی‌ها مبنی بر ایجاد یک مکانیسم جدید و فرمول جدیدی برای صلح اسرائیل و فلسطینیان سخن گفتند.

علی‌رغم تأکید شعث بر این‌که «مذاکرات مسکو منجر به انجام هیچ‌گونه توافقی نشد»، لیکن گفت‌وگوها از اساس چنین هدفی هم نداشتند. مهم‌تر از همه این بود که روسیه بار دیگر حمایت خود را از راه حل مبتنی بر ایجاد دو کشور اعلام کرد و عزم خود را برای کار بر روی پیشنهادات فلسطینیان نشان داد.

فلسطینی‌ها به دنبال ارتقاء جایگاه گروه چهار جانبهٔ خاورمیانه هستند؛ گروهی که سال ۲۰۰۲ برای میانجی‌گری ایجاد شد. در حال حاضر، این گروه شامل روسیه، آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل است اما سازمان ملل در سال‌های اخیر حتی یک گام با هدف حل مشکل برنداشته است. فلسطینی‌ها بر این باورند که واشینگتن قصد دارد تا این روند را به تنهایی پیش ببرد.

پیشنهاد فلسطینی‌ها مشابه ساختار گروه ۱+۵ (آمریکا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) است که در توافق هسته‌ای با ایران نقش ایفا کردند. این بدان معناست که اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد همراه با کشورهای دیگر، میانجی‌های آتی باشند. فهرست کشورهای دیگر نیز موضوع مباحث آتی است. فلسطینی‌ها کشورهایی را همچون ژاپن، هند، برزیل، آفریقای جنوبی و برخی کشورهای عربی را در نظر دارند. هدف اصلی آن‌ها اطمینان از این بحث است که واشینگتن تنها صدای موجود نباشد و صداهای دیگر نیز شنیده شوند. به عقیدهٔ فلسطینیان، هم‌اندیشی بین‌المللی ممکن است به ایجاد یک مکانیسم جدید بیانجامد. آنها روسیه را که پیوندهای بسیاری با تمام بازیگران منطقه دارد، برای آغاز راه منتهی به یک مجمع بین‌المللی انتخاب کردند.

شعث به آغاز چنین مذاکراتی امیدوار است و می‌گوید که مسکو با آن مخالف نبود اما قول محکمی نیز برای حمایت در میز مذاکره نداد.

هم روسیه و هم فلسطین نیاز جدی به حمایت جامعهٔ بین‌الملل در قبال این قضیه دارند. عباس پیش از ورود به مسکو، از بروکسل و پایتخت‌های دیگر اروپایی دیدار کرد تا مذاکراتی با رهبران این کشورها داشته باشد؛ مذاکراتی که به سخنرانی ۲۰ فوریهٔ او در شورای امنیت سازمان ملل متحد منجر شد. منابع نزدیک به کامرسانت گفتند که پوتین توصیه‌هایی در مورد سخنرانی‌های آتی او کرد. پوتین تنها نصیحت‌کننده نیست، فلسطینی‌ها امیدوارند که روسیه نقشی کلیدی در روند صلح خاورمیانه بر عهده گیرد.

با این حال، مسکو می‌داند که هر کنفرانس یا مکانیسم جدیدی بدون آوردن دو طرف پای یک میز، غیر مؤثر است. سال گذشته،‌ مسکو پیشنهاد کرده بود تا میزبان گفت‌وگوهای مستقیم میان بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل با محمود عباس باشد. با این حال، اسرائیلی‌ها پاسخ مثبتی به این پیشنهاد ندادند. مضاف بر این، اسرائیلی‌ها به قالب‌های جهانی بی‌اعتمادند و بر این باورند که متحدی غیر از ایالات متحده ندارند. همزمان، ایالات متحده نیز نمی‌تواند رفتارهای اسرائیل را نادیده بگیرد.

رئیس جمهوری آمریکا در مصاحبه‌ای با اسرائیل حیوم گفت که از نظر او نه فلسطینیان و نه اسرائیلی‌ها، به دنبال صلح نیستند. او در پاسخ به این پرسش که ایالات متحده چه زمان از طرح صلح خود پرده برمی‌دارد، گفت: «ببینیم که اوضاع چطور پیش می‌رود.» این اظهارات می‌توانند غیرمترقبه تلقی شوند زیرا رئیس‌جمهوری آمریکا معمولاً فلسطینی‌ها را متهم می‌کرد که برای صلح آماده نیستند.

اگر روند وقایع به عملکرد اسرائیل ربط داشته باشد، باید گفت که هنوز اتفاقی نیافتاده است. همان‌طور که پوتین در گفت‌وگو با عباس اظهار کرد، او دو هفته پیشتر با نتانیاهو در زمان دیدارش از مسکو دربارهٔ منازعهٔ اعراب و اسرائیل گفت‌وگو کرد. لیکن هیچکدام از طرفین به این موضوع به‌طور عمومی اشاره‌ای نکردند و به جای آن بر مسئلهٔ سوریه و ایران متمرکز شدند.

به هر روی، مسئلهٔ صلح خاورمیانه تدریجاً به دستور کار جهان بازخواهد گشت. با وجود حمایت روسیه از فلسطینی‌ها، این امر به تنهایی در روند صلح اهمیت شایانی ندارد. حل منازعه، اگر ممکن باشد، نیازمند تلاش تمامی میانجی‌هاست. علی‌رغم آن‌که مسکو گام‌های اخیر آمریکا را به سوی آن هدف خطرناک می‌داند، لیکن گفت‌وگو با واشینگتن ضروری است.

پوتین به طرف فلسطینی نشان داد که آمریکا کماکان بخش کلیدی روند صلح خاورمیانه است. بی‌سبب نبود که پوتین در آغاز گفت‌وگو با عباس، «درودهای ترامپ» را به او رساند.

رهبر دولت فلسطینی در طول اقامتش در مسکو از مسجد جامع این شهر بازدید و با راویل گاینوفدینوف، رئیس شورای مفتیان، دیدار کرد. او گفت که زیارت برای مسلمانان روسیه، از مسیر مسجد الاقصی و مکه و مدینه می‌گذرد. او بار دیگر حمایت روسیه را از موضع فلسطین در مورد شرق بیت‌المقدس یادآوری کرد. همچنین، حفظ موقعیت ویژهٔ بیت‌المقدس در گفت‌وگوها میان عباس با اسقف اعظم کلیسای ارتدوکس و سرگئی استپاشین، رئیس جامعه ارتدوکس-فلسطین، موضوع بحث قرار گرفت.