انتشار یک ویدئوی جنجالی و اهمیت مقابله با نفرت‌پراکنی در عراق

اوایل ماه جاری، در ویدیویی بی‌تاریخ که از سخنرانی علاء عبد الصاحب الموسوی، رئیس دیوان وقف شیعی در عراق منتشر شد، او سه راه را پیش پای غیر مسلمانان قرار داد: در کنار مسلمانان جهاد کنند، به اسلام بگروند یا جزیه دهند - جزیه خراجی است که دولت اسلامی از اهل کتاب یعنی یهودیان و مسیحیان می‌ستاند. این ویدئو باعث خشم شدید کاربران شبکه‌های اجتماعی شد.

در پی آن، گروهی متشکل از ۱۸۰ خانوادهٔ مسیحی شکایتی را علیه موسوی تنظیم و وی را به نفرت‌پراکنی علیه اقلیت‌ها در کشور متهم کردند.

لوئیس رافائل ساکو، رهبر کلیسای کاتولیک کلدانی عراق، روز پنجم ماه مه با صدور بیانیه‌ای، تلاش کرد تا همراه با کنترل خشم ناشی از ویدیوی منتشر شده، به رهبران مذهبی هشدار دهد که باید وظیفهٔ تاریخی خود را در این برههٔ حساس در تاریخ کشور، ایفا کنند. او گفت که رهبران مذهبی باید «تدابیر معتدل و روشنفکرانه‌ای اتخاذ کنند و جلوی نفرت‌پراکنی و تبعیض را بگیرند.» او همچنین قید کرد که نفرت‌پراکنی «به اسلام خدمت نمی‌کند؛ بلکه میان مردم دیوار می‌سازد، آنان را از یکدیگر جدا می‌کند، اسلام‌هراسی می‌آورد، تار و پود کشور را به هم می‌ریزد، صلح را از بین می‌برد و ناقض آزادی‌ها و حقوق بشر است.»

ساکو در بیانیه‌اش بر نقش مهم دولت تأکید کرد و گفت که غیبت حاکمیت دولت، به ظهور نفرت‌پراکنی مخربی منجر می‌شود: «ما بدین‌وسیله از دولت می‌خواهیم تا قانون را اجرا نماید و بر احترام به مذهب تمامی انسان‌ها تأکید کند؛ بر مبنای این آیهٔ شریفهٔ قرآن که می‌گوید من شاء فليؤمن و من شاء فليكفر.»

همراه با واکنش‌های خشمگینانهٔ عمومی، اعضای پارلمان خواستار اصلاح و ادغام وقف‌های مذهبی عراق درون یک تشکیلات مدنی شدند. طبق بیانیه‌ای که روز ۱۲ مه از جانب یک نمایندهٔ بلوک الاحرار صدر صادر شد، چنان درخواست برای رسیدن به اتحاد و با شرط آن تقدیم می‌شود که ریاست تشکیلاتی پیشنهادی، «در دست یک چهرهٔ سکولار باشد و هر کس که ثابت شود به منازعات یا تنش‌های فرقه‌ای در کشور دامن می‌زند، اخراج شود.»

واکنش‌ها به آن ویدیوی منتشر شده، برخی‌ از تنش‌ها میان مسلمانان با مسیحیان و سایر اقلیت‌های مذهبی را عیان می‌کند. تنش‌هایی که پس از سیطرهٔ داعش بر مناطقی از عراق در ژوئن ۲۰۱۴ به مرحلهٔ حساسی رسید و باعث جنایاتی علیه بشریت شد که نمونه‌ای از آن را در نسل‌کشی سنجار و چند نقطه از استان نینوا دیدیم.

عمار الحکیم، رئیس ائتلاف ملی شیعیان، از رهبران اقلیت‌ها و شخص موسوی دعوت کرد تا روز ۱۷ ماه مه در نشستی با یکدیگر، به بحث بنشینند و مسائل را حل کنند. این جلسه با تأکید بر لزوم توقف سخنان نفرت‌پراکنانه علیه تمامی گروه‌های عراقی انجام شد.

ساکو، رهبر کلیسای کاتولیک کلدانی عراق، در مصاحبه‌ای با المانیتور، در مورد چگونگی مقابله با گفتمان نفرت‌پراکنانه، گفت که خواستار تأسیس یک شورای ملی برای ادیان یا کمیته‌ای ملی برای گفت‌وگو میان ادیان است تا از طریق آن موضع متحدی در سطح رهبران مذهبی گرفته شود: «برای جلوگیری از شکاف و جهت ایجاد گفت‌وگویی که بدان نیاز مبرم داریم، به‌ویژه در این شرایط دشوار کنونی، که در حال مضمحل‌کردن ملت ماست.»

و اما موسوی در گفت‌وگو با المانیتور اظهار کرد که این ویدیو مربوط به یک جلسه درس مذهبی و «مربوط به گذشته بوده و ربطی به شرایط فعلی نداشته است.» موسوی گفت که انتشار ویدیو از سوی احزاب و گروه‌هایی انجام شد که مخالف همزیستی مسالمت‌آمیز مسیحیان و مسلمانان هستند، به‌ویژه پس از آن‌که مناطق بسیاری که ساکنان مسیحی، یزیدی و پیروان سایر اقلیت‌ها در آن‌جا زندگی می‌کردند، از چنگال داعش آزاد شده و این کار با وحدت علیه افراطی‌ها صورت گرفته است. موسوی معتقد است که هدف مشکوکی پشت ممانعت از بازسازی اعتماد میان اعضای جامعهٔ عراق در زمان پساداعش، وجود دارد.

موسوی بر پیشرفت‌های مثبت در روابط میان مسلمانان و پیروان سایر ادیان تأکید کرد و گفت که این پیشرفت‌ها پس از دیدار هیئت گفت‌وگوی مذاهب به ریاست او با پاپ فرانسیس در رم ایجاد شد. موسوی افزود که از پاپ برای میزبانی دیدار با هیئت عالی‌رتبهٔ عراقی تشکر کرده و به پاپ گفته است: «ما به رسالت خداوند ایمان داریم و مقتضای این ایمان، تکلیفی است که از این امانت محافظت کنیم.»

در همین اثنا، آیت‌الله العظمی علی سیستانی، مرجع بزرگ شیعهٔ ساکن نجف، بیانیه‌ای صادر کرد و خواستار احترام به جان تمام عراقی‌ها و خاتمه‌دادن به خشونت‌ها در تمامی اشکال آن شد. او پیرو مواضع پیشینش که مقارن با سنت مرجعیت شیعه در نجف است، تأکید کرد که شهروندان مسیحی یا پیروان فرقهٔ ماندی، نباید آزار ببینند.

مضاف بر این، جوزف صلیوا، عضو مسیحی پارلمان از بلوک دموکراتیک ورکاء، به المانیتور گفت که مسیحیان موضع سیستانی را می‌ستایند؛ اوست که همواره در کریسمس و سال نو، برای مسیحیان نیکی آرزو می‌کند. با این حال، صلیوا گفت که مسئولیت سنگین منع‌کردن سخنان نفرت‌پراکنانه، بر دوش سیستانی است. صلیوا به المانیتور گفت که نقش رهبری مذهبی بسیار مهم است، به‌ویژه آن که مرجع اعلی در نجف باشد و چنین فردی می‌تواند سخنان نفرت‌آمیز علیه اقلیت‌های مذهبی عراق از جمله مسلمانان، یزیدیان، ماندی‌ها، یارسان‌ها، بهائیان و زرتشتی‌ها را منع کند.

صلیوا تأکید کرد: «وقتی مراجع برای جلوگیری از نفرت‌پراکنی و تبعیض مذهبی مداخله کنند، تکثر که در سال‌های اخیر از عراق رخت بر بسته، جانی دوباره خواهد گرفت.»

هر بحرانی اگر به خوبی مدیریت شود، ممکن است تبدیل به فرصتی برای بازسازی اعتمادها شود. به همین صورت، بحران جاری نیز ممکن است در بطن خود فرصتی برای تنظیم روابط مسلمانان و مسیحیان در زمان پسا داعش محسوب شود.

در حالی که مناطق دیگری از استان نینوا نیز از دسترس داعش خارج می‌شوند، بحرانی که متعاقب نشر ویدیوی مذکور پیش آمد، همراه با مواضع رهبران سیاسی و مذهبی، بار دیگر اهمیت تنظیم یک استراتژی ملی با حمایت دولت را برای منع‌کردن نفرت‌پراکنی و همچنین اهمیت توافق میان رهبران دینی مسلمان و غیر مسلمان را برای حمایت از آن استراتژی، نشان می‌دهد.