ABD’nin tanıdığı yeni muafiyet Irak’ı ne kadar rahatlatıyor?

ABD, Irak’ın tek gaz tedarikçisi olan İran’dan gaz almaya devam edebilmesi için üçüncü kez 90 günlük bir yaptırım muafiyeti tanıdı. Bağdat da muhtaç olduğu nefes alma süresine kavuşmuş oldu. Ancak ABD’nin Bağdat’taki maslahatgüzarı Joey Hood 22 Mayıs’ta basına yaptığı açıklamada muafiyetlerin sonsuza dek sürmeyeceğini, bu nedenle İran’a olan gaz bağımlılığını azaltmak için Bağdat’la bazı çalışmalar yürüttüklerini belirtti.

Irak Petrol Bakanı Samir El Gadban ise bundan bir hafta önce olası bir gaz sıkıntısına hazırlık yapıldığını ancak bu adımlara gerek kalmayacağını umduklarını söylemişti. Bakan adımların detaylarını açıklamadı.

Elektrik şebekesini İran’dan aldığı gazla çalıştıran Irak, halihazırda bile imkânlarının son raddesine gelmiş durumda. Gadban’ın mesajı, hava sıcaklığının 40 dereceyi aştığı yaz aylarında uzun elektrik kesintilerinden korkan halkı rahatlatmaya dönüktü. Zira elektrik durumunun yılın ikinci yarısında kötüye gitmesiyle birlikte sokak gösterilerinin patlak vermesi bekleniyor ve bunların Başbakan Adil Abdül Mehdi hükümetini tehdit edeceğinden endişe ediliyor. Geçen yaz yaşanan elektrik kesintilerinin neden olduğu gösteriler ülkenin güneyinde şiddet olaylarına dönüşmüştü.

İran Milli Gaz Şirketi Müdürü Hasan Muntazır Türbeti 14 Mayıs’taki açıklamasında Irak’a gaz ihracatının günde yaklaşık 12 milyon metreküplük bir artışla günde 40 milyon metreküpe ulaşmasını beklediklerini söylemişti. Bahsi geçen rakamlar, elektrik üretiminde kullanılan gazın yanı sıra evlerdeki mutfak kullanımı gibi alanları da kapsayan toplam ihracatı yansıtıyor.

Al-Monitor’un sorularını yanıtlayan Irak Elektrik Bakanlığı Sözcüsü Musab El Müderris’e göre “Irak halihazırda İran gazını kullanarak 2 bin 800 megavat elektrik üretiyor. Bunun için Diyala ve Basra’daki boru hatları üzerinden İran’dan günde 28 milyon metreküp gaz ithal ediliyor.”

Elektrik üretimi amaçlı gaz ithalatının hazirandan itibaren günde 35-38 milyon metreküpe çıkarılacağını belirten Müderris şöyle devam etti: “Bu alımlar ABD’nin yaptırımlarından etkilenmeyecek. Çünkü Irak’ın (yaptırımlara uyma) iradesi var ve İran’la işlemlerde ABD Doları değil Irak Dinarı kullanılıyor. Tüm finansal transferler Merkez Bankası üzerinden şeffaf şekilde yapılıyor.”

Washington Irak’ı Amerikan şirketleri ile anlaşmalar yapmaya ve elektrik kapasitesini artırmaya teşvik ediyor. Irak’ın nisan ayında Suudi Arabistan’la yaptığı ön anlaşma ise iki ülke arasında 240 kilometre uzunluğunda elektrik hatlarının kurulmasını öngörüyor. Ancak öncelikle bir fizibilite çalışması gerekiyor. Müderris’e göre bağlantıların kurulması yaklaşık bir yıl sürecek.

Irak ayrıca kendi gaz sahalarını geliştirerek gaz işleme tesisleri kurmayı hedefliyor. Bunların 18 ilâ 24 ay arasında tamamlanması bekleniyor. Petrol Bakanlığı Sözcüsü Asım Cihad’a göre tesisler tamamlanana kadar elektrik santrallerinin İran gazına bağımlılığı devam edecek.

Al-Monitor’a konuşan Petrol Bakanlığı yetkilisi Hamza El Cevahiri, Irak’ın İran’dan başka bir ülkeyle boru hattına sahip olmadığını, gaz zengini Katar’ın ise epey uzak bir mesafede bulunduğunu vurgulayarak şöyle dedi: “ABD, Irak için İran gazına alternatif olmadığının farkında. Dolayısıyla bu konuda baskı yapmayacak ama Irak Hükümeti kendi kendine yeterli olmak, İran’a bağımlılığını sonlandırmak için yapımı süren tesisleri tamamlamak için elini çabuk tutmalı.”

Uzatılan muafiyet karşılığında ABD’nin bazı koşullar dayatması bekleniyor. Bu muhtemelen bir süre sınırlaması ve Irak’ın kendi gaz kaynaklarını artırmak için daha etkin yatırımlara yönelik bir program olabilir. Basına yansıyan bilgilere göre Irak 3.2 trilyon metreküp gaz rezervine sahip ama verimsiz altyapı nedeniyle günde 20 milyon metreküpe kadar bir miktar yanarak heba oluyor.

Sonuç olarak doğal kaynaklar ve coğrafya Irak’a iki seçenek dayatıyor: Ya kendi gaz tesislerinin yapımını hızlandırarak istikrarlı bir elektrik arzı sağlayacak ya da İran’dan başka ülkelerle bağlantılar oluşturacak.