Mısır’daki devrimler yolsuzluğun önünü kesemedi

“Ekmek, özgürlük, sosyal adalet.” Mısır’daki 25 Ocak 2011 devrimi bu üç talebe dayanıyordu. Mısırlılar, yöneticilerin şahsi çıkarlarının kamusal menfaatlerin önüne geçmediği, yolsuzluğun oradan kalktığı demokratik bir toplum inşa etmek istiyordu. Bugün şu soru kendini gösteriyor: Devrimin ardından Mısır kurumlarında yolsuzluk azaldı mı?

Mısır Bireysel Haklar Girişimi Merkezi’nde yolsuzlukla mücadele alanında çalışan araştırmacı Usame Diab, Al-Monitor’a yaptığı değerlendirmede öncelikle yolsuzluğun “kamu gücünün şahsi menfaat için suiistimali” olarak tanımlandığını hatırlatıyor ve devletin şeffaf olmaması nedeniyle Mısır’da herhangi bir sektörde yolsuzluğu ölçmenin neredeyse imkânsız olduğunu belirtiyor.

Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün 2010 Yolsuzluk Algısı Endeksi’nde Mısır 178 ülke arasında 98’nci sırada yer aldı. Ülkelerin 0’dan 100’e kadar puanlarla değerlendirildiği ve yolsuzluk azaldıkça puanların arttığı bu sıralamada Mısır 31 puan aldı. 2011’de ise 29 puan alarak 112’nci sıraya geriledi. 2012 ve 2013’te Mısır’ın puanı 32’ye, 2014’te ise 37’ye yükseldi.

Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün internet sitesinde yer alan bilgiye göre endeksteki sıralama sadece kamu sektörünü yansıtıyor. Örgüt bu değerlendirmeyi iş dünyası, siyaset ve iktisat alanında uzman kişilerin görüşlerini alarak yapıyor.

Diab’a göre Mısır’daki siyasi ortam, özellikle de Mareşal Abdül Fettah El Sisi’nin cumhurbaşkanı seçilmesiyle oluşan olumlu beklentiler kimi uzmanların görüşlerini etkiledi ve bu da Mısır’ın 2014 endeksinde birkaç sıra yükselmesine yol açtı. Ancak Mısır’ın puanı 50’nin altında seyretmeye devam ediyor ve bu da yolsuzluğun hâlâ yaygın olduğunu gösteriyor.

Diab’a göre “Özel sektörde yolsuzluğu ölçmenin imkânı yok. Orada rüşvet, para aklama ve vergi kaçırma almış başını gidiyor.” Yine de Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün yasa dışı yollardan yurt dışına çıkarılan para miktarlarına dayanarak özel sektör yolsuzluğunu değerlendiren raporları bir fikir verebilir.

Örgütün aralıkta yayımladığı Mısır’ı da kapsayan az gelişmiş ülkeler raporu, 2003-2012 döneminde ülkelerden yasa dışı yollardan çıkarılan parayı esas alıyor. Rapora göre Mısır’dan yurt dışına kaçırılan para 2011’de en yüksek seviyesine ulaşarak 5,3 milyar doları buldu. Mısır, bu rakamla yurt dışına yasa dışı para transfer eden ülkeler sıralamasında 25’inci oldu. Aynı rapora göre para kaçırma faaliyetleri 2012’de de devam etti ve miktar 5 milyar doları aştı.

Denetim kurumlarına gelince yasal ve mali denetim yapan ve performans ölçen Merkezi Denetim Kurumu ile mali ve idari yolsuzlukları araştıran İdari Savcılık Mısır’ın önemli denetim mekanizmaları arasında yer alıyor.

Merkezi Denetim Kurumu’nun eski başkan vekili ve şu an Mısır Şeffaflık ve Yolsuzlukla Mücadele Merkezi başkanı olan Asım Abdül Moati, Al-Monitor’a yaptığı değerlendirmede 2014’te genel bütçeden 170-200 milyar Mısır lirasının (yaklaşık 28 milyar dolar) çarçur edildiğini belirtti. Bu hesaba göre devrimden bu yana 800 milyar Mısır lirası (yaklaşık 111 milyar dolar) ya da bütçenin yüzde 25’i yolsuzluğa kurban gitti.

Merkezi Denetim Kurumu Başkanı Hişam Geneina da Nile News kanalına verdiği mülakatta Mısır’daki mali ve idari yolsuzluğun yıllık 200 milyar Mısır lirasını (yaklaşık 28 milyar dolar) bulduğunu kaydetti.

Hüsnü Mübarek’in iktidarda olduğu 2010 yılında İdari Savcılık idari ve mali usulsüzlükler içeren 76 bin 709 yolsuzluk olayını soruşturdu. Devrimin ardından Mısır’ın askeri konsey tarafından yönetildiği 2011 yılında ise bu sayı 70 bin 348 olarak kayıtlara geçti. Buna ek olarak kamu parasını zimmete geçirme ve kamu kaynaklarını suiistimal gibi mali usulsüzlükleri içeren 23 bin 567 olay soruşturuldu.

İdari Savcılık Kurulu Sözcüsü Abdül Nasır Hotab’a göre 2013’te araştırılan yolsuzluk olayları 151 bine ulaştı. Bu rakam 2012’ye göre 80 binlik bir artışı, 2011’e göre ise vaka sayısının ikiye katlanmasını ifade ediyor.

Peki, devrimin ardından bile Mısır’da yolsuzluk niçin artıyor?

Al-Monitor’un görüşüne başvurduğu uzmanlar ve yolsuzlukla mücadele alanında çalışan sivil toplum kuruluşları bu duruma farklı açıklamalar getirdi. Ancak tümü Mısır’daki yolsuzluğun nedenleri olarak şu ortak noktalarda birleşti:

Ülkede yolsuzluğa imkân veren yasalar çıkarıldı. Devrik Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek’in sürdürmeye çalıştığı bu ortam Mübarek rejimi çökünce sona ermedi. Mevcut yönetim de benzer uygulamaları devam ettiriyor. Bunun en son örneklerden biri, Sisi’nin 3 Temmuz 2014’te tekelciliği önleme yasasında yaptığı değişiklikler oldu. Maddelerden biri Mısır Rekabet Kurumu’na tüketici bakımından daha önemli bir menfaat görmesi hâlinde yasa hükümlerinin uygulanmasını durdurma yetkisi tanıyor. Madde kamu menfaati kavramını detaylı şekilde tanımlamıyor, tüketici için tekelin mi yoksa tekelin yasaklanmasının mı daha yararlı olduğuna da açıklık getirmiyor.

Diab ve Moati’ye göre yasa genel olarak ya uygulanmıyor – ki bu durumda kamu menfaatine zarar verenler cezasız kalıyor – ya da seçici şekilde uygulanıyor, yani yasa bazı kişilere işlerken şanslı veya nüfuzlu olanlara dokunmuyor.

25 Ocak Devrimi’nden bu yana Mısır’da hükümetin icraatını denetleyen bir meclis de yok. Bunun tek istisnası ocak 2012’de yaşandı. Ancak o meclis de Muhammed Mursi döneminde yargı kararıyla feshedildi. Bu sayede devlet başkanları milletvekillerine hesap vermeden kanun çıkarma imkânına kavuştu.

Bunun yanı sıra Mısır yönetimi bugünlerde sivil toplum örgütleri üzerinde baskıyı artırıyor. Yolsuzlukla mücadelede çalışan örgütler de buna dâhil. Sivil toplum örgütlerinde çalışanlar ya güvenlik birimlerince takip ediliyor ya da faaliyetlerini engelleyen yasalara muhatap oluyor. Örneğin Sisi Ceza Kanunu’nun 78’nci maddesini değiştirerek yabancılardan para alan kişilere sert yaptırımlar getirdi.

Denetim kurumları Mısır anayasasına göre bağımsız olsa da kurum başkanları cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle atanıyor. Bu da cumhurbaşkanını ve diğer yöneticileri fiilen hesap verme sorumluluğundan muaf tutuyor.