Türkiye’deki Suriyeli mülteciler niçin ülkelerine dönüyor?

HALEP, Suriye — Türkiye’deki Suriyeli mülteciler son haftalarda artan bir şekilde kuzey Suriye’de muhalefet kontrolündeki bölgelere gönüllü olarak dönüş yapıyor. Özellikle Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın COVID-19 salgınına karşı 26 Nisan’da duyurduğu tam kapanma önlemlerinin ardından pek çok genç insan Suriye’ye akın etti. 

Çok sayıda Suriyeli mülteci Hatay ilindeki Göç İdaresi’ne başvuruyor ve  geçici koruma kartlarını iade ederek Suriye’nin İdlib vilayetine geçiş sağlayan Bab El Hava Sınır Kapısı’nın yolunu tutuyor. İsyancı örgüt Heyet Tahrir El Şam’ın kontrolünde olan Bab El Hava, işsizlik ve zor yaşam koşulları nedeniyle gönüllü dönüş yapan Suriyelilerin geçebileceği tek sınır kapısı.  

Yakın zamanda Türkiye’den İdlib’e dönen 24 yaşındaki bir mülteci kimliğinin saklı kalması kaydıyla Al-Monitor’a şöyle konuştu: “Türkiye’nin güneyindeki Gaziantep kentinde bir dikiş atölyesinde çalışıyordum ama salgın tedbirleri uygulanmaya başlayınca kısıtlamalardan ve giysiye talep olmamasından dolayı işimi kaybettim. Son yıllarda biriktirdiğim tüm parayı geçinmek için, kiramı ödemek için harcadım.”

Genç adam sözlerini şöyle sürdürdü: “Son kapanma kararının ardından bir grup Suriyeli arkadaş Suriye’ye dönmeye karar verdik. Türkiye’deki genç Suriyeli mültecilerin çoğu restoranlarda, kafelerde, inşaatlarda, tekstil atölyelerinde çalışıyor. Bunların pek çoğu tamamen kapanmış durumda. Barınma ve geçinme masraflarımızı karşılayamaz hâle geldik. Bu yüzden geçici koruma kartlarımızı iade edip Suriye’ye gelmeye karar verdik.”

İstanbul’da yeni kurulan ve Suriye muhalefetine yakın olan Ekonomik Araştırmalar Merkezi’nin başkanı Yahya El Seyid Ömer Al-Monitor’a yaptığı değerlendirmede, “Türkiye’den dönen Suriyeli mültecilerin sayısı belirgin şekilde arttı. Veriler, 2020 yılında binlerce Suriyelinin gönüllü olarak dönüş yaptığını gösteriyor. Sınırdan yasadışı geçenler de olmuş olabilir, bu da sayının daha yüksek olabileceği anlamına geliyor” dedi.

Ömer, dönüşlerin niçin hızlandığı sorusunu şöyle yanıtladı: “Bunu birkaç nedene bağlayabiliriz ama en önemlisi, Türk lirasındaki sert düşüş ve kapanma önlemleriyle birlikte ekonomik sıkıntıların artmış olması. Mevcut kapanma Suriyeliler açısından daha sıkıntılı görülüyor. Türkler kapanmaya rağmen maaş alabiliyor, özellikle kamuda ve özel sektörde kayıtlı çalışanlar. Suriyelilerin büyük çoğunluğu ise gelirsiz kalacak. Bunun etkisi vahim oluyor çünkü çoğunun kira ödemesi lazım ama paraları yok.”

Uzmana göre “Suriye’deki muhalefet bölgelerinde ekonomi ve güvenliğin görece iyileşmiş olması da mültecileri dönmeye teşvik eden önemli bir faktör.”

Ömer değerlendirmesini şöyle sürdürdü: “Mültecileri dönmeye iten ilave bir faktör de Türkiye’de en çok Suriyelinin yaşadığı güney kentlerinde toplumsal gerilimin artması. Örneğin birkaç ay önce halkı Suriyelilere karşı kışkırtan broşürler basıldı. Gaziantep’te de [bazı çevreler] Suriye’de savaşın bittiğini, mültecilerin neden dönmediğini sorgulayarak dolaylı olarak Suriyelilere karşı kışkırtmada bulunuyor.”

Bab El Hava Sınır Kapısı’nın basın sorumlusu Mazen Alluş Al-Monitor’a şu bilgileri verdi: “Son birkaç günde Türkiye’den dönüş yapan, çoğu genç 700’ü aşkın Suriyeli mülteci sınır kapısından İdlib’e geçiş yaptı. Gönüllü dönenler her zaman oluyor ama son dönemde sayılar arttı.”

Alluş’un paylaştığı verilere göre ocakta 2 bin 290, şubatta bin 549, martta da bin 938 mülteci Suriye’ye dönüş yaptı.

Suriye muhalefetinin kurduğu “geçici hükümette” ekonomi ve maliye bakanı olan Abdül Hakim El Masri ise Al-Monitor’a şöyle konuştu: “Türkiye’den Suriye’ye dönen mülteciler sıkıntıya düşen insanlar. Bazıları artık çalışamadığı için gelirsiz. Bazıları ise Avrupa’ya iltica etmeyi başaramamış kişiler, dolayısıyla Suriye’ye dönüş kaçınılmaz hâle geliyor. Muhalefet kontrolündeki bölgelerde insanların harcamaları Türkiye’ye göre düşük, buralarda yaşamak fazla bir şey gerektirmiyor. Öyle sanıyorum ki iş imkânları ne kadar kısıtlı olursa olsun insanlar iş bulabilir. Örneğin muhalif gruplara, polis birimlerine katılabilirler. Üniversite mezunu olanlar ise eğitim alanında, insani yardım örgütlerinde çalışabilir.” 

İstanbul’da yaşayan muhalif Suriyeli araştırmacı Rıdvan El Dibs’e göre “Geri dönen mülteciler muhalefet kontrolündeki bölgelerde iş bulabiliyor. [Hâlâ Türkiye’de olan] birçok genç mülteci bunu cazip bulabilir ve Suriye’ye dönmeye karar verebilir."