Suriyeli mülteciler niçin Rusya’ya gitmiyor?

Moskova’ya 65 kilometre mesafede bir taşra kasabası olan Noginsk, Lenin’in ilk heykelinin dikildiği yer olarak bilinir. Kasaba ayrıca sanayisiyle, özellikle tekstil üretimiyle tanınır. Son dönemde ise Noginsk Rusya’da en çok Suriyeli mültecinin yaşadığı yer olarak biliniyor.

32 yaşındaki Muhammed El Fellah 2013’te Halep’ten gelmiş. Noginsk’teki pek çok Suriyeli gibi o da savaştan kaçarak barınacak bir yer ve huzur bulmak umuduyla gelmiş. Peki neden Rusya? Neden Noginsk? Neden Moskova ya da Rusya’nın başka bir büyük şehri değil?

Fellah, Noginsk’e gelme gerekçesini Al-Monitor’a şöyle anlatıyor: “Sebebi basit, iş için buraya geldim. Suriyeli bir iş adamı birkaç sene önce Noginsk’te tekstil fabrikası açtı ve soydaşlarını buraya çalışamaya davet etti.” Rusça bilmeyen, Rusya’daki yaşam hakkında pek fikri olmayan Fellah ilk başta Rusya’ya göç etmek istememiş. Ancak Halep’teki durum kötüye gidince kararını vermiş ve Noginsk’in yolunu tutmuş.

İstatistikler Suriyeli mültecilerin Rusya’yı pek tercih etmediğini gösteriyor. Rusya Federal Göç Kurumu’nun yayımladığı son verilere göre Nisan 2016 itibarıyla Rusya’da 7 bin 96 Suriyeli bulunuyordu. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) verilerine göre ise Suriyelilerin Türkiye’de sayısı 2,7 milyon, Lübnan’da 1 milyon, Ürdün’de 655 bin, Almanya’da 300 bin, İsveç’te de 100 bin. Rusya’daki sayı 2015’te daha yüksekti: 8 bin 205 Suriyeli. Sadece Noginsk’te ise yaklaşık 2 bin Suriyeli bulunuyor.

Yurttaş Desteği isimli Rus insan hakları örgütü Suriyeli mültecileri iki gruba ayırıyor. Birinci grup, savaştan önce Rusya’ya gelen ve savaşın başlamasıyla ülkelerine dönme imkânı bulamayan insanlar. İkinci grup ise savaşın patlak vermesiyle sığınmak için gelenler.

BMMYK Moskova ofisinde enformasyon ve iletişim sorumlusu olan Galina Negrustueva Al-Monitor’a şöyle diyor: “Rusya’ya genel olarak çok az Suriyeli mülteci geliyor. Gelenlerin de burada ya akrabası ya arkadaşı var ya da daha önce Rusya’da yaşamışlar veya okumuşlar. Yani Rusça biliyorlar ve buradaki yaşam hakkında fikirleri var.”

Negrustueva’ya göre Suriyeliler Rusya’ya genellikle ya turist vizesiyle ya da bir Rusya vatandaşının davetiyesiyle geliyor. Vize süreleri dolmadan Rus göç makamlarına başvurarak durumlarını yasal hâle getirmeleri gerekiyor. Teoride mültecilere kalıcı sığınma hakkı verilebiliyor ama pratikte bu statüyü alabilenlerin sayısı çok az. Negrustueva “Rusya neredeyse hiç kimseye kalıcı sığınma vermiyor. Bu, Rusya’da yaygın bir uygulama değil.” diyor. Son 20 yılda bu statü sadece 799 kişiye tanınmış. Mültecilere genellikle 1 yıllık geçici sığınma hakkı tanınıyor. Süre dolduğunda geçici sığınma izninin bir sonraki yıl için uzatılması gerekiyor ve böylece bu işlem her sene tekrarlanıyor.

Yurttaş Desteği örgütünün “Rusya’daki Suriyeli mülteciler” isimli raporuna göre 2011-2015 döneminde 2 bin 11 Suriyeli Rusya’da kalıcı sığınma başvurusunda bulundu ancak bu statüyü sadece bir kişi alabildi. Geçici sığınma alabilenlerin sayısı daha yüksek: 4 bin 442 başvurudan 3 bin 306’sı başarılı oldu. 2016’nın ilk yarısında ise Rus göç makamları hiçbir kalıcı sığınma başvurusunu onaylamadı, 57 Suriyeli mültecinin de geçici sığınma başvurusunu reddetti. Federal Göç Kurumu bu kararların çoğunda aynı gerekçeyi gösterdi, Rusya Dışişleri Bakanlığı’ndan alınan bilgiye dayanarak “Suriye’deki durum iyiye gitmektedir.” dedi.

2013’ten beri Noginsk’te yaşayan Fellah’ın geçici sığınma talebi de iki hafta önce reddedilmiş. Fellah bu kararı haksız buluyor: “Halep’e nasıl dönebilirim? Orada hâlâ savaş var! Dışişleri Bakanlığı nasıl bu yönde görüş bildirebilir? Rusya Suriye’de teröristlerle bizzat savaşan bir ülke değil mi?”

Bakanlığın Basın-Enformasyon Dairesi’ne göre ise İçişleri Bakanlığı’na bağlı olan Federal Göç Kurumu’na Dışişleri’nden herhangi bir görüş bildirilmiyor. Bir Dışişleri yetkilisi Al-Monitor’a şöyle konuştu: “Sığınma verip vermeme kararı sadece İçişleri Bakanlığı’na aittir. Her başvuru ayrı ayrı incelenerek karar verilir.”

Sığınma hakkı alamayanlar Rusya’daki durumlarını yasal hâle getirmek için başka yollar bulmaya çalışıyor. Kimi Suriyeliler – çoğunlukla sadece kâğıt üzerinde – Rus vatandaşlarıyla evleniyor, kimileri de Rus üniversitelerine kaydoluyor. Bazı mülteciler ise Avrupa ülkelerine gitmeyi tercih ediyor. Yurttaş Desteği’nin raporuna göre 2015 yılında çoğu Suriyeli olmak üzere 5 bin 500 mülteci Rusya’dan ayrılarak Norveç’e, yaklaşık 500 mülteci de Finlandiya’ya gitti. Ancak Kasım 2015’te Norveç makamları sınır geçiş kurallarını değiştirdi ve mültecileri Rusya’ya geri göndermeye başladı. O tarihten sonra Suriye’den Rusya’ya gelen mülteci sayısı da azalmaya başladı.

Mültecilere yönelik iç uygulamayı dengelemek için Rusya hem Suriye’deki halka hem Ürdün ve Lübnan’daki Suriyeli mültecilere aktif şekilde insani yardım sağlıyor. Al-Monitor’un Dışişleri Bakanlığı Basın-Enformasyon Dairesi’nden aldığı bilgiye göre Rusya 2016’da BMMYK’ye Suriyeli mülteciler için 300 bin dolar, Şam’la koordinasyon hâlinde ülke içinde yerinden edilenlere yardım için de 500 bin dolardan fazla katkı yaptı. Rusya Acil Durumlar Bakanlığı ise 2013-2015 döneminde Suriye, Ürdün ve Lübnan’a 35 uçuş gerçekleştirerek 600 tondan fazla insani yardım malzemesi ulaştırdı.

Rus uzmanlar, öngörülebilir gelecekte Suriye’den Rusya’ya büyük bir mülteci akımı beklemiyor. Rusya Bilimler Akademisi Sosyoloji Enstitüsü’ne bağlı Etnopolitik ve Bölgesel Çalışmalar Merkezi Başkanı Vladimir Mukomel, bu durumu Al-Monitor’a şöyle açıklıyor: “Rusya’da kalmak Avrupa kapısını kapatıyor. Bana göre başlıca neden bu.” Negrustueva ise şöyle diyor: “Rusya’da mülteciler için herhangi bir entegrasyon programı yok. Mülteciler burada herhangi bir sosyal yardıma bel bağlayamaz. Mülteciler için devlet destekli dil kursları bile yok.”

Yurttaş Desteği ve BMMYK mart ayında Suriyeli mülteciler için Noginsk’te bir okul açtı. Suriyeliler burada Rusça öğrenebiliyor. İkinci bir okul da yine aynı aktivistlerin girişimiyle 21 Kasım’da yine çok sayıda Suriyelinin yaşadığı Noginsk yakınlarındaki Losino-Petrovsky kasabasında açıldı. Al-Monitor’un okul çalışanlarından aldığı bilgiye göre burada Suriyeli çocuklar eğitim görüyor. Rusça dışında çocuklara matematik ve Arapça gibi başka dersler de veriliyor.