Mısır’da İkinci Devrim Mi Geliyor?

Mısır kamuoyu, her zaman olduğu gibi bugünlerde de epey meşgul. Tartışmalar bu hafta da eksik olmadı: Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi ile siyasi gruplar arasında Etiyopya konulu toplantıda canlı yayından habersiz katılımcıların siyaseten sıkıntılı ifadeler kullanmasıyla patlayan uluslararası skandal, muhalefetin önde gelen isimlerinden Amr Musa’nın, muhalefetin resmi boykot kararına rağmen Müslüman Kardeşler’in liderlerinden Hayrat El Şater’le yaptığı görüşmenin basına sızması ve sivil toplum kuruluşlarına karşı açılan davada sivil toplumu cezalandıran ve felç etmekle tehdit eden son derece endişe verici bir kararın çıkması.

Ancak hem içeride hem dışarıda gündemde gitgide sivrilen konu, Mursi’nin iktidardaki birinci yıldönümüne denk gelecek şekilde, 3o Haziran’da ülke çapında yapılacak Mursi ve Müslüman Kardeşler karşıtı gösteriler.

Çıkış noktası hâlâ tartışmalı olan bu gösterilerin büyük bir olaya dönüşmesi bekleniyor. Öyle ki bunu bölge çapında bir demokrasi yürüyüşüne dönüştürmek isteyen bazı çevreler, Tunus, Türkiye ve diğer ülkelerde de kitlelerin aynı gün sokağa çıkması için muhalif ve siyasal İslam karşıtı gruplara çağrılar yapıyor.

Mısır muhalefeti, planlanan gösterileri Mursi ve Müslüman Kardeşler’e karşı biriken öfkenin, reform ve siyasi katılım taleplerinin ifadesi olarak görüyor. Öte yandan, siyasi İslam’a ya da daha direkt söyleyecek olursak Müslüman Kardeşler’e karşı olan toplumsal kesimlerin bu gösterilerden çok daha fazlasını beklediği anlaşılıyor. Gösterilerin Mursi’yi istifaya zorlayacak kadar büyük olacağına ve ülkenin erken cumhurbaşkanlığı seçimine gideceğine dair umutlar dillendiriliyor.

Ülkenin mevcut iklimi, bu tür beklentisi olanlara güç katar nitelikte. Mursi ve Müslüman Kardeşler’in halk desteği, ülke çapında yükselen hayal kırıklığıyla birlikte gitgide azalıyor. Muhalefetin durumu da daha parlak değil. Tamarrod hareketi- ki sözcük “isyan” anlamına gelmekte- cumhurbaşkanlığı seçiminin erkene alınması için başlattığı imza kampanyasına kısa sürede 7 milyonu aşkın kişinin imza attığını iddia ediyor.

Dahası, Selefi Nur Partisi lideri Yaser Borhami, “devrim zamanında olduğu gibi milyonlarca insanın sokağa dökülmesi” halinde Mursi’yi istifaya çağıracağını bildirdi. Bu açıklama, Selefilerin tümünün Mursi’ye arka çıkmayacağına, en azından kasım ve aralık’ta olduğu gibi hareket etmeyeceklerine dair umut uyandırdı.

Ne var ki tüm bu heyecan ve beklentiye rağmen gösteri gününde nelerin olabileceğine dair kimsenin bir fikri veya öngörüsü yok. Muhalefet, gösterilerin hazırlığında görünür bir önderlik çabası içinde olmadığı gibi kamuoyuna da net bir program açıklamış değil. “Büyük olaylar” olacağına dair yaygın bir beklenti olmakla birlikte olası senaryoların, özellikle de olumsuz olanların ne olduğuna dair tartışma yok denecek kadar az. Peki, gerçekten ne olabilir? Başlıca ihtimallerin bazılarını ele alalım.

Hiçbir şeyin veya fazla bir şeyin olmaması: Bu varsayıma göre, aynen geçen yıl fos çıkan “24 Ağustos Devrimi” gibi yürüyüş günü, önemli bir olay olmadan sona erer. Böyle bir sonuç, Mursi ve Müslüman Kardeşler’in siyasi havuç veya sopalara başvurması, gösteri günü öncesinde meydana gelecek önemli bir gelişmenin dikkatleri dağıtması veya heyecanın kendiliğinden azalıp gitmesi neticesinde ortaya çıkabilir. Ancak 24 Ağustos gösterilerinden farklı olarak bu defa katılan kesimlerin sayısı çok daha fazla, yakalanan ivme de kolay kolay söneceğe benzemiyor.

Uzun süren çalkantı sonrası düğüm: Bu varsayıma göre gün, gerçekten kitlesel bir harekete sahne olur ve kaçınılmaz olarak şiddet patlak verir. Çatışmalar ve gösteriler birkaç gün sürdükten sonra durum bir şekilde düğümlenir. Tarafların belki de ufak tefek kayıp veya kazanımlarından sonra işler büyük ölçüde 30 Haziran öncesine geri döner. Birçok insan bunu en olası senaryo olarak görüyor.

Siyasi Çözüm: Bu senaryoya göre de çalkantılar ve gösteriler uzun süre devam eder, ancak sonunda bir çeşit ulusal anlaşmaya varılır ve daha katılımcı bir siyasi sürecin ve uzlaşmanın yolu açılır. Mursi koltuğunu korur ve erken seçim gündemden düşer. Ülkedeki kutuplaşmanın boyutu göz önüne alınırsa siyasi uzlaşma, ancak Mısır’ın ciddi bir kaosa sürüklenmesi veya herkesi korkutup uzlaşmaya sevk edecek büyük ve görünür bir tehlikenin ortaya çıkması durumunda olabilir.

Mursi’nin muhalefeti bastırması: Gösterilerin ve şiddetin kontrolden çıkması halinde söz konusu olacak diğer bir ihtimale göre Mursi ve Müslüman Kardeşler, olayları fırsat bilip muhalefete karşı sert bir bastırma hareketine girişebilir. Böyle açıkça otoriter bir tavrın hem içeride hem uluslararası alanda büyük tepkilere yol açacağı kesin, ancak o noktadan sonra Müslüman Kardeşler’in ne kadar ileri gidebileceğini veya ne kadar saldırganlaşacağını kestirmek zor.

Askeri müdahale: Bu senaryoya göre, gösteriler büyüdükçe şiddet kontrol edilemez hale gelir. Hükümetin sert bir şekilde karşılık vermesiyle olaylar daha da alevlenir, hem içeride hem dışarıda sert eleştirilere ve kınamalara yol açar. Netice olarak, hâlihazırda sessiz duran ordu harekete geçerek düzeni sağlamaya çalışır veya taraflara baskı uygular ya da üçüncü varsayım olarak yönetime el koyar. Ordunun yönetime el koyması halinde ne gibi zorluk ve istikrarsızlıkların olabileceğini daha önce yazmıştım. Olası sonuçlar arasında İslamcıların daha da bilenmiş bir şekilde seçimler yoluyla iktidara dönmesi, ülkedeki kaosu bastırmak için demir yumruklu bir polis devletinin doğması, ülkenin yönetilemez hale gelmesi, demokrasiye geçişin ve ekonominin en iyimser tahminle birkaç seneliğine felç olması söz konusu. Böyle bir senaryonun gerçekleşmesi halinde cumhurbaşkanlığı seçimlerinin kısa süre içinde yapılması uzak bir ihtimal olur ve sürecin sonunda bu makama seçilecek kişi siyaseten “ölü doğmuş” olur.

Gösterilerin başarısı ve erken seçim: Gösterilerin amacına ulaşması da doğal olarak varsayımlardan biri. Buna göre, geniş çaplı gösteriler uzun süre devam eder ve Mursi kamuoyu baskısına dayanmayarak istifa eder. Mısır Anayasası’na göre bu durumda Şura başkanı-ki bu makam Müslüman Kardeşler’in elinde- başa geçer ve cumhurbaşkanlığı seçimi için çağrı yapar. Bu, en çok arzulanan hedef olsa da aslında olasılığı en düşük olan senaryo.

Tabi ki tüm ihtimaller bundan ibaret değil. Mısırlıların sokağa çıkmak için ciddi nedenleri olduğuna samimiyetle inanıyorum.

Bunları söyledikten sonra şunu belirteyim: Benim için asıl önemlisi, günün sonunda meydana gelecek gelişmeler ve bunların olası sonuçları ya da senaryoların çoğunda Mısır’ın uzun vadeli olarak istikrasızlığa veya felç durumuna sürüklenecek olması değil. Benim için asıl önemlisi, Mısır’ın ilk sivil cumhurbaşkanını büyük umutlarla seçtikten sadece bir yıl sonra bu denli endişe verici bir duruma gelmiş olması. Bu gerçekten böyle olmamalıydı. Sıkıcı olma pahasına bu cümleyi tekrar edip duruyorum, umutlarım kırık. Bugün şöyle bir manzarayla karşı karşıyayız: son derece kutuplaştırıcı yeni bir anayasa, nefesi kesilen bir ekonomi, giderek işlevsiz hale gelen bir devlet, tehdit altında olan bir sivil toplum, kuşatılmış bir yargı, geniş kitleleri çileden çıkaran bir meclis gündemi, iktidar hırsı durmadan artan bir cumhurbaşkanı ve Müslüman Kardeşler ve giderek yolunu kaybettiği gözlenen dağınık ve etkisiz bir muhalefet. Zamanında Mursi’ye devlet başkanlığını kazandıran ittifakta yer alan bazı muhalif gruplar, şu an Mursi karşıtı hareketin başını çekiyor ki haklı gerekçeleri yok değil. Bu, durumun ne kadar acıklı bir hale geldiğini iyice ortaya koyuyor.

Daha da kötüsü, ülke hiç bu kadar kutuplaşmamıştı. Gitgide radikalleşen taraflar, haklı haksız ayrımı yapmadan uzlaşma çizgisinden uzaklaşıyor, kamusal alan da giderek ısınıyor. Etrafımda birçok insan, hâlâ bazı yanlışları düzeltmek için fırsat bulunduğunu, hatta baştaki bazı umutların geri kazanılabileceğini düşünüyor. Ancak onlar bile bu fırsatın değerlendirileceğine dair inançlarını giderek yitiriyor. Mursi iktidarının birinci yıldönümüne yaklaşırken Mısır daha ironik bir durumda olabilir miydi acaba? Mursi’yi bir zamanlar hapse atan diktatöre karşı 2011 devrimini yapan ve Mursi’yi iktidara taşıyan insanların neredeyse aynıları şimdi bu devrimi Mursi’ye karşı tekrar etme niyetinde.