Türkiye ekonomisine Suriyeli ‘dopingi’ kalıcı mı?

Türkiye ekonomisi son dört yıldır yakaladığı ortalama yüzde 3 büyüme oranı ile 50 yıllık tarihsel ortalaması olan yüzde 4,5’in altında bir performans sergiliyor. Küresel ekonomideki zayıflama ile birlikte ülke içi siyasi ve ekonomik gelişmeler de ekonomiyi yavaşlatıyor. Buna karşın büyümede aranan yeni hikâye sürpriz bir yerden geldi: Suriyeli mülteciler!

İç savaştan kaçarak Türkiye’ye sığınan yaklaşık 3 milyon Suriyeli mültecinin ekonomiye etkisi daha belirgin bir hale gelmeye başladı. 2015’in son çeyreğinde Türkiye yüzde 5,7 ile beklentilerin üzerinde büyürken G-20 ülkeleri arasında Çin ve Hindistan’dan sonra en hızlı büyüyen ülke oldu. Ülke 2015 genelinde ise bir önceki yıla göre yine sürpriz yaparak yüzde 4 büyürken, bunun 3 puanı tüketim harcamalarından geldi. Tüketim harcamalarındaki artış, ekonominin itekleyici gücü olurken ekonomistler Suriyeli mültecilerin bunda önemli rol oynadığını düşünüyor.

Konuya ilişkin bir rapor yazan Morgan Stanley ekonomisti Ercan Ergüzel bu noktaya temas ediyor: “Geçmiş ile kıyaslandığında tüketimin kredi artışlarından kaynaklanmadığı görülüyor. 2013’ten bu yana krediler ile tüketici harcamaları arasındaki korelasyon azaldı. Ayrıca, son iki yılda reel gelirde de önemli bir değişim olmadığı da göz önüne alınırsa, tüketimdeki artış ücret artışı ile de açıklanamaz. Biz tüketimin en azından bir bölümünün büyük sayıdaki Suriyeli mülteci akışı ile açıklanabileceğini düşünüyoruz.”

Ergüzel, Suriyelilerin temel ihtiyaçlarına yönelik artan talebin tüketim harcamalarında, dolayısıyla büyümede etkili olduğunu düşünüyor: “Bunu tarım sektöründeki güçlü büyüme de doğruluyor. Son çeyrekte yüzde 7,6 büyüyen tarım sektörü 2005’den bu yana en güçlü büyümeyi gösterdi.”

Türkiye 2015 yılında en büyük mülteci girişi ile karşılaştı. UNHCR verilerine göre 2015 yılında 1 milyona yakın mülteci Türkiye’ye sığınırken, toplam rakam bugün itibarıyla 2,7 milyonu aştı.

Mültecilerin büyümeyi olumlu etkilediği genel kabul gören görüş olsa da, ne kadar artırdığını net bir şekilde hesaplamak güç.

Al-Monitor’a konuşan İş Yatırım ekonomisti Muammer Kömürcüoğlu hesaplama güçlüklerine dikkat çekerken, belli varsayımlarla “mülteci etkisinin” hesaplanabileceğini düşünüyor ve ekliyor: “Suriyelilerin büyümeye önemli katkı yaptığını düşünüyorum. Belli varsayımlarla bunu hesaplamak mümkün. Açlık sınırında (martta dört kişi için 1400 TL) yaşadıklarını varsayarsak toplam harcamalarının yıllık milli gelirin yüzde 0,5’ine denk geldiğini söyleyebiliriz. Yoksulluk sınırında (martta dört kişi için 4651 TL) yaşadıkları dikkate alınırsa bu oran yüzde 1,7’ye kadar çıkar.”

Suriyeli mülteciler büyümeye olumlu katkı yapsa da diğer ekonomik göstergeleri olumsuz etkiliyor. Örneğin artan işsizlik rakamları gibi…

Resmi verilere göre 2014’te yüzde 9,9 olan işsizlik 2015’te yüzde 10,3’e yükseldi. Araştırmalar bu artışta çoğunluğu kayıt dışı çalışan Suriyelilerin etkili olduğunu gösteriyor. Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu’nun (TİSK) yaptığı araştırmaya göre Türkiye’de en az 300 bin Suriyeli işgücü piyasasında girdi. Ekonomist Kömürcüoğlu bu veriyi dikkate alarak Suriyeli mültecilerin işsizliği 1 puan artırdığını hesaplıyor.

Enflasyon konusunda ise tartışmalar sürüyor. Bazı ekonomistler Suriyeli mültecilerin enflasyonu yükselttiğini vurgularken, Merkez Bankası başta olmak üzere kimileri buna katılmıyor. Merkez Bankası tarafından yapılan bir araştırma, Suriyeli mültecilerin enflasyona etkisinin olmadığını gösteriyor. Nomura ekonomisti Tim Ash ise mart ayında yazdığı bir makalede Suriyelilerin büyümeye olumlu katkı yaptığını belirtmiş, çalışma izinleri üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması durumunda işgücü maliyetlerinin azalacağını, bunun da enflasyonu düşüreceğini tahmin etmişti.

Suriyelilerin yoğun olarak yaşadığı bölgelerde enflasyonun, ülke genelindeki enflasyondan yüksek seyretmesi dikkat çekiyor. Tüketim, konut ve ulaştırmaya yönelik artan talep nedeniyle bu bölgelerdeki enflasyonun yükseldiği kaydediliyor. TÜİK verilerine göre yıla yüzde 9,58 seviyesinden başlayan enflasyon, martta yüzde 7,46’ya indi. Buna karşın Suriyelilerin yoğun şekilde yaşadığı Gaziantep ve çevre illerinde yıllık enflasyon yüzde 8,48 ile ülke genelinin yaklaşık 1 puan üzerinde seyretti.

2015 verilerinde etkisini iyice göstermeye başlayan Suriyelilerin büyümeye katkısının kalıcı olması beklenmezken, işsizlik üzerinde negatif etkisinin süreceği tahmin ediliyor. Enflasyona etkisi ise bir süre daha tartışılacak gibi görünüyor.

“Türkiye’de büyük bir demografik değişim yaşandı. Bunun ekonomideki etkilerini de daha net görmeye başladık” diyen ekonomist Murat Üçer Al-Monitor’a şöyle konuştu: “Suriyelilerin büyümeye etkisi tek defaya mahsustu. Dolayısıyla her yıl büyümeyi aynı oranda artırmayacaklardır. Ancak kaldıkları süre boyunca işsizliği artırıcı, ücretleri baskılayıcı yönde etkileri devam edecek.”

Uzun dönemli bakıldığında Suriyelilerin büyüme katkısının azalacağı hatta geri dönüşler başlarsa negatif etkisinin olacağı düşünülüyor. Al-Monitor’a konuşan Morgan Stanley ekonomisti Ergüzel “Uzun vadede yeni bir göç dalgası olmazsa Suriyeli etkisi büyümede kalıcı olmayacaktır. Geri dönüşler başlarsa ters bir etki dahi göreceğiz” derken büyümenin 2016’da yüzde 3’e gerileyeceğini tahmin etti.