راه‌پیمایی عدالت؛ زایش یک ائتلاف بی‌نظیر در ترکیه

روز نهم جولای، کمال کیلیچ‌دار اوغلو، رئیس حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه که اپوزیسیون اصلی دولت این کشور محسوب می‌شود، به یک راه‌پیمایی ۲۵ روزه به نام «رژهٔ عدالت» پایان داد. این راه‌پیمایی که یکی از چشمگیرترین تظاهرات در تاریخ سیاسی ترکیه بود، در مسافتی به طول ۴۲۰ کیلومتر از آنکارا تا استانبول انجام شد و هدف آن اعتراض به سرکوب اپوزیسیون توسط دولت و درخواست بازگشت دموکراسی بود. رژهٔ عدالت، مشابه با راه‌پیمایی نمک گاندی به طول ۳۹۰ کیلومتر بود که نقطهٔ عطفی در استقلال هندوستان به شمار می‌رود؛ شباهت اندامی کیلیچ‌دار اوغلو با گاندی و طنین صدای آرامی که دارد، بیشتر به این قیاس دامن می‌زند. اما مهم‌تر از همه، این است که راه‌پیمایی رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق یک نقطهٔ عطف در زندگی سیاسی خود او بود زیرا گروه‌های متشتّت اپوزیسیون ترکیه را گرد هم آورد؛ کاری که بسیاری باور داشتند هرگز اتفاق نخواهد افتاد.

این رژه به یک تجمع بزرگ در محلهٔ مال‌تپه در استانبول ختم شد. جایی که جمعیتی عظیم تمامی محوطه را پر کرده بودند و بسیاری نتوانسته بودند به داخل محوطه راه پیدا کنند. به دشواری می‌توان گفت چه گروه‌هایی در آن جمع بودند زیرا همگی به پیروی از درخواست کیلیچ‌دار اوغلو، از آوردن نشان‌ها و پرچم‌های حزبی خودداری کردند و تنها بنرهای «عدالت» و پرچم ملی ترکیه را حمل کردند. تنها حضور چهره‌های معروف و اظهارات مندرج در رسانه‌ها نشان می‌داد که چه گروه‌های سیاسی به این راه‌پیمایی پیوسته‌اند. احزاب سوسیالیست، گروه‌هایی که به طور سنتی با سیاست‌های حزب جمهوری‌خواه خلق (ج.ه.پ) سر سازگاری ندارند، اتحادیه‌ها و گروه‌های مختلف جامعهٔ مدنی، در این برنامه شرکت کردند. حزب دموکراتیک خلق‌ها -عمده‌ترین جنبش سیاسی کردها و منتقد سیاست‌های ج.ه.پ در زمینهٔ مسئلهٔ کردها- نیز مشارکت داشت. با این حال، تنها این جناج چپ نبود که شرکت داشت. اعضای پیشین و قانون‌گذاران ناراضی حزب حاکم عدالت و توسعه (آ.ک.پ) و جداشدگان حزب راستگرای حرکت ملی نیز در میان جمعیت جلب توجه می‌کردند. هواداران کمالیست حزب جمهوری‌خواه خلق که کمتر کسی تصور می‌کرد در کنار احزاب نامبرده بایستند، در تظاهرات حاضر بودند.

فارغ از احزاب گوناگون، شهروندان عادی ترک در تظاهرات، به همین میزان از گرایش‌های متفاوت بودند. المانیتور با زنانی برخورد کرد که روسری و چادر به سر داشتند؛ گروه‌هایی که حزب عدالت و توسعه عمدتاً آن‌ها را قربانی سرکوب ج.ه.پ در سال‌های پیشین می‌نامد.

اغلب شرکت‌کنندگان بالای ۵۰ سال داشتند؛ همان گروه سنی که در طول تظاهرات با تعدادی غالب، در کنار کیلیچ‌دار اوغلو  قرار گرفتند. آن‌گونه که پیشتر در المانیتور اشاره شد، بسیاری از این مردم کسانی بودند که به دنبال عدالت برای فرزندان‌شان بودند؛ کسانی که پس از کودتای نافرجام اخیر، زندانی یا قربانی اخراج‌های گسترده شدند. ویسل کیلیچ ۶۵ ساله، یک چهرهٔ نمادین در جمع بود؛ کسی که در طول راه‌پیمایی هرگز از کنار رهبر ج.ه.پ کنار نرفت. سر و وضع و اظهارات ویسل کیلیچ در رسانه‌ها نشان می‌داد که او عمیقاً مذهبی است. فرزند زندانی‌اش در زمرهٔ سربازانی بود که بدون آن‌که بدانند چه می‌گذرد، در شب کودتا به پل بسفر اعزام شده بودند. زمانی که کیلیچ‌دار اوغلو از کیلیچ شخصاً در سخنرانی مهیج خود تشکر کرد، اشک را به چشمان او آورد.

کیلیچ در گفت‌وگو با المانیتور گفت از این‌که حزب عدالت و توسعه، حزبی که او از هوادارانش بود، پسر بی‌گناهش را زندانی کرده، نومید است. او جمله‌ای گفت که نظر بسیاری از شهروندان عادی ترک ضربه‌خورده از سرکوب‌های پس از کودتا بود: «آن‌ها به راحتی ما را در سطل آشغال انداختند.» کیلیچ سپس رو به جمعیت کرد و گفت: «این‌ها ما را از سطل آشغال درآوردند و شخصیت ما را بازگرداندند. اکنون حتی مرگ هم مرا نگران نمی‌کند.»

راه‌پیمایی در اکثر زمان‌ها مانند یک کارناوال رنگارنگ بود. برخی حیوانات خانگی‌شان را به همراه آورده بودند تا از حقوق حیوانات نیز دفاع کنند، برخی ساکسیفون و تنبک می‌نواختند. هنرمندان مشهور موسیقی ترکیه آوازهایی برای آزادی و دموکراسی خواندند و همه را تهییج کردند. در صفوف جلویی، قانون‌گذاران ج.ه.پ بودند که سیاستمداران آ.ک.پ آنان را جدا از مردم به تصویر می‌کشیدند. این افراد با پاهایی که به واسطهٔ ۲۵ روز پیاده‌روی ورم کرده، کبود و خونین شده بودند، در کنار بقیه آواز می‌خواندند.

طنین انرژی تظاهرکنندگان [در مراسم پایانی] آن‌قدر قوی بود که حزب عدالت و توسعه تلاش کرد تا در اقدامی هماهنگ، آن را کم‌اهمیت جلوه دهد. آنان ابتدا بر تعداد شرکت‌کنندگان تمرکز کردند و چهره‌های مطرح آ.ک.پ گفتند که کمتر از ۱۰۰ هزار نفر شرکت داشتند. حتی دفتر شهردار استانبول هم وارد شد و در یک بیانیهٔ شبانه مدعی شد که شرکت‌کنندگان تنها ۱۷۵ هزار تن بودند. رجب طیب اردوغان پیشتر گفته بود که آن محوطه گنجایش دو میلیون نفر را دارد. بر مبنای محاسبات سطح‌سنجی اتاق مهندسی توپوگرافیک، یک میلیون و ششصد هزار نفر آن‌جا حضور داشتند. این محاسبه معتبرترین در نوع خود محسوب می‌شود.

دلیل این‌که چرا میزان جمعیت این‌قدر مهم بود، به ماهیت منحصر به‌فرد جمعیت بازمی‌گردد. این جمعیت، شامل کمالیست‌ها، سوسیالیست‌ها، کردها، محافظه‌کاران ناراضی و اسلام‌گراها بود؛ گروه‌هایی که هرگز دست به دست یکدیگر نمی‌دادند. این گردهمایی ممکن است پایان راه‌پیمایی کیلیچ‌دار اوغلو باشد اما نقطهٔ آغاز یک ائتلاف سیاسی برای مقابله با حزب عدالت و توسعه است.

در واقع، راه‌پیمایی به دفترهای حزب جمهوری‌خواه خلق جانی دوباره بخشید. اعضای حزب عزم کرده‌اند که ائتلاف خودجوش را تا انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۹ حفظ و آن را تقویت کنند. سرپیل کمال‌بی، یکی از رهبران حزب دموکراتیک خلق‌ها، گفت که این احزاب می‌توانند حول اصول مشترک‌شان، گرد هم آیند.

برای حزب عدالت و توسعه، این بی‌شک یک هشدار جدی است زیرا این حزب پس از ۱۵ سال حکومت، بیش از هر زمان دیگر با مخالفت و نارضایتی روبه‌رو است. دولت ممکن است کماکان اپوزیسیون را خوار بشمارد اما بازداشت کوتاه‌مدت کیلیچ یک روز بعد از تظاهرات، نشان می‌دهد که حزب حاکم در درون خود، از پتانسیل ائتلاف نگران است.

مسئولیت اکنون بر دوش حزب جمهوری‌خواه خلق است. یک استراتژی سیاسی هوشمندانه برای حفظ ائتلاف مال‌تپه، می‌تواند شرایط دشواری را در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۹ برای اردوغان ایجاد کند.