خروج یکطرفه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شرایط ویژهای را برای بقیه امضاء کنندگانش ایجاد کرده تا این توافق را حفظ کنند. در حالی که شرکتهای بینالمللی با شرایط و ریسک جدیدی مواجه میشوند، بایستی قدمهای ابتکاری برای تداوم و حفظ توافق برداشته شود، به ویژه در ارتباط با خواستهها و انتظارات ایران.
بعد از آنکه رئیس جمهوری ایران، حسن روحانی، در ۱۸ اردیبهشت اعلام کرد که دولتش با طرفین اروپایی امضا کننده برای بررسی احتمال تداوم توافق بدون حضور ایالات متحده گفتوگو خواهد کرد، رهبر جمهوری اسلامی، آیتالله خامنهای، در ۱۹ اردیبهشت به طور علنی اولویتهای نظام حاکم بر ایران را برشمرد: «اگر میخواهید قرارداد بگذارید، تضمین به دست بیاورید -تضمین واقعی، تضمین عملی- وَالّا فردا اینها هم همان کاری را خواهند کرد که آمریکا کرد.... امروز مسوولین کشور در معرض یک آزمون بزرگند؛ آیا حفظِ عزت و اقتدارِ این ملت عزیز را خواهند کرد یا نه؟ باید عزت این ملت تأمین بشود، منافع ملت باید تأمین بشود.»
به عبارت دیگر، ساختار جدید برجام ــ که بر پایه توافق با انگلستان، فرانسه، آلمان، روسیه و چین تعریف شده (به عنوان E3+2 یا P4+1) خواهد بود ــ نیازمند در نظر گرفتن غرور و عزت ایران و اعمال تضمینهایی باید باشد که به راحتی و بهخاطر تغییرات سیاسی در پایتختهای این کشورها، کانلمیکن نشود. در مقالهای که در ماه مارس در المانیتور منتشر شد، تدبیرهایی برای در نظر گرفتن دلنگرانیهای مقامهای ایرانی ارائه شد، بهویژه سرمایهگذاری دولتهای اتحادیه اروپا در پروژههایی آتی و راهبردی در ایران.
اتحادیه اروپا با این چالش مواجه است که باید ضمانتهایی را به جمهوری اسلامی بدهد، و همزمان نیز از شرکتهای اروپا در برابر تحریمهای ثانوی آمریکا محافظت کند. در این راه، اتحادیه اروپا باید میزان همکاری خود با جمهوری اسلامی را افزایش دهد، به ویژه در روند تشویق شرکتهای اروپایی برای حضور در بازار ایران. با در نظر گرفتن اینکه شرکتهای بزرگ اروپایی وابستگیهای پیچیدهای به بازار ایالات متحده دارند، میتوان انتظار داشت که اتحادیه اروپا بیشتر روی تشکیلات کوچک و یا متوسط برای حضور در بازار ایران متمرکز خواهد بود. برخی شرکتهای بزرگتر ممکن است به دنبال اخذ مجوز از وزارت خزانهداری آمریکا باشند، اما بیشتر شرکتهایی به مبادلات تجاری خود با ایران ادامه خواهند داد، که یا حضور کمی در بازار آمریکا داشته باشند و یا آماده پذیرش حمایتهای اروپایی شوند.
دولت روحانی به دنبال رسیدن به نتیجهای خواهد بود که ثابت کند تعاملات سیاسی گسترده با غرب، بیهوده نبوده و اتلاف توان و زمان محسوب نمیشود. با وجود پیشرفت محدودی که تا کنون وجود داشته، باید برای ایران نیز منافع واضحی برای ماندگاری در برجام وجود داشته باشد. تحویل هواپیماهای مسافربری ایرباس که بخشی مهم از برجام هستند، نقش ویژه و نمادینی ایفا میکند. با توجه به تامین مالی انجام گرفته، تا کنون تنها سه فروند ایرباس از میان ۱۰۰ فروند (که قرار بود به ایران تحویل داده شود) در اختیار ایران قرار گرفته است. در حالی که ایرباس شرکتی اروپایی است، نیازمند مجوز اداره کنترل دارایی های خارجی آمریکا است، چرا که بیش از ۱۰٪ قطٰعاتش و ساخت ایالات متحده است. دولت ترامپ مجوز ایرباس را لغو کرده و به جمهوری اسلامی و اروپا تنها سه ماه برای رسیدن به راهکار مهلت داده است.
فراتر از انتظارهایی نمادین، تهران به دنبال ارزیابی دستآوردها در مقابل سختترین تحریمهای سالیان ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۴ خواهد بود. به همین دلیل، میتوان انتظار داشت که جمهوری اسلامی به دنبال گرفتن ضمانتهایی از اتحادیه اروپا در موارد زیر باشد.