بهمن ۱۰, ۱۳۹۶

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، با صدور فرمان آغاز عملیات شاخهٔ زیتون علیه یگان‌های مدافع خلق (ی.پ.گ) در عفرین، به یکی از هدف‌های اصلی خود دست یافت. اگر نگوییم تمامی ترک‌ها، دست‌کم حمایت اغلب ترک‌ها را که در این مواقع با هم متحد می‌شوند، با خود همراه کرد.

فهیم کورو، روزنامه‌نگاری که زمانی به اردوغان نزدیک بود، یادآوری می‌کند که چگونه بولنت اجویت، نخست‌وزیر متمایل به چپ، پس از اعزام ارتش به قبرس در ۱۹۷۴ انتخابات زودهنگام برگزار کرد و با اختلاف قابل توجهی نسبت به رقبا، برنده شد. با این حال، کورو خاطر نشان می‌کند که تاریخ، وینستون چرچیل را نیز به خود دیده است که نخستین انتخابات پس از جنگ جهانی دوم را علی‌رغم نقشی که در پیروزی انگلستان علیه آلمان نازی ایفا کرد، باخت.

محاسبات اردوغان هر چه باشد، شرایط ممکن است به آن خوبی پیش نروند؛ همان‌گونه که در سوریه طبق محاسبات او پیش نرفتند. به‌ویژه آن‌که اکنون اردوغان باعث شده تا احتمال رویارویی نظامی میان ترکیه و ایالات متحده ایجاد شود.

حمایت آمریکایی‌ها از ی.پ.گ و سازمان مادری‌اش حزب اتحاد دموکراتیک (پ.ی.د) که آنکارا آن‌ها را تروریستی و مرتبط با حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) می‌داند، به تنش میان آنکارا و واشینگتن دامن زده است.

در همین اثنا، اردوغان سطح مطالبات خود را بالاتر برد. او اکنون می‌گوید که ترکیه نه تنها عفرین، بلکه شهر منبج در غرب فرات و تمامی قلمرو ی.پ.گ را در مرز ترکیه با سوریه در شرق فرات پاک‌سازی خواهد کرد.

این قلمرو که بزرگ‌تر از مجموع تعدادی از کشورهای عرب است، اکنون تحت کنترل ی.پ.گ و حمایت زمینی و هوایی آمریکا قرار دارد. بنابراین، امکان یک رویارویی نظامی میان ترکیه و آمریکا چیزی نیست که دو طرف بتوانند به راحتی از کنارش بگذرند.

اردوغان روز ۲۶ ژانویه به اعضای حزبش در آنکارا گفت: «جنگ ما تا زمانی که هیچ تروریستی باقی نماند، تا آستانهٔ مرز عراق، ادامه می‌یابد.»

با این حال، واشینگتن می‌گوید که قصد بیرون کشیدن از منبج را برای تسهیل حملهٔ ترکیه -مانند عملی که مسکو در عفرین انجام داد- ندارد. ژنرال جوزف ووتل، مسئول فرماندهی مرکزی آمریکا، به سی‌ان‌ان گفت که انتقال نیروهای آمریکایی از منبج «چیزی نیست که ما در نظر داشته باشیم.»

رکس تیلرسون، وزیر خارجهٔ آمریکا، هفتهٔ گذشته در دانشگاه استنفورد گفت که ایالات متحده در سوریه باقی می‌ماند و با متحدان محلی‌اش برای جنگ با داعش و مقابله با نفوذ ایران، کار می‌کند.

لیکن اردوغان به خاطر آن‌که اعتبارش را در صحنهٔ داخلی از دست ندهد، احتمالاً عقب‌نشینی نخواهد کرد. با این حال، کار او در سوریه آسان نخواهد بود. نعیم بابور اوغلو، ژنرال بازنشسته، بر این باور است که حتی اگر واشینگتن بر اساس زد و بندهای دیپلماتیک به ترکیه اجازه دهد تا نیروهایش را وارد منبج کند، احتمال آن وجود ندارد تا چراغ سبز حرکت نیروهای ترک به نقاط شرقی‌تر را نشان دهد.

بابور اوغلو در مصاحبه‌ای مفصل به روزنامه حریت گفت که آنکارا هیچ گزینه‌ای جز پذیرش ریسک و حرکت به شرق فرات ندارد تا از آن‌چه «یک تهدید وجودی» برای ترکیه خوانده است، جلوگیری کند.

بابور اوغلو گفت: «هر چقدر که ایالات متحده در سوریه باشد، تهدید از جانب پ.ک.ک و پ.ی.د علیه ترکیه که در آن‌جا ریشه ایجاد می‌کنند، بیشتر می‌شود.» سخنان بابور اوغلو بازتابی از نوع نگاه اغلب مقام‌های ترک است. با این حال، توصیهٔ بابور اوغلو این بود که اگر ترکیه می‌خواهد موفق شود، باید با دمشق مصالحه کند و روابط نزدیک‌تری با روسیه و ایران بسازد.

با به گوش رسیدن چنین سخنانی، باید به چیزهای فکرنکردنی نیز اندیشید. کشته‌شدن حتی یک سرباز ترکیه یا تفنگدار دریایی آمریکا در یک رویارویی احتمالی، می‌تواند شعلهٔ بحرانی کم‌نظیر را بین دو کشور ایجاد کند و مرگ دهه‌ها روابط استراتژیک واشینگتن و آنکارا را به دنبال داشته باشد؛ امری که مسکو و پ.ی.د از وقوع آن خشنود خواهند شد.

لیکن اردوغان هنوز ممکن است بخواهد واقعه را قبل از وقوع علاج کند. با آن‌که امکان پیروزی ارتش ترکیه در عفرین وجود دارد، ترکیه و متحدانش در ارتش آزاد سوریه هنوز تا پایان مأموریت و رسیدن به اهداف‌شان در عفرین فاصله زیادی دارند. عامل زمان کماکان حیاتی است زیرا یک عملیات می‌تواند ماه‌ها طول بکشد و ریسک‌های غیرمنتظره‌ای نیز دارد.

هم‌زمان، تنش میان آنکارا و واشینگتن نیز ادامه دارد. بحرانی که بر سر بیانیهٔ هر کدام از طرفین در مورد مکالمهٔ تلفنی میان اردوغان و ترامپ در هفتهٔ گذشته روی داد، نشان‌گر لحن نه‌چندان دوستانه در روابط فی‌مابین است. فارغ از این که چه در گفت‌وگو میان ترامپ و اردوغان گذشته است، واشینگتن پشت قرائت کاخ سفید از آن ایستاده است؛ حتی اگر آنکارا بگوید که چنین روایتی بازتاب واقعیت نیست.

قرائت آمریکا این است که از ترکیه می‌خواهد تا نه‌تنها «کاهش تنش» انجام دهد و «عملکرد نظامی خود را محدود کند»، بلکه همچنین «از هرگونه حرکتی که ممکن است ریسک درگیری میان نیروهای ترک و آمریکایی را افزایش دهد، پرهیز کنند».  این نشان می‌دهد که واشینگتن به احتمال بروز درگیری‌هایی از این دست می‌اندیشد.

در همین اثنا، گفت‌وگوها میان آنکارا و واشینگتن در جهت تلاش برای کاهش تنش‌ها ادامه دهد. ابراهیم کالین، سخن‌گو و مشاور نزدیک اردوغان، روز ۲۹ ژانویه پس از گفت‌وگوی تلفنی با اچ‌آر مک‌مستر، مشاور امنیت ملی آمریکا، در بیانیه‌ای نوشت که واشینگتن اطمینان داده است تا «سلاحی پس از این به ی.پ.د/ی.پ.گ ندهد.»

با این حال، هیچ‌گونه اظهاراتی از جانب واشینگتن دربارهٔ این گفت‌وگوی تلفنی شنیده نشد و با توجه به روایت‌های متفاوت طرفین از گفت‌وگوی ترامپ-اردوغان، بسیاری در ترکیه سخنان کالین را به دیدهٔ تردید می‌نگرند.

هانده فیرات از روزنامه حریت، کسی که به داشتن منابع معتبر در دولت و تشکیلات ریاست جمهوری شهره است، در تحلیل خود از گفت‌وگوی کالین-مک‌مستر می‌نویسد که ترکیه درخواست‌های خود را با ایالات متحده مطرح کرده است. او این خواسته‌ها را شامل پایان‌دادن به تحویل سلاح به ی.پ.گ، بازپس‌گیری سلاح‌هایی که پیشتر داده شده‌اند، پایان‌دادن به آموزش ی.پ.گ، قطع تمام حمایت‌های لجستیکی و قطع روابط با این گروه، عنوان کرده است. اندک افرادی انتظار دارند که خواسته‌های آنکارا محقق شود.

جیمز استاوریدیس، دریابُد بازنشسته و فرمانده پیشین ناتو در اروپا، یکی از معدود صداهایی در جانب آمریکا بود که به واشینگتن توصیه می‌کرد تا کردها را به ترکیه ترجیح ندهد.

استاوریدیس در مقاله‌ای برای بلومبرگ نوشت: «در مجموع، منافع استراتژیک ایالات متحده در گرو حفظ ترکیه در ناتو و جامعهٔ ترانس-آتلانتیک است. این یک اشتباه در حوزهٔ‌ جغرافیای سیاسی است است که ببینیم ترکیه از مدار خارج می‌شود و با ایران و روسیه در شام اتحاد می‌کند. در همین حال، عدم واکنش منفی جدی به عملیات شاخهٔ زیتون از سوی متحدان اروپایی ترکیه در ناتو، ممکن است در روزها و هفته‌های آتی تغییر کند؛ به‌ویژه اگر افزایشی در تلفات غیرنظامیان رخ دهد. فشار بر ترک‌های آزادی‌خواه و کنشگران سیاسی کرد که مخالف عملیات آنکارا هستند، به واکنش خشمگین اردوغان و حامیانش در رسانه‌ها کشیده است. همین امر می‌تواند اروپا را به اتخاذ موضعی جدی‌تر در برابر دولت ترکیه متقاعد کند. هم‌اکنون نیز در آلمان بحث بر سر احتمال تحریم تسلیحاتی ترکیه در مورد استفاده از تانک‌های لئوپارد آلمانی در عملیات کنونی، جریان دارد.

به نظر می‌رسد پیش از آن‌که اردوغان بتواند به اهدافش در صدور فرمان عملیات ترکیه در سوریه دست یابد، باید از موانع مرتفعی عبور کند. از سوی دیگر، اگر واشینگتن تصمیم بگیرد تا به بخش‌های مهم خواسته‌های آمریکا دست یابد، پیروزی بزرگی را نصیب اردوغان می‌کند و او را از نظر سیاسی [در داخل] بی‌رقیب می‌سازد. اما این موضوع به همان «اگر» بزرگ وابسته است.