آبان ۱۸, ۱۳۹۴

موضوع اصلی مکالمات مردم ترکیه در این روزها، نه انتخابات یکم نوامبر است، نه رجب طیب اردوغان و نه افزایش حداقل دستمزدها. موضوع اصلی مباحث، مخصوصاً در میخانه‌های معروف و همیشه شلوغ ترکیه، چیز دیگری است: راکی دست‌ساز.

راکی، مشروب ملی ترکیه است که با طعم آنیسون [آنیسون یا بادیان رومی، گیاهی معطر شبیه به رازیانه] درست می‌شود. نوشیدن نوع تقلبی آن اما در دهه گذشته چندین نفر را به کام مرگ فرستاد. جدیدترین موج تلفات که از ۲۲ اکتبر با درگذشت یک تن در بیمارستان شروع شد، تا امروز، پنجم نوامبر، جان ۲۶ نفر را گرفته است و شایعات می‌گویند که آمار واقعی از این هم بیشتر است.

سرکان اوکانسوی، یکی از کسانی بود که کارش پس از نوشیدن راکی‌ دست‌ساز در استانبول به بیمارستان کشید. او پس از مرخص‌شدن از بیمارستان به خبرنگاران گفت که همیشه مراقب این قضیه بود و به دوستانش هم هشدار داده بود که بعد از تمام‌شدن نسل راکی‌های بلغاری ارزان در فروشگاه‌ها، راکی‌های دست‌ساز به بازار سرازیر می‌شوند. با این حال سرکان ۵۸ ساله، سر و کار خودش نیز به مشروب دست‌ساز افتاد. او بعد از باز کردن بطری، متوجه بویی غیرعادی در آن شد و کنارش گذاشت اما یک روز بعد تسلیم نفس‌اش شد. او می‌گوید: «ناگهان صورت همه سفید شد، انگار ماسک زده بودند. تلویزیون هم صفحه‌اش سفید شد. من به آمبولانس زنگ زدم اما چون نمی‌توانستم درست ببینم شماره را اشتباه گرفتم. سپس به پلیس زنگ زدم و آن‌ها مرا به بیمارستان بردند. من شانس آوردم».

اوکسانوی گفت که در بیمارستان، بخشی از درمانش این بود که راکی اصل به او دادند تا بنوشد. دکتر عمر آیاتا به المانیتور گفت که چگونه این درمان جالب، می‌تواند موثر باشد: «در راکی دست‌ساز، متیل الکل (متانول) وجود دارد. این ماده توسط یک آنزیم کبدی کبد شکسته می‌شود و مواد سمی می‌سازد. آنزیم مورد اشاره، الکل نرمال، یعنی اتیل الکل (اتانول) را نیز می‌شکند. وقتی به کسی که متانول سمی نوشیده، اتانول (الکل موجود در مشروبات عادی) را بدهید، این دو برای شکسته‌شدن به دست آنزیم رقابت می‌کنند. آنزیم مشغول شکستن الکل نرمال می‌شود و از تجزیه متانول به ذرات سمی جلوگیری می‌کند».

دکتر آیاتا گفت که راکی تقلبی بر سیستم عصبی اثر می‌گذارد، باعث کوری می‌شود، رگ‌های مغزی را پاره می‌کند و سرانجام باعث مرگ انسان می‌شود. بنابراین، اقدام عاجل پزشکی در این باره امری حیاتی است. نوشاندن الکل (اتانول) روشی موثر است اما جذب آن به داخل رگ‌های خونی زمان‌بر است. به جای آن، داروهای جدیدی هستند که سریع‌تر اثر می‌کنند: «این دارو وریدی تجویز می‌شود و به همین خاطر مستقیما به داخل خون می‌رود. البته بسیار گران است و همه‌جا یافت نمی‌شود».

نگاهی به روش درمان کسانی که اخیرا بستری شدند، نشان می‌دهد که آن دارو در بیمارستان‌های دولتی یافت نمی‌شود و همین امر، احتمال بالاتر رفتن میزان مرگ به دلیل استفاده از روش‌های کندتر را پدید می‌آورد.

اما این مشروب‌ها چگونه ساخته می‌شوند؟ متین کیلیچ، یکی از افرادی که در ماه اکتبر توسط پلیس بازداشت و بعد آزاد شد، هفته گذشته بر اثر نوشیدن محصول خودش درگذشت!

فرد دیگری به نام حکمت.ب ناخواسته دوستانش را به کشتن داد. او در اقرارهای خود به پلیس گفت: «من راکی در خانه درست کردم و دوستانم را دعوت کردم. خودم آنفولانزا گرفتم و دارو می‌خوردم، بنابراین نتوانستم آن شب مشروب بخورم. بعد از چند روز دیدم از دوستانم خبری نیست. جست‌وجو کردم و فهمیدم که دو تن از آنان مرده‌اند و یک تن در آی‌سی‌یو است. ترسیدم و بقیه مشروب را در سینک ظرفشویی خالی کردم».

حکمت.ب در بخشی از اقاریر خود گفت: «من گناهکار نیستم. من به آن مغازه رفتم و تقاضای اتانول کردم اما او به من متانول داد». فروشنده که او نیز دستگیر شده، گفت که او می‌دانست دارد متانول می‌خرد. تولیدکنندگان مشروب دست‌ساز متانول می‌خرند زیرا قیمتش تنها یک‌سوم اتانول است.

مکان‌های تولید غیرقانونی بسته شدند و ۲۱ مظنون نیز تا کنون بازداشت شده‌اند. پلیس هزاران باندرول تقلبی و بطری‌های خالی راکی را نیز ضبط کرده است.

بولنت اوزر، مالک یک مغازه در محله کورتولوش استانبول، یکی از مغازه‌دارانی است که با تولیدات تقلبی برخورد داشته است. او به المانیتور گفت: «این‌ها راکی تقلبی را در بطری‌هایی می‌ریزند که از سطل آشغال رستوران‌ها جمع‌آوری می‌شود. سپس باندرول تقلبی به آن می‌چسبانند و به فروش می‌رسانند».

او ادامه داد: «آن‌ها بارها به مغازه من آمدند و گفتند که راکی ارزان برای فروش دارند. من آنان را دک کردم. آن‌ها یک بطری ۷۰۰ سی‌سی را به ۲۰ لیر [۶.۸۵ دلار آمریکا] می‌فروختند. من از فروشنده رسمی، این حجم راکی را به ۶۳ لیر [۲۱.۵۷ دلار] می‌خرم و ۷۰ لیر [۲۳.۹۷ دلار] می‌فروشم. بنابراین راکی تقلبی به جای ۷ لیر [۲.۴ دلار]، حدود ۵۰ لیر [۱۷.۱۲ دلار] سود دارد. برای همین برخی فروشنده‌ها حاضرند این کار را انجام دهند».

از اوزر درباره کنترل رسمی سوال شد. او پاسخ گفت: «کنترلی در کار نیست. اما اگر هم باشد، نمی‌توانند آن‌ها را بگیرند. این محصولات زیرمیزی خرید و فروش می‌شوند اما اگر هم علنی فروخته شوند، کسی نمی‌تواند تفاوت‌شان را دریابد. تنها موقعی معلوم می‌شود که مردم جان‌شان را از دست بدهند».

اکنون هم تولیدکنندگان قانونی و هم مصرف‌کنندگان هشیار شده‌اند. برای جلوگیری از استفاده مجدد بطری‌ها، شرکت‌های تولید کننده از درپوش‌هایی استفاده می‌کنند که قابل استفاده مجدد نباشند و شماره سریال‌های یکسانی بر دو سوی بطری و درپوش چاپ می‌شود. این‌ها به مصرف‌کننده امکان می‌دهد تا اصالت محصول را چک کند. در رستوران‌ها، مشتریان تقاضای مشروبی می‌کنند که در بطری اوریجینال سرو شود. برخی دوست‌داران راکی به روش‌های شخصی آزمایش خود روی آورده‌اند. برخی از روستاییان به خر خود راکی دادند یا ببینند اگر زنده می‌ماند، آن‌گاه خودشان بنوشند.

در میان کسانی که مشروب تقلبی را بدون این که بدانند اصل نیست می‌خرند، افرادی مانند اوکانسوی هم هستند که دانسته می‌نوشند. وقتی خبرنگاران از او پرسیدند که چرا زندگی خود را با این کار به خطر انداخته، اوکانسوی گفت: «از دولت خواهش می‌کنم: لطفاٌ قیمت راکی را کاهش دهید».

مالیات بر الکل –و در نتیجه، قیمت تمام‌شده آن- در دوران حکومت ۱۳ ساله حزب عدالت و توسعه به شدت افزایش یافت. در سال ۲۰۰۲ و پیش از آن که این حزب به قدرت برسد، قیمت یک بطری ۷۰۰ سی‌سی راکی تنها ۸ لیر ترک یا بر مبنای قیمت ارز آن زمان، ۵.۵ دلار بود. امروز، قیمت چنین حجمی از راکی ۷۰ لیر ترک یا ۲۳.۹۷ دلار است.

یک نماینده شرکت «مِی ایچکی»، یکی از تولیدکنندگان برتر راکی ترکیه، به المانیتور گفت که مالیات بر نوشیدنی‌های الکلی اکنون میان ۶۵ تا ۸۰ درصد است. این فرد در مصاحبه‌ای ای‌میلی گفت: «از هر ۱۰۰ لیری که برای راکی خرج شود، ۸۰ لیر آن به مالیات تعلق می‌گیرد. ترکیه در مقام چهارم مالیات بستن به الکل در دنیا قرار دارد».

مالیات بالایی که دولت حزب عدالت و توسعه برای الکل در نظر گرفته، بخشی از سیاستش برای کاهش مصرف مشروبات الکلی در ترکیه است. آیا این سیاست کارآیی هم داشته است؟ مقام شرکت می ایچکی می‌گوید: «تا پایان سال ۲۰۱۵ ما انتظار داریم که بازار حدود ۱۰ میلیون لیتر طلب کند. این یعنی نسبت به سال ۲۰۱۱، حدود ۲۰ درصد کاهش مصرف داشته‌ایم».

افزایش قیمت به همراه قانونی که فروش مشروب را از ساعت ۱۰ شب به بعد منع می‌کند، تا حدی مصرف الکل را پایین آورده است. اما این بدان معنی نیست که مردم نوشیدن مشروب را کم کرده‌اند. وفور مشروب‌های دست‌ساز نشان می‌دهد که مصرف‌کنندگان الکل  از سمت مشروب قانونی به سمت مشروب غیرقانونی رفته‌اند.

مرگ گاه و بی‌گاه مصرف‌کنندگان راکی تقلبی در دهه اخیر بیان‌گر آن است که سیاست‌های دولتی ممنوع‌کننده الکل، کارآیی ندارند. بهترین راه احتمالا برای دولت این است که تلاش‌هایش را برای مهندسی اجتماعی در جهت تغییر جامعه ترکیه به سمت و سوی یک ایدئولوژی خاص، متوقف کند.