ریاض، عربستان سعودی- جلد موبایل این زن همه چیز را به ما می‌گوید. موبایل او با جلدهای منقش به صورت بچه گربه ملوس کارتونی یا طرح‌های درخشان براق پوشانده نشده است. جلدی ساده با تصویری از پادشاه محبوبش که در حال دست دادن با او در یک دیدار رسمی است.

زن تعریف می‌کند: «او دست من را گرفت و آن را نگه داشت و از من پرسید، حالت چطور است؟» زن میانسال این دیدار را خوب به یاد دارد و با علاقه و شوق صدای مردانه و آهنگ آهسته صدای ملک عبدالله بن عبدالعزیز را تقلید می‌کند و اضافه می‌کند: «من عاشق او هستم.»

اکنون که شاه عبدالله از دنیا رفته است، او فکر می‌کند که جانشین او، ملک سلمان بن عبدالعزیز، همچون ملک عبدالله به پیشبرد فرصت‌ها برای زنان متعهد خواهد بود یا از سرعت تغییرات کم خواهد کرد؟

این زن در پاسخ تصریح می‌کند: «برادر او راه را باز کرده است و اکنون او مسیر را مسدود می‌کند؟ نه! او نمی‌تواند.» و پس از کمی مکث کردن ادامه می‌دهد: «ما می‌دانیم که پادشاه فعلی در قیاس با ملک عبدالله، به نیروهای مذهبی و سنتی نزدیک‌تر است.»

این زن در نگرانیش درباره آن‌چه قرار است در دوران زمامداری ملک سلمان اتفاق بیفتد، تنها نیست. نخستین پیشنهادهای عمومی ملک سلمان که ٢٣ ژانویه بر تخت پادشاهی نشست، برای تثبیت امور مذهبی بود که از نسخه زاهدانه‌ای از اسلام به عنوان زیربنای جامعه مردسالار عربستان سعودی حمایت می‌کند و این بسیاری از زنان را نگران کرده است.

یکی از اساتید زن دانشگاه به کنایه می‌گوید: «ما امیدواریم او ما را شگفت زده کند.»

 عربستان سعودی از این لحاظ که به سیستم سرپرستی که طبق آن یک زن باید تمام عمر خود را تحت سرپرستی یک مرد بگذراند به شدت پایبند است، در سراسر جهان اسلام کشور منحصر به فردی به شمار می‌رود. کسب رضایت سرپرست مرد، پیش از آن‌که زن بتواند ادامه تحصیل بدهد، ازدواج کند، به سفر خارج از کشور برود، مشاغل خاصی را انتخاب کند و یا برخی از انواع عمل‌های جراحی روی او انجام شود، ضروری است. نخستین سرپرست زن، پدر اوست و وقتی زن ازدواج می‌کند، همسرش سرپرست قانونی و شرعی او خواهد شد. اگر زن بیوه شود یا همسرش او را طلاق دهد، یکی از مردان خانواده او باید سرپرستیش را بپذیرد. گاهی اوقات، سرپرستی زن به فرزند پسرش واگذار می‌شود که تجربه دردناکی است و بسیاری از زنان آن را توهین آمیز می‌دانند.

مقامات مذهبی عربستان می‌گویند این سیستم منطبق با آموزه‌های اسلامی است، اما به نظر می‌رسد که این سیستم بیش از آن‌که برآمده از احکام اسلامی باشد، مبتنی بر آداب و رسوم و فرهنگ قبیله‌ای است.

دولت جدید سلطنتی هنوز موضع خود نسبت به برنامه پیشبرد فرصت‌ها برای زنان را روشن نکرده است. از یک سو، یکی از نخستین اقدامات ملک سلیمان پس از رسیدن به مقام پادشاهی، بخشیدن شاخه زیتون سلطنتی به چند روحانی بود که به دلیل اعتراض عمومی به برنامه پیشبرد فرصت‌ها برای زنان، توسط ملک عبدالله تنزل مقام داده شده یا کنار گذاشته شده بودند. در واقع، باور گسترده‌ای وجود دارد که ملک سلیمان بیشتر از ملک عبدالله به روحانیون سلفی برای مشارکت در تدوین سیاست‌ها فضا و میدان بازی می‌دهد.

از طرف دیگر، ملک سلمان کابینه خود را با تکنوکرات‌های جوانی تکمیل کرده است که به این نکته آگاه هستند که توسعه ملی منوط به مشارکت زنان در اقتصاد و عرصه عمومی است.

زنان نزدیک به ٦٠ درصد از کسانی را که برای دوره‌های آموزش عالی ثبت نام می‌کنند، شامل می‌شوند و البته یک سوم ١٤٠ هزار دانشجوی عربستان سعودی نیز که با بورس‌های دولتی در خارج از کشور مشغول تحصیل هستند، زن هستند. اما با توجه به آمار دولتی که اخیرا منتشر شده است هنوز نرخ بیکاری در میان زنان عربستان سعودی ٣٢.٥ درصد است.

ملک سلمان همچنین دستور آزادی دو زن از زندان را صادر کرد. لوجین ال‌حاتلو، ٢٥ ساله، و مایسا ال‌امودی، ٣٣ ساله، دو زن آزاد شده هستند که  از ماه دسامبر به دلیل شرکت در یک تظاهرات علیه ممنوعیت راننده‌گی زنان زندانی شده بودند. ال‌حاتو از امارت متحده عربی تا مرز عربستان سعودی راننده‌گی کرده بود و حاضر نشده بود اتومبیل خود را ترک کند تا ماموران در نهایت اجازه می‌دهند با اتومبیل خودش وارد عربستان سعودی شود. ال‌امودی نیز برای پشتیبانی از این حرکت به ال‌حاتو می‌پیوندد و در نهایت هر دو دستگیر شده و به اتهاماتی که هنوز مشخص نیست چه بوده است به زندان افکنده شدند.

ابراهیم ال‌مدامیق وکیل ال‌حاتو می‌گوید وقتی قاضی، پرونده موکل او را برای بررسی به یک دادگاه مخصوص پرونده‌های تروریستی ارجاع داد، همه حاضران در دادگاه غافلگیر شدند. این نخستین بار بود که راننده‌گان زن معترض به ممنوعیت راننده‌گی به یک دادگاه تروریسم ارجاع می‌شدند. البته این اقدام را باید به طور کلی، بخشی از روند گسترده‌تری از سرکوب همه منتقدان و مخالفان دانست که در دو سال گذشته در پادشاهی عربستان سعودی در جریان بوده است.

در یک گفتگوی تلفنی، مدامیق می‌گوید او به تصمیم قاضی برای ارجاع پرونده اعتراض کرده است و منتظر رای دادگاه تجدیدنظر در این باره است. او اضافه می‌کند این دو زن با قرار وثیقه آزاد شده‌اند، هرچند هنوز ممکن است برای ادامه روند دادرسی به دادگاه فراخوانده شوند. «وضعیت هنوز روشن نیست، زنان آزاد شده در وضعیت خوبی به سر می‌برند اما دادگاهی آن‌ها ادامه خواهد داشت.»

این دو زن از روز ١٢ فوریه که از زندان آزاد شده‌اند، حاضر به گفتگو با رسانه‌ها نشده‌اند که نشان می‌دهد آن‌ها پیش از آزادی مجبور شده‌اند تعهد‌نامه‌هایی را مبنی بر خودداری از گفتگو در عرصه عمومی و مصاحبه امضا کنند که روشی معمول در عربستان سعودی است و پیش از این هم سابقه داشته است.

همسر خانم حاتلو، فهد البوتایری که کمدین بسیار سرشناس در عربستان سعودی است، نیز در پاسخ به تماس تلفنی گفت حاضر به گفتگو نیست.

به نظر می‌رسد کمپین ملی اعتراض به ممنوعیت راننده‌گی زنان که سال ٢٠١١ شروع شد، دیگر وجود خارجی ندارد، کمپینی که همزمان قربانی فشار و ممانعت فزاینده یک حکومت خشن و عدم حمایت افکار عمومی و توده مردم عربستان سعودی شده است. فعالان زنی که زمانی از صحبت کردن درباره اعتراضات و انتشار ویدیوی راننده‌گی خود در یوتیوب خوشحال بودند، اکنون تمایلی به صحبت علنی درباره این موضوع ندارند.

اقدامات شدید علیه راننده‌گان زن در زمان زمامداری ملک عبدالله که جز این مورد، مورد پسند زنان بود ریشه در مخالفت غیر قابل بحث جناح راست مذهبی با دادن اجازه راننده‌گی به زنان دارد. بنابراین در حالی‌که ملک عبدالله در بسیاری از مسائل زنان موضع و نظر محافظه کاران افراطی را نادیده گرفت، در مورد ممنوعیت راننده‌گی زنان کاری نکرد.

ملک عبدالله فرصت‌های زنان در آموزش عالی، بازار کار و مشارکت در زندگی عمومی را افزایش داد. برای نخستین بار، زنان اجازه یافتند در رشته‌های حقوق و مهندسی تحصیل کنند، کارت شناسایی ملی شخصی خود را دریافت کنند و به عضویت مجلس مشورتی کاملا مردانه ال‌شورا درآمدند که نهاد مشورتی به پادشاه عربستان است. ملک عبدالله همچنین فرمان داد که زنان می‌توانند در انتخابات رای بدهند و برای گرفتن کرسی در انتخابات بعدی شوراهای شهر نامزد شوند، هرچند هنوز تاریخ مشخصی برای برگزاری آن انتخابات تعیین نشده است.

ملک عبدالله همچنین از کمپین ملی برای رسیدگی به مشکل خشونت خانواده‌گی که توسط یکی از دخترانش رهبری می‌شد پشتیبانی کرد. این کمپین نخستین گام برای بالا بردن آگاهی عمومی در مورد این مشکل بود. پادشاه همچنین رفتار پرخاشگرانه پلیس مذهبی نسبت به زنان در مراکز خرید را ممنوع کرده بود. پلیس مذهبی در راهروها و سالن‌های این مراکز خرید می‌گردند تا از رعایت اصول پوشش عربستان مطمئن شوند و به زنان برای پوشاندن چهره خود تذکر دهند.

مالک ٣١ ساله یک سالن زیبایی می‌گوید گاهی اوقات، چیزهای کوچکی موجب قدردانی زنان از ملک عبدالله می‌شد. پیش از او، یک زن باید دو مرد از بستگانش را برای تائید هویتش به دادگاه می‌برد. اکنون، قضات باید کارت شناسایی زن را به عنوان یک مدرک کافی بپذیرند. زن آرایشگر ادامه می‌دهد :«مساله اعتماد بود. ملک عبدالله به زنان اعتماد بیشتری کرد، من فکر می‌کنم ملک عبدالله بهترین بود.» او اضافه می‌کند: «پس از ملک عبدالله همه چیز یا متوقف شده است یا در حال بازگشتن به عقب است. کفش‌های بزرگی از او به جا مانده است که اندازه پای هر کسی نیست. همه او را دوست دارند. او بسیار سخاوتمند بود و همه چیز را صرفا برای خودش نمی‌خواست.»

موضع ملک عبدالله نسبت به زنان موجب شد ساختار مذهبی فوق محافظه کار این کشور، پادشاه را متهم به "غربگرا کردن" جامعه عربستان کند. یک مرد تاجر جوان می‌گوید: « بسیاری از مردم نسبت به تصمیم ملک عبدالله برای انتخاب ٣٠ زن برای عضویت در شورای مشورتی عصبانی بودند؛ بیشتر این‌ها، افراد مذهبی هستند.»

برخی سعودی‌ها می‌گویند غیرممکن است ملک سلمان بتواند پیشرفت‌های ایجاد شده در مورد زنان در دوران ملک عبدالله را به عقب برگرداند، زیرا این پیشرفت‌ها جامعه عربستان را تغییر داده است. یکی از دستیاران سابق ملک عبدالله در همین پیوند می‌گوید: «من فکر می‌کنم قطار ایستگاه را ترک کرده است.»

قطعا هیچ کس انتظار ندارد که ملک سلمان زنان منصوب شده در مجلس مشورتی را برکنار کند، مانع از گرفتن مدارک دانشگاهی توسط زنان شود و یا آن‌ها را از ورود به محل‌های کارشان منع کند. اما برخی زنان می‌ترسند که حکومت بهانه‌ای پیدا کند تا مانع از رای دادن آن‌ها در انتخابات آینده شوراهای شهر شود، شروع به کاستن از تعداد زنانی کند که برای تحصیل در خارج از کشور بورسیه تحصیلی دریافت می‌کنند و یا در غیر این صورت، با علم کردن موانع بوروکراتیک مقابل آرمان‌های آنان بایستد.

آن‌ها همچنین نگران افزایش محدودیت‌های اجتماعی و آزار و اذیت استرس زای پلیس مذهبی هستند. یک دکتر زن روایت می‌کند چگونه او اخیرا ایمیلی از محل کارش دریافت کرده است تا به یادش بیاورند که او قرار نبوده است با کفش پاشنه بلند، آرایش و یا بوی عطر در محل کار حاضر شود. خانم دکتر اضافه می‌کند که البته این قانون قدیمی است، اما هرگز به طور جدی اجرا نشده بود: « این نخستین بار است که چنین امیلی دریافت می‌کنم.»

سفر اخیر نویسنده این گزارش به عربستان سعودی با حمایت مالی "مرکز پولیتزر برای گزارش بحران" انجام شده است.