رفتن به محتوای اصلی

اختلاف حقوقی در متخاصم دانستن آمریکا در ایران

علیرغم خصومتهای موجود بین جمهوری اسلامی و دولت امریکا در سه ده و نیم گذشته، مشخص نیست که آیا قانون حقوقی ایران نیز آمریکا را یک «کشور دشمن» به حساب می آورد یاخیر.
Women hold anti-U.S. banners during a demonstration outside the former U.S. embassy in Tehran November 4, 2015. REUTERS/Raheb Homavandi/TIMA ATTENTION EDITORS - THIS IMAGE WAS PROVIDED BY A THIRD PARTY. FOR EDITORIAL USE ONLY. - RTX1UOX7
خواندن در 

خبرگزاری میزان، وابسته به قوه قضائیه ایران به نقل از عباس جعفری دولت آبادی، دادستان تهران در 18 اکتبر 2016اعلام کرد که سیامک نمازی و پدر او، باقر نمازی، شهروندان ایرانی -آمریکایی که در ایران در بازداشت به سر می بردند، به اتهام «همکاری با دولت متخاصم آمریکا» هر یک به ۱۰ سال زندان محکوم شدند. بر اساس این گزارش، نزار زاکا، شهروند لبنانی مقیم آمریکا نیز که برای شرکت در یک کنفرانس به تهران سفر کرده و بازداشت شده بود نیز به جرم همکاری با «دولت متخاصم آمریکا» به ۱۰ سال حبس محکوم شد. پیشتر از این، غلامحسین اژه ای،  سخنگوی قوه قضاییه با اشاره به پرونده شهرام امیری گفت: « وی با توجه به دسترسی به اسرار نظام با دشمن متخاصم ما شیطان بزرگ وصل شده و اطلاعات ما را به آنها فروخته است». در سال 1393، امید کوکبی، فیزیکدان ایرانی هم در دادگاه انقلاب در دو شعبه هم عرض به جرم همکاری با «دولت متخاصم» محکوم شده بود. مطابق ماده 508 قانون مجازات اسلامی « هرکس یا گروهی با دول خارجی متخاصم به هر نحو علیه جمهوری اسلامی ایران همکاری نماید، در صورتی که محارب شناخته نشود به یک تا ده سال حبس محکوم می شود». دادگاههای ذیربط، افراد فوق الذکر را بر اساس این ماده محکوم کردند. اینکه افراد مزبور مجرم بودند یا نه، از صلاحیت انحصاری دادگاه است. ولی اینکه از اصطلاحات حقوقی می توان به صورت غیرتخصصی استفاده کرد اجماع دانشمندان این حوزه(حقوقدانان) آن را مردود می دارد.

کلمه متخاصم (belligerent)را عرفا و موسعا می توان به هر اقدام غیردوستانه و خصمانه اطلاق کرد؛همانطور که برخی مقامات قضایی ایران چنین برداشتی دارند. اما  اصطلاحات تخاصم(belligerency ) و کشور متخاصم (belligerent state)در حقوق بین الملل معنای مضیق دارد. فرهنگ حقوقی بلک لاو(Black's Law ) ، آکسفورد پابلیک اینترنشنال لاو(Oxford Public International Law )  و بریتانیکا (Encyclopedia Britannica ) که در عرف بین المللی از منابع معتبر محسوب می شوند تخاصم را وضعیتی تعریف کرده اند که «طرفین عملا در حال درگیری نظامی باشند» .  این تعریف در سیستم قضایی آمریکا در قضایایی چون U. S. v. The Ambrose Light  مورخ 1885 و Johnson v. Jones مورخ 1995 مورد تایید قرار گرفته است. در حقوق قراردادی نیز در مادۀ 2 مشترک کنوانسیون‌های ژنو مقرر شده است: «........ کنوانسیون حاضر در صورت وقوع جنگی که رسماً اعلام شده باشد و یا هر نوع مخاصمه مسلحانه‌ای که بین دو یا چند دولت معظم متعاهد بروز نماید اجرا خواهد شد ولو اینکه یکی از دول مزبور وجود چنین مخاصمه‌ای را تصدیق ننمایند». در تفسیر ماده فوق آمده است که دولت متخاصم کسی است که وارد جنگ با یک کشور دیگر شده باشد و مهم نیست که شدت این وضعیت جنگی چه اندازه است یا طرفین این وضعیت جنگی را رسما تایید کرده باشند یا نه. مهم این است که عملا در گیر جنگ باشند. جنگ هم تعریف مشخص دارد.  جنگ عبارت است وضعیتی که در آنها طرفین درگیر، به قوای مسلح جهت نابودی یکدیگر متوسل می‌شوند. این تعریف به شکل دیگر در قطعنامه 3314(XXIX) مورخ 1974 معروف به«قطعنامه تعریف تجاوز» نیز مورد تایید قرار گرفته است. بنابراین هر مخاصمۀ مسلحانه‌  دو عنصر مادی و معنوی دارد: عنصر معنوی، قصد طرفین استفاده از جنگ برای پیشبرد اهداف سیاسی باشد. عنصر مادی نیزتوسل به قوای مسلح برای ضربه زدن به طرف مقابل است. بنابراین اصطلاحاتی مانند براندازی نرم و جنگ نرم مصداق کلمه متخاصم در حقوق بین الملل نیست.

Access the Middle East news and analysis you can trust

Join our community of Middle East readers to experience all of Al-Monitor, including 24/7 news, analyses, memos, reports and newsletters.

Subscribe

Only $100 per year.